Marrakech: Europa's ambities als klimaatleider klinken hol

Twee jaar winst. Dat is de positieve lezing van de COP22. Omdat het verdrag van Parijs vroeger werd geratificeerd dan verwacht, kunnen alle agendapunten twee jaar naar voor worden geschoven. Meer is het niet. Minder ook niet. Of zoals een onderhandelaar het samenvatte: ‘We hebben geen vooruitgang geboekt, maar er waren ook geen veto’s.

De Verklaring van Marrakech vormde het slot van de top. Ze leest als een Verenigde Natie-aans antwoord op de pertinente klimaatontkenning van Trump. Zo roepen de 190 aanwezige landen op tot het hoogst mogelijke politiek engagement om klimaatverandering tegen te gaan, ‘als een zaak van hoogste prioriteit’. Verder is het een  kalender voor de komende jaren.

Geld en wetenschap

Het klimaatverdrag van Parijs mag dan wel 1,5 °C naar voor schuiven als de ‘veilige grens voor opwarming’, de nationale plannen die nu voor liggen, zetten ons op weg naar een wereld waarin het 3 tot 4 °C warmer zal zijn. In 2018 dringt zich een herziening van de nationale actieplannen op en moet de kloof tussen ambitie en reële actie, tussen woord en daad, tussen politieke retoriek en praktijk stilaan gedicht worden. Want het zijn al lang niet meer alleen de doemdenkers en onheilsprofeten die beweren dat we nog vijf jaar hebben om de mensheid te redden, het zijn wetenschappers die daarover studies publiceren.

Het zijn al lang niet meer alleen de doemdenkers en onheilsprofeten die beweren dat we nog vijf jaar hebben om de mensheid te redden

Discussies over financiering waren cruciaal in Marrakech. Dat de ontwikkelde landen vanaf 2020 jaarlijks 100 miljard dollar in een Klimaatfonds zullen storten om de ontwikkelingslanden te helpen ‘zich aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering, om hun veerkracht te verhogen en hun kwetsbaarheid te verkleinen’, werd opnieuw bevestigd.

Er is zelfs een officieuze ‘roadmap’ verdeeld van hoe de ontwikkelde landen die 100 miljard precies bij elkaar zullen schrapen. Het is alvast een begin, maar zoals wel vaker met beloftes, schuilen er in die ‘weg naar 100 miljard’ nog veel vaagheden, onduidelijke veronderstellingen en onzekerheden.

Ook hier werd beslist om pas later te beslissen, in het beste geval op de volgende COP in 2017. Geld is altijd het struikelblok geweest, en blijft dat – zelfs nu iedereen zo eensgezind is om door te gaan. ‘De oude demonen zijn terug’, twitterde Michel De Meulenaere van Le Soir. Die demonen zweefden ook boven Parijs, maar werden even overschreeuwd door het enthousiasme over een wereldwijd akkoord.

Niet dat er in Marrakech geen geld werd vrijgemaakt. Vlaanderen, Wallonië en Brussel beloofden elk een bijdrage te leveren aan het ‘Adaptation Fund.’ Met respectievelijk 6,25 miljoen, 3,25 en 2,5 miljoen euro staan de regio’s van België – niet België zelf, wat in internationale communicatie voor verwarring zorgt – garant voor een tiende van het noodzakelijke bedrag van het Adaptation Fonds. De rest van de tachtig miljoen kwam van Duitsland, Zweden en Italië. Dit waren niet zo maar oprispingen van vrijgevigheid, maar, zoals alles tijdens een COP, ook politieke statements.

Andere ontwikkelde landen zien dat Adaptation Fund liever verdwijnen. Bovendien verhullen die miljoenen euro’s niet dat er eigenlijk vele honderden miljarden nodig zijn en dat rekening van klimaatverandering nu al ieder jaar oploopt.

Het had de klimaattop van het begin van de actie moeten zijn. Het werd de klimaattop waarin Donald Trump president werd.

CC John Englart (CC BY-SA 2.0)​

Wat niet gezegd wordt …

Maar bij iedere verklaring gaat het vooral over de woorden die er niet in staan. Landbouw wordt amper genoemd. Over klimaatrechtvaardigheid geen woord. Over ‘loss & damages’ ook niet. Wie zal er betalen voor de schade die klimaatverandering nu al aanricht in landen die nauwelijks verantwoordelijkheid dragen voor de opwarming van de aarde? Het blijven heikele punten.

Landbouw wordt amper genoemd. Over klimaatrechtvaardigheid geen woord.

Wat met de slachtoffers van klimaatopwarming? Wat met klimaatvluchtelingen, boeren die hun land verliezen, of die van hun land verjaagd worden door grote, hernieuwbare energieprojecten. Mensenrechten, het was een ander onzichtbaar woord in de Verklaring van Marrakech.

‘We gaan door’, was de alomtegenwoordige boodschap van Marrakech. We gaan door. Dat daaraan misschien getwijfeld kon worden, had alles te maken met de schaduw die de verkiezing van Trump onmiskenbaar over de gesprekken wierp. Parijs is er gekomen dankzij de diplomatie van Europa, zeker, maar toch vooral dankzij het bondgenootschap dat Obama en Xi Jinping in de herfst van 2015 met elkaar sloten.

Op een persconferentie op donderdagavond 17 november liet Europees Commissaris Miguel Arias Canete met de nodige aplomb verstaan dat de EU vastbesloten is een globale klimaatleider te blijven. En desnoods in het gat te springen dat de klimaatontkenning van Trump kan slaan.

De cijfers spreken deze nobele ambitie al enkele jaren tegen. De spagaat tussen woord en daad wordt in de EU ieder jaar groter. Uit een gelekte kladversie van het nieuwe Europese energieplan, de Winter Package, dat Canete op 30 november wil voorstellen, spreekt alles behalve een verscherpte ambitie. Integendeel.

Terwijl 47 van de meest kwetsbare landen op de COP voluit kozen voor een uitstap uit fossiele brandstoffen, laat de EU de achterdeur voor subsidies voor steenkool wijd open

Terwijl 47 van de meest kwetsbare landen op de COP voluit kozen voor een uitstap uit fossiele brandstoffen, laat de EU in het voorliggende voorstel de achterdeur voor subsidies voor steenkool wijd open. Hernieuwbare energiebronnen zouden bovendien niet langer prioritaire toegang krijgen tot het elektriciteitsnet.

Niet voor niets publiceerde Corporate Europe Observatory de lijst van gesprekken die Canete voerde met belangengroepen tijdens de voorbereiding van het energieplan en van zijn trip naar Marrakech.

Drie kwart van die gesprekken was met vertegenwoordigers van olie- en gasbedrijven. Tussen 2014 en 2016 had hij vier keer zo veel contacten met de fossiele industrie als met bedrijven en belangengroepen van hernieuwbare energie.

Het leverde de EU op 15 november op de COP de Fossil of the Day op voor slechte leerling van de klas. Omdat woorden alleen al lang niet meer genoeg zijn. Zeker als die woorden niet stroken met de daden. ‘Walk the talk’, was dan ook de boodschap die Canete van Climate Action Network meekreeg.

Drie kwart van de gesprekken van EC Canete was met vertegenwoordigers van olie- en gasbedrijven. Tussen 2014 en 2016 had hij vier keer zo veel contacten met de fossiele industrie als met bedrijven en belangengroepen van hernieuwbare energie.

CC John Englart (CC BY-SA 2.0)​

… en wie niet spreekt

Met of zonder Trump in het Witte Huis zal dat al moeilijk genoeg zijn. De EU heeft als regio dan wel het Klimaatakkoord van Parijs geratificeerd, tien van de achtentwintig lidstaten deden dat tot nu nog niet. Onder andere België, Nederland en Spanje. Het maakt er de zo gegeerde positie van klimaatleider niet steviger op. Zeker omdat klimaat altijd geopolitiek is.

Ondanks de voorraad aan zon, wind en geothermie, plant Erdogan de opening van vijftig kolencentrales en twee kerncentrales

De stilte van Rusland en Turkije op de klimaattop van Marrakech klonken daarbij minstens zo overdonderend als het geblaas en geraas van Trump. Beide landen ratificeerden Parijs nog niet. Bovendien heeft Turkije laten verstaan dat het voluit voor fossiele energie gaat.

Ondanks de voorraad aan zon, wind en geothermie die voor het grijpen ligt, plant Erdogan de komende jaren de opening van vijftig kolencentrales en twee kerncentrales.

Kortom, als Marrakech een ding eens te meer heeft bewezen, is het dat er geen tijd te verliezen valt, dat er actie nodig is, heel veel actie en vooral geld om te doen wat nodig is en om de gevolgen van de klimaatverandering evenredig te dragen en verdelen. Want tussen verdragen tekenen en actie ondernemen gaapt nog steeds een veel te diepe kloof.