Mazelen zijn terug, en armste landen voelen de grootste impact

Covid verstoorde in 2020 en 2021 wereldwijd de routinevaccinaties tegen mazelen. Daardoor bleven miljoenen kinderen - vooral in armere landen - onbeschermd tegen een van de meest besmettelijke ziekten ter wereld.

Julien Harneis (CC BY-SA 2.0 DEED)

De mazelen zijn in opmars van Afrika tot India en zelfs in Europa. Dat werd voor Abdirizak Ahmed pijnlijk duidelijk toen hij een uitbraak van de kinderziekte in Ethiopië aan het bestrijden was, en twee collega’s van hem kinderen verloren aan de ziekte.

‘Beide jongens stierven voordat ze de dertiende of veertiende maand van hun leven hadden bereikt,… Het is verschrikkelijk’, zegt Abdirizak, die in Ethiopië werkt voor de ngo Save the Children. In dat land in de Hoorn van Afrika werden vorig jaar meer dan tienduizend gevallen gemeld. Dat is de hoogste tol ter wereld na Jemen, Azerbeidzjan, Kazachstan en India, volgens cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

Vaccinaties

Covid verstoorde in 2020 en 2021 wereldwijd de routinevaccinaties tegen mazelen. Daardoor bleven miljoenen kinderen - vooral in armere landen - onbeschermd tegen een van de meest besmettelijke ziekten ter wereld, die blindheid, longontsteking en zelfs de dood kan veroorzaken.

‘De meeste mensen die sterven door deze uitbraak zijn kinderen. Voordat ze van hun kindertijd kunnen genieten, worden ze weggenomen door deze gemakkelijk te voorkomen ziekte’, vertelt Abdirizak via de telefoon vanuit de oostelijke stad Jijiga, waar hij werkt als regiodirecteur voor de hulporganisatie.

Vorig jaar hadden 51 landen, voornamelijk in Afrika, te maken met grote en ontwrichtende uitbraken van mazelen, tegenover 37 in 2022 en 22 in 2021. Volksgezondheidsexperts noemen het de grootste terugval in de strijd tegen mazelen in een generatie.

En het lijkt erop dat het alleen maar erger zal worden.

Tegen het einde van 2024 zal meer dan de helft van alle landen een hoog risico lopen op een uitbraak van mazelen, volgens gegevens cijfers van hert Amerikaanse waakhond Centers for Disease Control and Prevention (CDC).

Van de landen die risico lopen, bestaat bijna de helft uit lage- en middeninkomenslanden, waar kinderen het meeste risico op ziekte lopen.

Vaccintwijfel

Mazelen veroorzaken meestal hoge koorts, hoest en een aanzienlijke huiduitslag. Bij zwangere vrouwen verhoogt de ziekte de kans op een miskraam en vroeggeboorte.

Een groeiend aantal ouders in landen waar de mazelen al lang zijn uitgeroeid, zoals de Verenigde Staten en Europa, kiest er nu voor om hun kinderen niet in te enten.

Het succes van het mazelenvaccin heeft ons in de voorbije jaren in slaap gewiegd wat betreft de gevaren. Het heeft volgens waarnemers zelfs een zekere aarzeling rond vaccineren aangewakkerd. Een groeiend aantal ouders in landen waar de mazelen al lang zijn uitgeroeid, zoals de Verenigde Staten en Europa, kiest er nu voor om hun kinderen niet in te enten.

Het aantal gevallen van mazelen wereldwijd daalde tot het jaar 2016. Daarna zorgde de toenemende vaccintwijfel als gevolg van desinformatie en een groeiend gebrek aan vertrouwen in de medische diensten van de overheid voor een ommekeer.

De WHO zei in december dat het aantal gevallen van mazelen in Europa met een factor 30 was toegenomen. Groot-Brittannië bijvoorbeeld had de ziekte in 2017 uitgeroeid, nu worstelt het land met een stijgende infectiegraad door een dalende vaccinatiebereidheid.

Het vertrouwen in het belang van kindervaccins tegen dodelijke ziekten als mazelen en polio daalde tijdens de pandemie in 52 van de 55 landen die Unicef in 2023 onderzocht.

Niklas Danielsson is vaccinexpert bij de VN-organisatie en zegt dat desinformatie over covid-vaccins het vertrouwen in andere vaccins heeft aangetast. ‘Er was een situatie waarin er zeer verhitte debatten waren in het openbaar en op sociale media. Daarbij circuleerden veel geruchten en verkeerde informatie over het feit dat het covid-vaccin niet veilig zou zijn’, zegt hij.

‘Dat heeft invloed gehad op de vraag naar vaccinaties. En vertrouwen is iets dat in de loop van de tijd langzaam en consequent moet worden opgebouwd.’

Topje van de ijsberg

Mazelen is te voorkomen met twee doses vaccin. In 2022 misten wereldwijd echter 22 miljoen kinderen hun eerste dosis en nog eens 11 miljoen hun tweede dosis, een lichte verbetering ten opzichte van het jaar daarvoor, volgens de WHO.

In 2022 stegen de ziektegevallen met 18 procent tot naar schatting 9 miljoen. Het aantal sterfgevallen steeg tot 136.000, vooral onder kinderen. Dat blijkt uit een analyse van de WHO en CDC die in november 2023 werd gepubliceerd.

‘De omvang van de uitbraken en het totale aantal gemelde gevallen neemt toe. Dat is echt zorgwekkend, maar dat is slechts het topje van de ijsberg, want er wordt veel te weinig gerapporteerd’, aldus Danielsson.

In landen met lage inkomens, waar het risico om te sterven aan mazelen het grootst is, is de situatie helemaal nog niet verbeterd sinds de pandemie, waarschuwt de WHO. De vaccinatiegraad ligt daar gemiddeld op 66 procent, volgens de VN-organisatie is echter minstens 95 procent nodig om gevaarlijke uitbraken te voorkomen.

Afrikaanse gezondheidssystemen zijn vatbaar voor deze ziekte vanwege een gebrek aan personeel en financiering. Vooral in landen als Ethiopië, waar conflicten, droogte, overstromingen en ondervoeding kinderen kwetsbaarder maken voor dodelijke infecties, zeggen hulporganisaties en medische experts.

‘Als het misgaat, voelen de landen met de minste middelen de grootste impact’, zegt Natasha Crowcroft, technisch adviseur voor mazelen en rodehond bij de WHO.

‘De mazelen vertellen je waar je hiaten hebt in je systeem - en het ziet er naar uit dat het dit jaar een verschrikkelijk jaar wordt wat betreft de kinderziekte.’

Veerkrachtige gezondheidssystemen

Het vergroten van de veerkracht van gezondheidssystemen en het geven van prioriteit aan routinevaccinaties, vooral in armere landen, is de sleutel tot het voorkomen van uitbraken. Dat zegt Thabani Maphosa, die de activiteiten van vaccinalliantie Gavi wereldwijd coördineert.

Het vergroten van de veerkracht van gezondheidssystemen en het geven van prioriteit aan routinevaccinaties, vooral in armere landen, is de sleutel tot het voorkomen van uitbraken.

‘Wanneer je moet reageren op een uitbraak, neem je eigenlijk middelen weg om te reageren op een brand’, zegt Maphosa.

Natasha Crowcroft van de WHO vindt dat het prioritair moet zijn om bestaande ziekten aan te pakken waarvoor al doeltreffende vaccins bestaan, in plaats van zich te veel te richten op toekomstige pandemieën.

‘De beste manier om klaar te zijn voor de volgende pandemie is om echt sterke systemen op te bouwen die uitbraken waar we nu mee te maken hebben, aankunnen’, zegt ze.

Momenteel zijn er wereldwijd volop inspanningen aan de gang om uitbraken van mazelen in te dammen. Gavi voert dit jaar de vaccinaties tegen mazelen op en wil 38,5 miljoen kinderen bereiken in 15 landen, waaronder Burkina Faso, Cambodja en Tsjaad.

‘Wij voorzien het vaccin, de overheid zorgt ervoor dat de gezondheidswerkers er zijn en de lokale bevolking zorgt ervoor dat ze desinformatie mijdt en hun kinderen naar onze centra brengt. Als ieder van ons zijn steentje bijdraagt, dan winnen we’, zegt Maphosa.

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd door IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.