‘Het is absoluut onvoldoende. Men beseft te weinig hoe dringend klimaatactie voor ons is’

CC0

Deze klimaattop, een zogenaamde blauwe top, stond sterk in het teken van de oceanen. De eilanden in de eindeloos grote Stille Oceaan, wier territorium voor het grootste deel uit zee bestaat, stonden een beetje symbool voor deze heikele kwestie. Voor hen is het cruciaal dat de opwarming niet boven de 1,5 graad uitkomt.

‘Alles wat daar bovenuit komt, is een existentiële bedreiging voor die eilanden en hun bevolking omwille van de zeespiegelstijging’, licht Carl-Friedrich Schleussner van het Berlijnse Climate Analytics toe. ‘Bij deze temperaturen verdwijnt het tropische koraal – het centrale ecosysteem van deze zeeën. De visgronden zullen dan migreren naar andere gronden; een proces dat nu al aan de gang is en dat dus voor sommige van de eilandengroepen het inkomen van de mensen zwaar aantast.’

De eilanden van de Pacific waren prominent aanwezig in hal 8 van de COP, niet alleen met inhoud, maar ook muziek en dans. Ze benadrukken graag dat hun cultuur, hun identiteit het waard is om gered te worden. Zij behoren tot de volkeren die haast geen broeikasgassen uitstootten, maar door klimaatverandering die andere naties veroorzaakten, wel letterlijk van hun land dreigen verdreven te worden.

De eilanders geven zich niet gewonnen en vechten om te overleven. Ze dienden plannen in om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn en zijn heel actief inzake hernieuwbare energie. ‘Maar het moet duidelijk zijn dat de verlaging van de uitstoot bij de grote staten cruciaal is’, benadrukt Cameron Divers, directeur-generaal van de Gemeenschap van de Stille Oceaan. ‘We proberen ons minder afhankelijk te maken van de viscultuur door meer zeewier te kweken, zodat we minder vis nodig hebben en minder voedsel moeten invoeren. We werken aan een tarowortel die bestand is tegen de toenemende verzilting. En we leggen de grenzen vast van ons zeeterritorium zodat we de integriteit ervan kunnen verzekeren. Maar ik herhaal: het belangrijkste werk moet door alle andere staten gebeuren door het verminderen van hun uitstoot.’

‘Het is niet genoeg. Absoluut niet genoeg. Men beseft te weinig hoe dringend het voor ons is.’

Toen ik de president van Kiribati, Taneti Maamau, vroeg of hij tevreden was over de aan gang zijnde top, spraken zijn ogen boekdelen. ‘Nee, het is niet genoeg. Absoluut niet genoeg. Men beseft te weinig hoe dringend het voor ons is.’

De kwestie roept sterke rechtvaardigheidsvragen op. Die komen aan bod in het rapport van Philip Alston, speciaal VN rapporteur Mensenrechten en extreme armoede, dat erop wijst dat de tien procent rijksten van de wereld verantwoordelijk zijn voor vijftig procent van uitstoot, terwijl de vijftig procent armste mensen voor tien procent van de uitstoot verantwoordelijk zijn. Alston durft zelfs spreken over ‘Klimaatapartheid’.

De lage landen van Zuid-Azië ontvolken

Ook Bangladesh had een actief paviljoen. Het land telt 163 miljoen inwoners die leven op een oppervlakte dat nog geen vijf keer België is. Die lage landen zijn dus nog veel dichter bevolkt dan de lage landen aan de Noordzee. Zeeën en cyclonen doen er nu al hun werk.

Habibun Nahar, parlementair van de zuidelijk gelegen havenstad Mongla, vertelt ons hoe vestigingen die aan de oevers waren gelegen, zijn verdwenen. Mensen trekken dan naar de stad. Bangladesh wil die schade meer in kaart te brengen, omdat mensen in stilte vertrekken uit de streek en zich niet melden als klimaatvluchtelingen.

Op een sessie tijdens de top bracht de British Council een studie die inschatte dat er 35 miljoen klimaatvluchtelingen tegen 2050 zouden zijn. ‘We stellen vast de kuststroken nu al minder dicht bevolkt zijn in vergelijking met de vorige volkstelling’, zegt Abdul Quader, professor geologie aan de Jagannath-universiteit. Dat is natuurlijk geen bewijs dat dit om klimaatredenen gebeurt, maar er zijn wel indicaties in die richting.’

Habibun Nahar: ‘Kom in januari en maart kijken in onze regio, in de droge periode, dan kan je zien waar zich de vroegere vestigingen bevonden die intussen zijn opgeslokt door het water. Als mensen hun land verliezen, trekken ze naar de stad.’

Nahar vertelt dat de bewoners in haar regio niet meteen een helder besef hebben van wat er aan de hand is. ‘Zij zijn geen intellectuelen, maar ze voelen dat er meer rampen zijn, en dat het alsmaar warmer wordt. Te warm voor onze boerendorpen.’ Samen met haar echtgenoot, maakte ze afgelopen jaren van vele lagere scholen ook cycloonschuilplaatsen. ‘Dat redde vele levens. De mensen willen niet sterven, hé,’ zegt ze met indringende blik.

Kan India de wereld redden met een milieuvriendelijke ontwikkeling?

Daarnaast zijn er de twee reuzen India en China, elk met 1,4 miljard inwoners. Indiërs stoten nog altijd maar een vierde uit van wat een gemiddelde Belg uitstoot, maar omdat er zoveel mensen wonen, is het nu al de vierde uitstoot na China, de VS en de EU. Bovendien ontwikkelt het land zich snel, en zal de bevolking er nog stijgen tot 1,6 miljard.

Maar India ondergaat ook de gevolgen van klimaatverandering, vertelt Sanjay Vashist, directeur van het Climate Action Network Zuid-Azië: ‘We werden de voorbije jaren geteisterd door uitzonderlijk veel cyclonen, overstromingen, droogtes. De onberekenbaarheid van de traditionele weerpatronen heeft ertoe bijgedragen dat de opbrengst in de landbouw met 7 tot 10 procent is afgenomen.

India legde in zijn Nationaal Bepaalde Bijdrage (NBB), in het kader van het Verdrag van Parijs, onder meer vast dat zijn energie-intensiteit met 32 tot 35 procent moet dalen – het stelde dus geen moment voor waarop zijn uitstoot zou pieken. Hernieuwbare energiebronnen moeten tegen 2030 instaan voor veertig procent van de stroomvoorziening. India moet tegen 2030 bossen bouwen die 2,5 tot 3,5 miljard ton koolstof kunnen opslaan. Srinivas Krishnaswamy van de Vasudha Foundation gelooft dat India die twee eerste doelen vroegtijdig zal halen. ‘De energie-intensiteit is nu al met 21 procent gedaald. Ik verwacht dat er 175 gigawatt aan wind- en zonne-energie zal zijn tegen volgend jaar.’

Toch staat het land voor gigantische uitdagingen. Zo legde de NBB ook vast dat het aandeel van het goederenvervoer dat per spoor gebeurt, moet stijgen van 33 naar 45 procent tegen 2030. Dat betekent een investering van 600 miljard dollar in nieuwe spoorcorridors tussen de vijf grote steden en nieuw rijdend materiaal.

‘Wat India nu doet, is totaal ontoereikend. Het is voor de wereld cruciaal dat India niet dezelfde fouten maakt als het westen en China in zijn ontwikkeling door die gepaard te laten gaan met een massale vervuiling’, zegt Sean Kidney, CEO van Climate Bonds. ‘Het klimaatpanel voorspelt dat in de toekomst één op vijf monsoons die India van regen voorzien, zal uitblijven. Dat kan het leven van honderdduizenden mensen bedreigen. India kan twee vliegen in een klap slaan: water leren opslaan voor die slechte monsoonjaren, en door het opgeslagen water omhoog te pompen ook gebruiken als opslag voor elektriciteit.’ Kidney wil met het tot stand brengen van klimaatobligaties internationaal geld aan trekken om een turbo te zetten op de transitie van India, waarvan voor een stuk het welslagen van de strijd tegen de opwarming zal afhangen.

Zonder China geen kans

Nog belangrijker is de rol van China, goed voor meer dan een kwart van de emissies. Dat alleen maakt van het land een globale machtsfactor want als China niet beweegt kan je een doeltreffende strijd tegen klimaatverandering vergeten. Het land zette gigantische stappen in de ontwikkeling van hernieuwbare energie – het is niet alleen de grootste producent van zonne- en windenergie, het is ook de grootste producent van windturbines en zonnepanelen. China schonk de wereld als het ware het goedkope zonnepaneel.

Toch raakte bekend dat China dit jaar heel wat nieuwe kolencentrales bouwde. ‘De kolenlobby is sterk in China, dat zijn grote staatsbedrijven’, zegt Xiaojun Wang van People of Asia for Climate Solutions die afkomstig is uit de provincie Shanxi, waar enorm veel kool gedolven wordt. ‘Ook de mijnregio’s zijn als het ware verslaafd aan de kolen, ook al is het enorm vervuilend en biedt het eigenlijk geen toekomst.

‘Een derde van de energie-investeringen in China’s nieuwe Zijderoutes bestaat uit kolencentrales.’

Een andere belangrijke kwestie is hoe de groen het Gordel en WegInitiatief, het immense investeringsprogramma van China in Eurazië en Afrika, is. Bai Yunwen van de ngo Greenovation Hub licht toe: ‘China stelt zich daarbij eigenlijk commercieel op: het doet wat de lokale regeringen vragen of wat het meest opbrengt. Ook daar speelt de kolenlobby: de steenkoolbedrijven gaan mee met president Xi naar Pakistan, en proberen daar een paar centrales te slijten. Dat heeft tot gevolg dat een derde van de energie-investeringen in deze nieuwe Zijderoutes bestaat uit kolencentrales. Wij proberen vooral lokale regeringen te motiveren om niet langer naar kolencentrales te vragen.’

Voor het Verdrag van Parijs beloofde China zijn uitstoot te laten pieken tegen 2030. Het ziet ernaar uit dat het dit vervroegd zal waarmaken. Vraag is of het zich daar volgend jaar toe verbindt op de klimaattop van Glasgow, als de ambities moeten worden aangescherpt als we ooit de doelstelling van Parijs willen realiseren. De goedkeuring van de Europese Green New Deal die onze uitstoot met vijftig procent wil terugdringen tegen 2030, is daarbij van groot belang. Het is iets waarmee de EU China over de streep kan trekken – bijvoorbeeld op het strategisch overleg tussen China en de EU, volgend jaar in september. Daar zouden de EU en China al vooraf de klimaattop in een goede bedding kunnen gieten.