Mexicaans president López Obrador: ‘Het zijn niet de markten die hier gaan regeren’

Omwonenden van de geplande nieuwe luchthaven van Mexico-Stad vechten al jaren tegen de onteigening van hun landbouwgronden

© Heriberto Paredes

Het had de grootste luchthaven van het westelijke halfrond moeten worden: de nieuwe internationale aeropuerto van Mexico-Stad, een ambitieus megaproject met een prijskaartje van ruim twaalf miljard euro. Het zou ook niet zomaar een luchthaven zijn, dan wel Mexico’s grootste infrastructuurproject van de voorbije honderd jaar. Het fraaie ontwerp van de gerenommeerde Brit Norman Foster leek wel een visie uit de toekomst.

Maar het mocht niet zijn: hoewel de aanbouw van het vliegveld reeds een derde gevorderd was, heeft de nieuwe president van Mexico, Andrés Manuel López Obrador, de werf resoluut naar de prullenbak verwezen. Vorige week stemden 69 procent van de deelnemers in een vierdaagse volksraadpleging tegen de nieuwe luchthaven in aanbouw. Ze verkiezen een plan dat een militaire luchthaven zo’n 30 kilometer van het stadscentrum benut. ‘Het volk heeft beslist’, aldus AMLO, zoals de nieuwe president bekendstaat. ‘De beslissing van de burgers is rationeel, democratisch en efficiënt.’

Het was wat de zakenwereld gevreesd had: nog voor hij op 1 december aantreedt geeft de linkse hervormer López Obrador dan toch toe aan zijn populistische instincten. En straks stort hij de Mexicaanse economie de vernieling in met een mix van protectionisme, nationalisering en onteigening. Links juicht: voortaan krijgt het volk voorrang op de belangen van het grootkapitaal. Maar is dat allemaal wel zo?

Een gedoemd prestigeproject

De bouw van een nieuwe hoofdstedelijke luchthaven had al begin deze eeuw moeten beginnen, maar stootte meteen op hevig verzet van buurtbewoners, milieuactivisten en academici. Op verschillende momenten werd dat protest gewelddadig neergeslagen. In 2006 werden twee jonge betogers doodgeschoten door de politie nabij Texcoco, de plaats van de huidige werf. Bij die brutale raid (waarvan Heriberto, één van de auteurs van dit stuk, getuige was) werden ook 27 vrouwen seksueel misbruikt, oordeelde de Interamerikaanse Mensenrechtencommissie dit jaar.

De bouw van de geschrapte luchthaven werd bevoorraad door tal van illegaal gedolven mijnen in de oostrand van Mexico-Stad

© Heriberto Paredes

De regering van uittredend president Enrique Peña Nieto blies het plan nieuw leven in en maakte er een prestigeproject van. Ook hij zou er zijn tanden uiteindelijk op stukbijten. Het geraamte van de luchthaven ligt momenteel bovenop het drooggelegde Texcoco-meer in de noordoostelijke rand van de stad. In een bizarre wending heeft de werfleider aangekondigd dat hij verder bouwt tot Peña Nieto aftreedt op 30 november.

Komaf maken met corruptie is dan ook hét stokpaardje van de nieuwe president.

De huidige luchthaven is verzadigd, zeggen experts, en daarom was een alternatief nodig. Maar al tijdens de kiescampagne trok López Obrador de kostprijs ervan in twijfel. Bovendien was er gebrek aan transparantie geweest bij het toekennen van de contracten. Komaf maken met corruptie is dan ook hét stokpaardje van de nieuwe president.

Ook milieuverdedigers uitten ernstige twijfels. De luchthaven wordt gebouwd op een vlakte die heel wat water absorbeert tijdens het regenseizoen. Lange tijd waren er geen plannen om dat stormwater op te vangen, wat hoogstwaarschijnlijk tot ernstige ovestromingen zou leiden. De regering sloeg dat soort bezorgdheden lange tijd zelfgenoegzaam in de wind, wat allicht een tegenreactie veroorzaakte.

Omwonenden van de geplande nieuwe luchthaven van Mexico-Stad vechten al jaren tegen de onteigening van hun landbouwgronden

© Heriberto Paredes

Daarnaast zou een ander, omliggend meer moeten drooggelegd worden om te vermijden dat vogels in vliegtuigturbines zouden verzeilen en dodelijke ongevallen zouden veroorzaken. ‘Ik verkies het meer’, was dan ook de slogan van een campagne die activisten recent lanceerden en die erg veel bijval oogstte op sociale media.

Bewoners van het omliggende dorp dachten: ‘waarom zouden we ons kostbaar familiaal land afstaan om in de nieuwe luchthaven wc’s te mogen schrobben of latte’s in te schenken?’

Ook bewoners van het omliggende dorp San Salvador Atenco, die waren onteigend om plaats te maken voor de luchthaven en al jaren strijd voerden met verschillende regeringen, dachten allicht bij zichzelf: waarom zouden we ons kostbaar familiaal land afstaan om in de nieuwe luchthaven wc’s te mogen schrobben of latte’s in te schenken?

De werf werd ook nog bevoorraad door illegale mijnbouw. In de oostrand van de stad zijn maar liefst 150 kleine en grote putten gedolven, veel ervan zonder vergunning en op private landbouwgrond, voor de ontginning van een soort vulkanisch gesteente dat vaak gebruikt wordt bij bouwwerken. De oostelijke stadsgordel is op veel plekken zowat een open wonde. Die schade is veelal onomkeerbaar en vormt een permanente herinnering aan de achteloze vastberadenheid van beleidsmakers die het project koste wat het kost wilden doordrukken.

Tot slotte heeft de bouw van de luchthaven de omliggende gemeenschappen erg verdeeld. Zo werden lokale bewindvoerders en gemeenschapsleiders omgekocht opdat ze gemeenschapsgronden zouden afstaan. Het wantrouwen en de onvrede zit diep. Recent werd ook nog een activist neergekogeld voor zijn huis. Het zal jaren duren eer die wonden kunnen helen.

Een koppige populist

Het was een veelbesproken thema tijdens de kiescampagne: hoe zou de links-populistische AMLO zich als president gaan verhouden tot de zakenwereld? Om de gemoederen te bedaren zat zijn kabinetschef Alfonso Romo, een succesvol zakenman, samen met internationale investeerders en CEO’s van grote financiële instellingen. AMLO wist zelfs de steun te winnen van telecommagnaat Carlos Slim, de rijkste man van Mexico en tevens een belangrijke investeerder in de luchthaven. De nieuwe president zal wel pragmatisch regeren, was de hoop.

De schrapping van de luchthaven zorgde voor een schokgolf door de Mexicaanse economie. De peso zakte 4,7 procent en op de beurs verdampte al meer dan 22,5 miljard dollar waarde

AMLO’s beslissing om de luchthaven te schrappen was een ijskoude douche. Na de aankondiging ging meteen een schokgolf door de Mexicaanse economie. De peso zakte tot dusver 4,7 procent en op de beurs verdampte al meer dan 22,5 miljard dollar waarde — bijna het dubbele van de kostprijs van de luchthaven, sneren commentatoren.

Investeerders hebben de boodschap begrepen, zeggen ze: contracten kunnen voortaan in een handomdraai verbroken worden. Vandaag is het de luchthaven, morgen energiecontracten en de dag nadien mijnbouw. Ratingbureau Fitch verlaagde prompt zijn rating voor Mexico (terwijl Moody’s het onveranderd liet). De wittebroodsweken zijn danig verzuurd, met andere woorden.

‘De toekomst van de infrastructuur van ons land kan je niet zomaar laten afhangen van een volksraadpleging’, communiceerde de patronale koepelorganisatie Consejo Coordinador Empresarial (CCE). De stemming, die in heel het land georganiseerd werd door de partij van de president, verliep bovendien niet helemaal vlekkeloos. Zo waren er berichten over onregelmatigheden, met video’s op sociale media van mensen die meerdere keren stemden. Bovendien namen slechts iets meer dan een miljoen mensen deel.

‘Het zijn niet de markten die hier gaan regeren’, counterde AMLO tijdens een persconferentie. Dertig miljoen Mexicanen die voor de nieuwe president stemden – een breed mandaat — zijn het neoliberale model van de vorige establishmentregeringen danig moe, zegt hij. Tijd voor verandering. De president en de zijnen zeggen nu volop voor de participatieve democratie te willen gaan en willen dit soort raadplegingen herhalen voor andere kwesties. Voor Morena (Movimiento de Regeneración Nacional), de partij van de president, was het een buitenkans om de belofte van zelfbeschikking waar te maken: hier zijn wij de baas.

Overwinning van het volk?

Maar is dit wel echt een overwinning van het volk? Hoewel het vliegveld er nu aan gelooft, liggen in het land nog andere, gelijkaardige megaprojecten op stapel. Zo wil AMLO een lange toeristische treinverbinding op het Caraïbische schiereiland Yucatán doordrukken die afgelegen Maya-ruïnes makkelijker bereikbaar moet maken. Ook komen er een aantal speciale economische zones en een grote olierafinaderij elders in Mexico.

Het land moet ontwikkelen, klinkt het. Maar enkele van de inheemse bevolkingsgroepen die vaak hun land verliezen aan zulke infrastructuurprojecten tekenen nu al verzet aan. De ‘Tren Maya’ zou ook door een volksraadpleging beslist worden, zei de president eerder deze week. Enkele dagen later klinkt het dan weer dat de trein er ‘sowieso’ komt. López Obrador blaast warm en koud. Wat staat er die talloze dorpen in verzet in Mexico nog te wachten?

Uiterst links is ook niet tevreden met het resultaat van de raadpleging over de luchthaven: de koepelorganisatie van inheemse volkeren in Mexico (CNI) en de antikapitalistische zapatista-rebellen uit het zuiden (EZLN) zeggen in een communiqué dat de ‘beide opties tot onteigening, ecologische vernietiging en de vermarkting van het leven leiden.’ De enigen die er baat bij hebben zijn vermogende projectontwikkelaars en bouwbedrijven, gaat het.

Wat nu?

In de plaats van de nieuwe luchthaven in Texcoco zou nu de militaire vlieghaven van Santa Lucia uitgebreid moeten worden met twee landingsbanen, op meer dan dertig kilometer buiten de stad. Binnen drie jaar is dat klaar, klopt AMLO zich op de borst. Nu blijkt echter dat die optie amper is onderzocht: er is geen enkele studie uitgevoerd over de haalbaarheid ervan. Bovendien laten buurtbewoners weten dat ze er niet happig op zijn. Dat kan kortom nog jaren aanslepen.

De toekomstige minister van Transport Javier Jiménez Espriú en twee van zijn collega’s gingen drie maanden na de verkiezing voor het eerst een kijkje nemen naar de bouwwerf van de luchthaven, met de media in het kielzog

© Heriberto Paredes

‘Het draait intussen om meer dan een luchthaven, of welke bedrijf ons mag komen uitbuiten of onteigenen. Het gaat er evenmin om of dat gebeurt met publieke of private middelen. De uiteindelijke inzet van dit alles is het leven zelf, en wie het voor het leven zal opnemen’

Het lijkt erop dat de ploeg van AMLO improviseert en nu achter de feiten aanholt. We maakten het zelf mee tijdens een bezoek enkele weken geleden aan de dorpen en gemeenschappen die rond de luchthaven in aanbouw liggen. De toekomstige minister van Transport Javier Jiménez Espriú en twee van zijn collega’s gingen drie maanden na de verkiezing voor het eerst een kijkje nemen, met de media in het kielzog. Zijn schijnbaar oprechte verbazing over het gesjoemel in en rond de bouwwerf sprak boekdelen. ‘We hadden geen idee van de onregelmatigheden die schuilgaan achter de werf’, liet hij optekenen.

De 35-jarige activiste America del Valle nam de fakkel over van haar vader, een verzetsleider uit San Salvador Atenco nabij de luchthaven in aanbouw die brutaal werd aangepakt toen de politie in 2006 een betoging gewelddadig neersloeg. Volgens haar is de strijd allesbehalve gestreden. ‘Het draait intussen om meer dan een luchthaven, of welke bedrijf ons mag komen uitbuiten of ons mag onteigenen. Het gaat er evenmin om of dat gebeurt met publieke of private middelen. Nee, de uiteindelijke inzet van dit alles is het leven zelf, en wie het voor het leven zal opnemen.’