Mozambique reageert beter voorzichtig op islamistische aanval

Miran Hojnik (CC BY 2.0)​

Een groep van zo’n dertig militanten viel op 5 oktober in de vroege uurtjes drie politiebureaus aan in Mocimboa da Praia, een kleine stad in het noorden van Mozambique. Ze doodden twee agenten, maakten wapens en munitie buit en bezetten de stad.

De inwoners hoefden zich geen zorgen te maken, zeiden de aanvallers, omdat hun strijd gericht was tegen de staat en de politie. Ze legden uit dat ze weigeren om belastingen te betalen en de gezondheidszorg en onderwijs van de overheid verwerpen. De lokale bevolking noemde de mannen de “Al Shabaabs”.

De Mozambikaanse regering antwoordde snel, met agenten uit andere districten en special forces. Het gevecht duurde uren en kostte zestien mannen het leven, onder wie twee politieagenten. Het incident staat te boek als de eerste bevestigde islamistische aanval in Mozambique.

Tot er meer zekerheid is over de groep en de motieven voor de aanval, is het verstandig om het incident in zijn historische context te plaatsen.

De informatie over het voorval is schaars en verwarrend. Maar we kunnen al met een zekere mate van zekerheid zeggen dat de aanval niet het werk was van de Somalische Al Shabaab of onderdeel van de internationale Jihad. Ook de suggestie dat het om een samenzwering zou gaan, lijkt weinig waarschijnlijk.

Het lijkt er meer op dat de aanval is uitgevoerd door een aantal jonge, lokale moslims die in 2014 een sekte opgericht hadden in Mocimboa da Praia met de naam “Al Shabaab”. De groep controleert twee moskeeën in de stad, ijvert voor de sharia-wetgeving en oefent druk uit op zijn volgelingen om hun kinderen niet naar seculiere instellingen te sturen zoals scholen en ziekenhuizen.

Dat de eerste islamistische aanval in het land door Mozambikanen is uitgevoerd, maakt de gebeurtenissen niet minder schokkend, vooral in een land dat fier is op zijn goede en ontspannen interreligieuze relaties. Maar tot er meer zekerheid is over de groep en de motieven voor de aanval, is het verstandig om het incident in zijn historische context te plaatsen.

Islam in Mozambique

De islam heeft een lange geschiedenis in Mozambique, met name aan de kust en in het noorden van het land. Verschillende sultanaten en sjeikdommen bestonden er voor Portugal het gebied in de late negentiende eeuw bezette.

Dat de islamitische religie weinig begrip vond bij staatsleiders, bleek onder meer toen president Samora Machel zijn schoenen aanhield bij een bezoek aan de belangrijkste moskee van het land.

De Portugese kolonialen bevorderden openlijk en officieel het katholicisme en onderdrukten de islam en andere religies. Toch bleef de islam groeien, en toen het land onafhankelijk werd in 1075 was 13 procent van de bevolking moslim. Een volkstelling in 1997 kwam uit op 17,8 procent. Beide cijfers worden in twijfel getrokken door de moslimgemeenschap, die van veel hogere percentages spreekt.

Na de onafhankelijkheid koos het Liberation Front of Mozambique (Frelimo) voor Marxisme-Leninisme. De ideologie nam alle religies onder vuur, maar vooral de islam leed er onder. Dat het geloof weinig begrip vond bij staatsleiders, bleek onder meer toen president Samora Machel zijn schoenen aanhield bij een bezoek aan de belangrijkste moskee van het land. Een ander voorbeeld is het voorstel van de regering om varkensstallen te bouwen in moslimregio’s in naam van de ontwikkeling. De herinneringen liggen nog vers in het geheugen en werden weer opgerakeld na de aanval op Mocimboa da Praia.

Nadat Frelimo het Marxisme-Leninisme verliet en voor een meerpartijendemocratie koos, begon de partij alle regio’s het hof te maken in de zoektocht naar electorale steun. Toch bleven de spanningen geregeld opduiken, onder meer toen de regering officieel islamitische vakantiedagen wilde erkennen. Het voorstel leidde tot een parlementaire crisis in 1996 en de regeringspartij kwam terug op haar stappen.

De islam in Mozambique leunt traditioneel aan bij het soefisme een stroming die staat voor de meer mystieke kant van de islam en door meer conservatieve stromingen zoals het wahabisme wordt bestempeld als een afwijking van de Koran. De terugkeer van Afrikaanse afgestudeerden uit Saoedi-Arabië in de late jaren zeventig gaf meer politiek gewicht aan de meer conservatieve islamistische beweging. Ze verwierf de controle over verschillende moskeeën en breidde haar invloed uit.

Vandaag is de grootste nationale organisatie de Islamitische Raad, die opgericht is door wahabistische elementen en in de jaren tachtig en negentig kon groeien onder toeziend oog van de overheid. In de late jaren negentig en begin deze eeuw doken splinterorganisaties op, met name in het noorden van het land.

Maar naarmate de harde stroming voet aan wal kreeg in het noorden, namen ook de spanningen en conflicten toe, onder meer rond soefistische praktijken, alcohol, onderwijs en kledingvoorschriften. Tot nog toe was er echter nooit sprake van geweld tegen de staat.

Kruitvat

Hoewel geen internationale terreurgroep in verband wordt gebracht met de aanval in Mocimba da Praia, kan het belang van het incident niet worden onderschat. Cabo Delgado is een provincie met een moslimmeerderheid waar na de ontdekking van grote olie- en gasvoorraden ook internationale conglomeraten zijn neergestreken met hun eigen beveiligingsdiensten. Die cocktail maakt van de regio een potentieel kruitvat.

Cabo Delgado is een provincie met een moslimmeerderheid waar ook internationale conglomeraten zijn neergestreken met hun eigen beveiligingsdiensten. Die cocktail maakt van de regio een potentieel kruitvat.

Daarbij komt dat die regio relatief arm is. De noordelijke delen van Mozambique hebben weinig gewonnen bij de economische boom die het land begin deze eeuw meemaakte. Ook Mocimboa da Praia is daarvan een voorbeeld: er is weinig ontwikkeling in de stad, terwijl de ontdekking van gas de verwachtingen de hoogte injoeg. Er zijn wel miljarden dollars geïnvesteerd in oliewinning op zee, maar daar heeft de lokale bevolking weinig van gezien.

De overheid moet een voorzichtige en goed doordachte aanpak hanteren in haar antwoord op de islamistische dreiging. De zaak afdoen als ‘banditisme’ en zich enkel toespitsen op de sekte, terwijl er duidelijk een bredere religieuze en sociale dynamiek speelt, riskeert de problemen alleen te verplaatsen.

Maar tegelijk is een breed front nodig tegen de ‘islamistische dreiging’ die andere moslims doet radicaliseren en het probleem hardnekkiger en grootschaliger maakt – denk maar aan de opmars van Boko Haram in West-Afrika in 2009.

Tot nog toe is de overheid voorzichtig en gematigd in haar verklaringen. Maar ook de praktijk op het terrein moet die lijn volgen, en er zullen veranderingen nodig zijn in het sociale en religieuze beleid.

Bron: The Conversation