Hoe realistisch is een Afghanistan-scenario voor de Afrikaanse Sahelregio?

Een pantserwagen van het Franse leger tijdens operatie Barkhane, in Ndaki Mali (2019). De verschillende buitenlandse troepenmachten die in Mali aanwezig zijn, stuiten op toenemend verzet van de Malinezen. Critici menen dat de troepen een koloniale bezettingsmacht zijn die meer problemen brengen dan ze oplossen.

© Reuters / Benoit Tessier

Met de val van de Afghaanse hoofdstad Kaboel tanken ook jihadistische groepen in de Sahel zichtbaar vertrouwen. En nu bovendien ook de Franse troepen zich binnenkort uit de Afrikaanse regio zullen terugtrekken, groeit de vrees voor een Afghanistan-scenario. Maar is die vrees ook terecht?

Update 17 februari 2022:

Frankrijk en zijn Europese partners trekken zich komende maanden terug uit Mali. Eerdere deze week had België al aangegeven geen militairen meer te zullen sturen voor de Europese operatie ‘Takuba’. ‘De dreiging van het jihadisme is sterk afgenomen en Mali is niet langer vragende partij voor Franse aanwezigheid’, verklaarde Frans president Macron op donderdagochtend.

Toen de Taliban oprukten naar de Afghaanse hoofdstad Kaboel, midden augustus, bleef dat ook in Afrika niet onopgemerkt.

‘God is groot’ klonk het onomwonden op een mediakanaal van de Somalische terreurbeweging Al Shabaab. ‘Twee decennia geduld loont’, prees ook Iyad Ag Ghali zijn Afghaanse strijdmakkers in een zeldzaam mediabericht. Om vervolgens te concluderen: ‘We zijn aan het winnen’.

Ag Ghali is niet de minste. Hij staat aan het roer van een Al Qaeda-filiaal dat vooral actief is in het West-Afrikaanse land Mali. Sinds 2012 wordt daar zwaar gevochten. Wat aanvankelijk begon als een opstand van het Toeareg-volk in het noorden groeide al snel uit tot een voldragen burgeroorlog.

Verschillende jihadistische groeperingen zagen het licht en al snel verspreidde het geweld zich naar het centrum van het land. In 2016 werden ook de buurlanden Burkina Faso en Niger meegezogen in het conflict.

De Malinese regering moest een beroep doen op buitenlandse legers om te beletten dat jihadisten de hoofdstad Bamako zouden innemen. Oud-kolonisator Frankrijk kwam op de proppen met twee opeenvolgende militaire missies: Serval en Barkhane. Daarnaast zijn er ook troepen van de Verenigde Naties aanwezig (MINUSMA), en opereert er een West-Afrikaanse troepenmacht onder de naam G5.

Toch stuiten alle troepenmachten – de Franse op kop – op toenemend verzet van de Malinezen. Critici menen dat de troepen een koloniale bezettingsmacht zijn die meer problemen brengen dan ze oplossen. Dat is niet zonder reden. Er zijn talloze gevallen bekend van burgerslachtoffers tijdens die Franse missies. Bovendien zou Frankrijk met de missies vooral economisch een voet tussen de deur willen houden in de grondstofrijke Sahel.

Uitzichtloze oorlog

Ook in Frankrijk zelf groeit het verzet tegen de geldverslindende, uitzichtloze oorlog. Dat argument klinkt eens zo luid nu de presidentsverkiezingen van 2022 naderen.

Sommige analisten vrezen een Afghanistan-scenario.

In juni hakte Frans president Emmanuel Macron de knoop door. Hij kondigde aan de troepenmachten te willen afbouwen – een boodschap die werd onthaald als ‘het einde van Barkhane’.

Minder aandacht ging uit naar de precisering van zijn boodschap. Die volgde op 9 juli. De Franse aanwezigheid zou weliswaar worden afgebouwd, maar er zouden nog altijd 2500 à 3000 manschappen ter plaatse blijven.

Drie basissen in het zwaar getroffen noorden zouden worden gesloten. Ook Tsjaad, dat soldaten levert aan de regionale G5-macht, besliste om 600 manschappen naar huis te sturen. Daar, zo klonk de mededeling, waren ze nodig om het land te stabiliseren naar aanleiding van de dood van Tsjadisch president Idriss Déby, in april van dit jaar.

Dat doet het evenwicht kantelen naar het Malinese leger. Alleen: is dat slecht uitgeruste leger wel in staat is om het hoofd te bieden aan de jihadisten? Sommige analisten vrezen een Afghanistan-scenario, waarbij de hoofdsteden Bamako (Mali), Ouagadougou (Burkina Faso) en Niamey (Niger) in sneltempo kunnen worden veroverd.

Afghanistan-scenario

Twee maanden na Macrons aankondiging namen de Taliban het roer over in de Afghaanse hoofdstad Kaboel. Vergelijkingen met Afghanistan liggen inderdaad voor de hand. Ook de betrokken Sahellanden zijn immers zwakke staten met corrupte regeringen. De lokale legers zijn onderbemand, onderbetaald en amper gemotiveerd. Het toverwoord ‘nation building’ is zowel in Afghanistan als in de Sahelregio nauwelijks opgewassen tegen de geopolitieke en klimatologische uitdagingen.

Dat alles is voldoende reden tot euforie in de jihadistenkampen in de Sahel. Zij behalen hun grootste successen waar de staat afwezig is. Ook in Parijs beseft men dat donders goed. ‘Alle westerse landen, Frankrijk incluis, doen er goed aan lessen te trekken uit deze bittere nederlaag in Afghanistan’, sprak de Franse generaal Marc Foucaud, die zelf nog in Mali heeft gevochten. ‘Macron zal er alles aan doen om het lot van onze Amerikaanse vrienden aan zich voorbij te laten gaan.’

Een voortijdige Franse terugtrekking zou weleens electoraal kunnen worden afgestraft.

Mag het verbazen dat de Sahelbewoners, net zoals de Afghanen, het grootste slachtoffer dreigen te worden van de terugtrekking? Op sociale media roert de bevolking zich en worden de staatsleiders aangespoord om zonder aarzelen te investeren in de nationale legers.

‘Ik vrees dat we anders hetzelfde lot zullen ondergaan als de Afghanen’, zegt Azidane Ag Ichakane (30), voorzitter van een Malinese jongerenorganisatie in een reactie aan de Washington Post.

Militair vacuüm

Is die vrees terecht? Het belangrijkste verschil met Afghanistan is dat er in West-Afrika geen militair vacuüm ontstaat. Er blijven nog minstens 2500 Franse soldaten ter plaatse. Die zullen worden ingezet in de Force Takuba, die sinds vorig jaar  samenwerkt met het Malinese leger.

Bovendien wordt ook de regionale G5-macht niet afgebouwd, ondanks de Tsjadische terugtrekking. De defensieministers van de betrokken landen (Mali, Mauritanië, Niger, Burkina Faso en Tsjaad) plannen net méér gezamenlijke operaties. Ze willen inzetten op de hearts and minds: acties die niet louter militair van aard zijn, maar veeleer gericht zijn op het voor zich winnen van de bevolking.

Intussen zou de Malinese regering gesprekken hebben aangeknoopt met de Russische private beveiligingsfirma Wagner.

Los van het militair-strategische aspect, worden er ook sociale en politieke lessen getrokken uit de ervaring in Afghanistan, zo schrijft het toonaangevende blad Africa Confidential.

Door de Afghaanse regering uit te sluiten van de onderhandelingen met de Taliban, liet voormalig Amerikaans president Donald Trump blijken dat de verkozen regering in Kaboel geen factor van belang was. En door een arbitraire datum te kiezen voor de terugtrekking wekte huidig president Joe Biden de indruk dat binnenlandse politiek toch nog altijd zwaarder doorweegt dan de realiteit op het terrein.

Die fouten lijkt Macron niet te zullen maken. Hij consulteert regelmatig zijn bondgenoten in de Sahel en staat op zeer goede voet met zijn West-Afrikaanse ambtsgenoten. En ondanks de onpopulariteit van de Barkhane-missie in Frankrijk zelf, lijkt de Amerikaanse afgang in Afghanistan een andere dynamiek in gang te zetten. Een voortijdige Franse terugtrekking zou weleens electoraal kunnen worden afgestraft. Daarom is de kans klein dat Mali het ‘Franse Afghanistan’ wordt.

Rusland?

Wat het debacle in Afghanistan ons alvast leert, is dat er limieten zijn aan wat buitenstaanders kunnen betekenen. De wind uit de zeilen halen van radicale groepen is niet vanzelfsprekend en gaat vooral over het (her)onderhandelen en versterken van het sociale contract. Dat zijn taken voor de lokale leiders en zijn bijna per definitie niet militair van aard.

Intussen zou de Malinese regering gesprekken hebben aangeknoopt met Wagner, de Russische private beveiligingsfirma die betrokken is bij allerhande schandalen in onder meer Mozambique en de Centraal-Afrikaanse Republiek.

Jean-Yves Le Drian, het hoofd van de Franse diplomatie, liet alvast weten dat zo’n samenwerking ‘onverenigbaar’ is met een Franse aanwezigheid. Mocht het tot een akkoord komen, dan trekt Frankrijk alle troepen terug, liet hij verstaan. In dat geval is Mali klaar voor een nieuw hoofdstuk, met een Russische paramilitaire beweging in de hoofdrol.