Odebrecht is de Latijns-Amerikaanse doos van Pandora. Wat begon als een onderzoek naar corrupte hooggeplaatste zakenmensen en politici in Brazilië, is nu een continentaal schandaal. Oude (meer en minder) bekenden uit de Latijns-Amerikaanse politiek en zakenwereld staan onder verdenking.
Week na week komen er in het omkoopschandaal van het Braziliaanse bouwbedrijf Odebrecht nieuwe beschuldigingen en onderzoeken bij. Niemand blijft gespaard: presidenten, overheidsfunctionarissen, zakenmensen en zelfs de Colombiaanse ex-guerrilla FARC blijken betrokken.
Nu de omkoopschandalen zijn overgewaaid naar heel het continent, en er afgelopen weken weer tientallen nieuwe namen vielen, dringen vragen zich op. Is het dan nòg erger gesteld met de corruptie dan iedereen al aannam? Of is het onderzoek een teken dat corruptie niet langer geduld wordt?
Waar het allemaal begon: Lava Jato
Het begon allemaal in Brazilië met de zogenaamde operatie Lava Jato, het carwash-schandaal. Dit grootschalige corruptieonderzoek naar het staatsoliebedrijf Petrobras werd in maart 2014 door gerecht en federale politie opgestart. Bedrijven gaven toe omkoopsommen te hebben betaald aan politici en overheidsfunctionarissen in ruil voor Petrobras-contracten.
Een van de bedrijven die in de operatie Lava Jato gevat werd, was Odebrecht.
Protest tegen corruptie bij Petrobras
Agência Brasil Fotografias (CC BY 2.0)
Grote geldsommen van projecten van het staatsoliebedrijf bleken verduisterd, met medeweten van Petrobras-kopstukken, politici en bedrijven die grote overheidsopdrachten binnenrijfden.
Miljarden dollars van grote en middelgrote bedrijven gingen naar verkiezingscampagnes. De bedrijven konden zo hun macht bestendigen. Het zette parlementsleden aan wetten goed te keuren die de belangen van de donerende bedrijven dienden.
‘Corruptie maakt intrinsiek deel uit van de Braziliaanse politiek.’
Corruptie maakt helaas intrinsiek deel uit van de Braziliaanse politiek, zegt Fábio Pimentel São Mateus van de Braziliaanse Beweging van de Landloze Boeren (MST). ‘Lava Jato was belangrijk om dit probleem naar buiten te brengen en corruptie op de agenda te zetten.’
Het onderzoek had grote politieke gevolgen en leidde tot de impeachment van ex-president Dilma Rousseff van de Arbeiderspartij (PT). Ze werd beschuldigd budgetregels te hebben overtreden, hoewel ze niet zelf in verdenking van persoonlijke verrijking werd gesteld.
“Lava Jato” - Optocht tegen corruptie in Copacabana
Francisco Proner Ramos / Mídia NINJA (CC BY-SA 2.0)
Fabio Pimentel vertelt hoe de MST en andere sociale bewegingen het oneens zijn dat in operatie Lava Jatode, linkse partijen meer geviseerd werden dan de rechtse partijen. De Braziliaanse media geven meer aandacht aan aanklachten tegen politici van linkse partijen en vallen - zonder degelijke argumentatie of bewijzen - de linkse Arbeiderspartij aan, aldus Pimentel.
Ook Raf Custers, journalist en economisch onderzoeker verbonden aan de Groupe de Recherche pour une Stratégie Economique Alternative (GRESEA), vertelt dat het gerecht van bij het begin werd verweten partijdig te zijn. Het zou namelijk vooral bewijzen van corruptie tegen voormalige president Lula en Dilma Rousseff van de PT hebben onderzocht. ‘Maar ook de politici van alle traditionele partijen hebben boter op het hoofd, en ja, ook die van de PT’, zegt Custers.
Jeso Carneiro (CC BY-NC 2.0)
Odebrecht bekent
De Odebrechtgroep is de grootste bouwmaatschappij in Latijns-Amerika. Het bedrijf realiseerde grote projecten op heel het continent, zoals het aanleggen van bruggen, dammen en wegen, grote infrastructuurwerken ook die kaderden in de Wereldbeker Voetbal in 2014.
Odebrecht haalde de contracten binnen voor vier stadions van de Wereldbeker Voetbal in 2014 én voor de infrastructuurwerken van de Olympische Spelen in 2016, schrijft Raf Custers in zijn boek De uitverkoop van Zuid-Amerika dat. ‘De contracten vallen niet uit de lucht. Odebrecht, maar ook bouwmultinational OAS, zijn goed bevriend met de politieke machthebbers’, zegt Custers.
‘De contracten vallen niet uit de lucht. Odebrecht, maar ook OAS, zijn goed bevriend met de politieke machthebbers.’
In juni 2015 werd de ex-topman Marcelo Odebrecht gearresteerd. Vorig jaar luidde de veroordeling voor de kleinzoon van de oprichter van het bedrijf negentien jaar cel voor omkoping, witwassen en deelnemen aan de georganiseerde misdaad.
Nog 77 andere Odebrecht-medewerkers legden bekentenissen af. Ze sloten overeenkomsten met de Braziliaanse onderzoekers: bekentenissen in ruil voor kortere gevangenisstraffen.
In december vorig jaar gaf Odebrecht publiekelijk toe dat het sinds 2001 meer dan 780 miljoen dollar had betaald via een zogenaamd “omkoopdepartement”, om openbare werken binnen te halen in heel Latijns-Amerika. Odebrecht kwam tot een voorlopige overeenkomst met de Verenigde Staten, Brazilië en Zwitserland om 3,5 miljard dollar boetes te betalen en informatie vrij te geven.
Lees hier de analyse Corruptieschandaal Brazilië gaat internationaal van Raf Custers
Het bleek dat Odebrecht niet alleen in Brazilië omkoopsommen in ruil voor contracten uitbetaalde, maar ook in andere landen van drie continenten. Odebrecht pleitte schuldig: meer dan tien jaar had het bedrijf voor een slordige achthonderd miljoen dollar aan steekpenningen betaald, in ruil voor opdrachten in heel Latijns-Amerika.
Odebrecht probeert het nu op akkoorden te gooien met de individuele overheden om gecontracteerde werken toch verder te kunnen zetten.
Een rechter in de VS veroordeelde Odebrecht deze maandag tot een boete van 2,6 miljard dollar. Dit is de grootste boete ooit door het Amerikaans gerecht opgelegd aan een buitenlands bedrijf. In het kader van een overeenkomst tussen Odebrecht, de Noord-Amerikaanse, Braziliaanse en Zwitserse autoriteiten, zal Odebrecht 93 miljoen dollar uitbetalen aan de VS, 2,39 miljard dollar aan Brazilië en 116 miljoen dollar aan Zwitserland. De Braziliaanse president Temer reageerde deze maandag met het bericht dat hij ontslag verwacht van een aantal van van zijn ministers, omwille van hun aandeel in het Odebrecht-schandaal.
Infrastructuur en jobs na Odebrecht
Lucio Cáceres, van het regionale VN-Bureau voor Projectdiensten (Unops), zei in een interview met het nieuwsagentschap Efe dat het tijdelijk terugtrekken van Odebrecht en andere Braziliaanse bouwbedrijven uit de markt een moeilijke situatie creëert voor de sector. De Latijns-Amerikaanse bouwsector schiet volgens Cáceres nu al te kort. Odebrecht is volgens de VN-woordvoerder een belangrijke firma voor de uitvoering van bouwprojecten op het continent.
‘Duizenden jobs kunnen verloren gaan als Odebrecht bankroet gaat.’
Financiële experten wijzen er bovendien op dat als Odebrecht bankroet gaat, er duizenden jobs op de helling staan in Latijns-Amerika: zowel voor werknemers van Odebrecht als zij die voor bedrijven die in onderaanneming werken.
Volgens Custers zijn deze infrastructuur- en megawerken de nieuwe vluchtweg voor een systeem dat in een uitzichtloze crisis zit. Custers betwijfelt of grootscheepse plannen van de Wereldbank in Latijns-Amerika en Afrika oprecht de bedoeling hebben de behoeftes op het platteland in te vullen, zoals onderwijs, gezondheidszorg en drinkwater. De onderzoeker heeft het over de tegenstelling tussen ‘naar rendabiliteit streven’ of ‘naar ontwikkeling en emancipatie streven’.
Peru, ex-president Toledo op de vlucht?
Het Christus-standbeeld in Lima was een cadeau van Odebrecht tijdens het presidentschap van Alan García.
(CC BY-NC 2.0)
In Lima kijkt het Odebrecht-schandaal uit over de Pacifistische Oceaan in de vorm van een Christus-standbeeld van 37 meter hoog. Het was een cadeau van Odebrecht tijdens het presidentschap van Alan García.
Ex-president Alan García tekende voor het bod op de metrolijn in Lima dat Odebrecht won. Volgens openbare aanklagers zou er 8 miljoen dollar aan omkoopsommen betaald zijn aan verschillende functionarissen. García ontkende.
In een lijst met werken uitgevoerd door Odebrecht, die de Peruaanse krant La Republica publiceerde, vond de meerderheid van de projecten plaats tijdens de regering van voormalig dictator Alberto Fujimori. Fujimori zit al een gevangenisstraf uit voor mensenrechtenschendingen.
Ook voormalig president Ollanta Humala zou omkoopsommen hebben aangenomen. Volgens het nieuwsmedium RPP Noticias ontkent de president de aantijgingen. Tijdens het presidentschap van Humala begon Odebrecht de bouw van een gaspijplijn ter waarde van zeven miljoen dollar tussen de Amazone en de kust. De gaspijplijn is nog niet rond. Ondertussen kwam, volgens documenten van het Braziliaanse gerecht, aan het licht dat Odebrecht drie miljoen dollar betaalde voor de verkiezingscampagne van Humala.
De meeste commotie ontstond rond Alejandro Toledo. De 70-jarige ex-president wordt verdacht van het aannemen van twintig miljoen dollar aan steekpenningen van Odebrecht. Onder het presidentschap van Toledo startte de bouw van de Interoceanische snelweg tussen Peru en Brazilië. Het prijskaartje zou uiteindelijk vier keer het initiële bedrag zijn. Een overheidsbeambte, die ook onder beschuldiging staat, keurde het nieuwe bedrag goed.
Nadat de rechter de arrestatie van Toledo beval, was hij de zoveelste vervolgde ex-president van het land.
De Peruaanse autoriteiten schreven een prijs uit van dertigduizend dollar voor informatie die tot de arrestatie van Toledo, die zich in California zou bevinden, kan leiden. Er is een internationaal arrestatiebevel tegen de ex-president uitgeschreven. Toledo was president van Peru van 2001 tot 2006, na Alberto Fujimori. Nadat de rechter zijn arrestatie beval, was hij de zoveelste vervolgde ex-president van het land.
Toledo was voor hij president werd activist tegen de dictatuur van Alberto Fujimori. Hij was een van die weinige presidenten in Peru die de geschiedenis is ingegaan als “een van de goeden”. Het stelt veel Peruanen teleur dat Toledo, die symbool stond voor de strijd tegen het ondemocratisch bewind en de corruptie van Fujimori, even corrupt blijkt te zijn.
Op Twitter ontkende Toledo de beschuldigingen. Hij zegt net als iedereen onschuldig te zijn tot het tegendeel bewezen is. Toledo schrijft dat hij niet ‘voortvluchtig’ is. Hij laat de plaats waar hij zich bevindt wel in het midden.
Het Christus-standbeeld in Lima was een cadeau van Odebrecht tijdens het presidentschap van Alan García.
(CC BY-SA 2.0)
De huidige president Pedro Pablo Kuczynski (in het kort PPK genoemd door de Peruanen) zou volgens het staatsnieuwsagentschap Andina in een gesprek met Donald Trump de uitlevering van Toledo hebben gevraagd. PKK was onder Toledo minister van economie en ligt ook zwaar onder vuur. Hij ontkent iedere betrokkenheid. Zijn populariteit daalde niettemin tot twintig procent.
In Peru ontsiert Odebrecht al weken de hoofdpagina’s van de kranten.
In Peru ontsiert Odebrecht, samen met de overstromingen in het land, al weken de hoofdpagina’s van de kranten. Met een rijtje ex-presidenten in beschuldiging gesteld en een ex-president die al dan niet op de vlucht is, ziet het er niet goed uit voor de reputatie van de heersende politieke klasse.
De Peruaanse auteur en Nobelprijswinnaar Mario Vargas Llosa maande de ex-presidenten Toledo en Humala aan zich te verantwoorden voor het gerecht.
Colombia, Nobelprijswinnaar president Santos niet zo heilig?
Ook in Colombia, dat zich volop in postconflictperiode bevindt, sloeg het Odebrecht-schandaal in als een bom.
President Juan Manuel Santos bezorgde Colombia na vijftig jaar intern conflict een vredesakkoord tussen de FARC-guerrilla en de Colombiaanse regering.
Het Odebrecht-schandaal viel in Colombia in als een bom in de postconflictperiode.
De president doorliep een moeilijk parcours. Toen de Colombiaanse bevolking het initiële vredesakkoord afwees in een referendum, was dit een nederlaag voor hem, en een overwinning voor zijn vijand ex-president Uribe, een fervente tegenstander van het vredesakkoord. Een week later ontving Santos de Nobelprijs voor de vrede waarop het vredesproces – en Santos - een nieuwe adem kregen. Acht weken later ondertekenden de regering en de FARC een aangepast vredesakkoord.
Maar sinds begin dit jaar bevindt Santos zich weer in het oog van de storm, toen ook hij met het corruptieschandaal Odebecht in verband werd gebracht. De Colombiaanse journaliste Maria Jimena Duzan schrijft in het tijdschrift Semana: ‘Santos verliest het enige wat hem restte: de pretentie dat zijn overheid anders is dan die van de corrupte Uribe. De ethische autoriteit waarvoor hij zo geapprecieerd werd, is omvergeworpen. Het schandaal toont dat er niet veel verschil is tussen de uribistas en de santistas wanneer het erop aankomt aan politiek te doen en campagnes te financieren.’
‘Santos die herinnerd wil worden als de brenger van vrede, is op weg om herinnerd te worden als de president die opgeslorpt werd door het Odebrecht-schandaal.’
‘Santos die herinnerd wil worden als een man van vrede, is op weg om herinnerd te worden als de president die opgeslorpt werd door het Odebrecht-schandaal’, schrijft Jiménez Duzan.
Zowel leden van de politieke partij van Santos als van het Centro Democrático van Uribe zijn inderdaad genoemd in het schandaal.
Openbare aanklagers hebben bewijzen dat Odebrecht een miljoen dollar heeft gedoneerd voor de herverkiezing van president Santos in 2014. De voormalige wetgever, Otto Bula, inmiddels gearresteerd, zou geld van Odebrecht doorgespeeld hebben aan de campagne via een tussenpersoon. Santos ontkent van de praktijken op de hoogte te zijn geweest. Roberto Prieto, de campagneleider van Santos in 2014, zei in een verklaring dat hij Bula nooit had ontmoet ‘zelfs niet voor koffie’.
Prieto bekende later echter dat Odebrecht 400.000 dollar zou betaald hebben voor het drukken van twee miljoen affiches voor de campagne van Santos in 2010. Santos die benadrukt dat hij niets afwist van deze donatie, heeft zelf publiekelijk gevraagd een onderzoek te starten en de schuldigen te straffen.
President Santos ontkent af te weten van illegale financiering van zijn presidentscampagne.
(CC BY-SA 2.0)
Ook voormalig minister van Financiën en presidentskandidaat in de verkiezingen van 2014 voor de partij van Uribe, Oscar Ivan Zuluaga, is ervan beschuldigd 1,6 miljoen campagnebijdragen te hebben ontvangen van Odebrecht. De beschuldigingen leidden ertoe dat hij zich terugtrok uit de presidentsverkiezingen voor 2018.
De Nationale Kiescommissie van Colombia zal bepalen of Santos en Zuluaga de wet overtraden tijdens de presidentscampagne in 2014 door het aanvaarden, en niet aangeven, van geld van Odebrecht.
Ook de FARC zou via een soort van “guerrilla belasting” geld hebben ontvangen van Odebrecht.
Begin vorige maand kwam aan het licht dat ook de FARC-guerrilla geld zou hebben ontvangen van Odebrecht. Het Braziliaanse online tijdschrift Veja gaf te kennen dat Marcelo Odebrecht toegaf geld te hebben geschonken aan de FARC, zodat Odebrecht kon opereren in die gebieden gecontroleerd door de FARC.
De betalingen aan de guerrilla zouden vanaf de jaren negentig toegekend zijn en varieerden van vijftigduizend tot honderdduizend dollar per maand. Het bedrijf zou zo via een soort van “guerrillabelasting” gijzelingen van zijn werknemers vermeden hebben.
Volgens cijfers van het bureau van de Inspecteur-Generaal kost de staatscorruptie Colombia ieder jaar 7,5 miljard dollar. Dit is tien procent van het gehele overheidsbudget in 2017. Het ziet er naar uit dat corruptie een van de belangrijke thema’s zal zijn bij de presidentsverkiezingen van Colombia in 2018.
De straat op tegen corruptie
Duizenden Colombianen kwamen op 1 april in de grote steden op straat om hun ongenoegen te uiten, onder andere met het vredesakkoord en de corruptieschandalen. Het was een politiek gemotiveerde mars, die werd opgeroepen vanuit de oppositie tegen Santos, met Uribe voorop. Cynische reacties over een mars van corrupte politici tegen corruptie van een andere politicus bleven niet uit.
Zelfs Popeye, een van de huurmoordenaars van drugsbaron Pablo Escobar, riep op om deel te nemen aan de mars.
De enorme aardverschuiving in Mocoa datzelfde weekend, en de snelle en menselijke reactie van Santos, bracht de publieke opinie dan toch weer aan zijn kant.
Voor de eerste keer in tien jaar is corruptie het grootste probleem voor de Colombianen, groter nog dan veiligheid.
Volgens een recent onderzoek van pollbureau Gallop is voor de Colombianen voor de eerste keer in tien jaar corruptie het grootste probleem, groter nog dan veiligheid.
De steun van de bevolking voor Santos staat op een historisch lage 24 procent. De Colombianen zijn niet tevreden met het vredesproces met de FARC, Santos’ omgang met de drugstrafiek, de gezondheidszorg en het milieu, de onveiligheid, en de armoedepolitiek.
Volgens de onderzoekswebsite la Silla Vacía is deze lage steun voor president Santos problematisch. Santos zal immers nog moeilijke taken moeten uitvoeren in verband met het vredesproces tijdens zijn laatste jaar als president: het opzetten van de Waarheidscommissie, de re-integratie van de guerrillero’s in de maatschappij en de toekenning van meer middelen voor het platteland.
Uribe Mendoza ziet in de postconflictperiode een kans om veel van de zwaktes van het huidige Colombiaanse politieke systeem te genezen. Een van de punten in het akkoord is het opstellen van een speciale electorale missie die een reeks maatregelen voorstelt om corruptie te voorkomen en een veel transparanter verkiezingsorganisme op te stellen. Zo zou men de bijdragen van de private sector willen inperken. ‘Deze kleine vooruitgangen kunnen de situatie van het land enorm verbeteren’, aldus Uribe Mendoza.
Ondertussen in Brazilië
Custers benadrukt voor Brazilië het belang van de massaprotesten voor openbaar vervoer en tegen de verkwisting van de grote sportevenementen in 2013. ‘Was de druk van de straat er niet geweest, dan was het gerecht ook nooit zo diep gaan spitten’, aldus Custers.
96 procent van de Brazilianen vindt dat het Lava Jato-onderzoek moet worden verder gezet.
De rust is nog niet teruggekeerd in Brazilië. Eind vorige maand kwamen nog tienduizenden Brazilianen de straat op om hun steun te betuigen voor operatie Lava Jato. Volgens een onderzoek van Ipsos vond eind vorig jaar 96 procent van de Brazilianen dat het Lava Jato-onderzoek ‘kost wat kost’ moet worden verder gezet.
Verschillende lokale media meldden begin maart dat Marcelo Odebrecht een verklaring aflegde die ook Dilma Rousseff en Michel Temer in het corruptieschandaal betrekken.
Marcelo Odebrecht bevestigde in de rechtbank dat zijn bedrijf voor de verkiezingscampagne van 2014 illegaal campagnegeld overmaakte ter waarde van 150 miljoen real (45 miljoen euro). Tachtig procent van deze som zou niet in de officiële boeken zijn opgenomen. Op vier april begonnen de hoorzittingen van de rechtszaak, die zal beslissen of er onregelmatigheden plaatsvonden in de financiën van de campagnes van Rousseff en Temer.
Deze onthullingen kunnen de overwinning van Dilma en Temer annuleren en bijgevolg het presidentschap van Temer voor 31 december 2018 stopzetten. Oderbecht is niet zeker of Rousseff en Temer op de hoogte waren van de onwettigheid van de donaties.
Straatprotesten in 2015 die de impeachment van Dilma Rousseff steunden. Het was een periode van massale straatprotesten voor en tegen Dilma Rousseff.
(CC BY-ND 2.0)
De voormalige kamervoorzitter Eduardo Cunha is veroordeeld voor vijftien jaar gevangenisstraf. Cunha van de PMDB, dezelfde partij als Temer, speelde een sleutelrol in de impeachment van president Dilma Rousseff.
Het hooggerechtshof van Brazilië keurde op elf april nieuwe onderzoeken goed naar ruim zeventig nieuwe verdachten in het Odebrecht-schandaal. Onder hen bevinden zich negen ministers van de regering van president Michel Temer, 29 senatoren en 42 kamerleden. De teller van het aantal Braziliaanse politici die onderzocht worden door het Hooggerechtshof komt zo rond de honderd te staan.
Er zouden meer dan 350 nieuwe onderzoeken worden opgestart na getuigenissen van kaderleden van Odebrecht.
Een openbare aanklager vertelde Reuters vorige maand dat meer dan 350 nieuwe onderzoeken zouden worden opgestart, als gevolg van getuigenissen van kaderleden van Odebrecht.
Het corruptieonderzoek staat op de helling door wetsvoorstellen die amnestie vragen voor illegale campagnefinanciering. In Brazilië heeft ook enkel het hooggerechtshof de autoriteit om zittende politici te onderzoeken. Wat voor implicaties heeft dit voor het onderzoek naar corruptie? En is de corruptie niet zo doorgedrongen op alle niveaus dat er oplossingen buiten de instituties nodig zijn?
Volgens Custers moeten de oplossingen van buiten de instellingen komen. ‘Dat wil zeggen door mobilisatie van de mensen’. Custers zegt dat dit tijd vergt. Hij verwijst naar Rousseff die tijdens de massamanifestaties van 2013 de noodzaak van de hervormingen van de instellingen als actiepunt overnam, maar er niet meer aan toekwam.
Elites in Latijns-Amerika onder vuur
Colombia en Peru, net als de andere landen verbonden met het Odebrecht-schandaal, staan nog maar aan het begin van de onderzoeken. De personen die in het schandaal worden genoemd, zeggen vaak niets af te weten van de beschuldigingen.
Iedere week groeit de lijst van elitefiguren in Latijns-Amerika die te maken hebben met het massale omkoopschandaal van Odebrecht: onder meer het hoofd van de Argentijnse inlichtingendienst, twee zonen van de voormalige Panamese president Ricardo Martinelli, en de voormalige vice-president van Guatemala Roxana Baldetti.
Het ziet ernaar uit dat nog meer belangrijke politici in beschuldiging gesteld zullen worden.
Corruptie en (on)democratische instituties
In Guatemala gooide de bevolking in 2015 president Otto Pérez Molina buiten omwille van een groot douane-corruptieschandaal. Het Centraal-Amerikaanse land stemde bij de presidentsverkiezingen weliswaar voor Jimmy Morales, een zakenman met een eigen televisieshow die – net als de andere kandidaten - geassocieerd wordt met corruptie en mensenrechtenschendingen.
In de jaarlijkse evaluatie van de Corruptie Perceptie Index van Transparency International kleurt Latijns-Amerika in 2016 traditioneel oranje en rood.
Toch titelt Transparency International het hoofdstuk over het Amerikaanse continent: Americas: Sometimes bad news is good news. Meer bepaald: ‘het is niet altijd slecht krantenkoppen over corruptie te lezen. Van de Panama Papers in april tot de overeenkomst van 3,5 miljard dollar met Odebrecht in december, was 2016 een goed jaar in de strijd tegen corruptie.’
In Chili is de schoondochter van president Bachelet schuldig bevonden aan belastingfraude. Voormalig Argentijns presidente Fernanda Kirchner is onder verdenking gesteld in meerdere corruptiezaken. In Mexico bood president Peña Nieto bij de bekendmaking van het Nationale Anticorruptiesysteem zijn verontschuldiging aan voor een schandaal in verband met een huis van zijn vrouw. In februari dit jaar zei de Peruaanse president Kuczynski in een bericht aan de natie de middelen van het openbaar ministerie te verdriedubbelen om de strijd tegen de corruptie te verbeteren.
‘Het is een positief teken dat de voornaamste betrokken landen samenwerken om de medeplichtigen van het corruptieschandaal te ontmaskeren.’
Een internationale onderzoeksgroep uit tien Latijns-Amerikaanse landen en Portugal kwam op 16 februari samen in Brazilië om informatie uit te wisselen over Odebrecht en een gezamenlijk antwoord te formuleren. De organisatie InsightCrime, die criminele netwerken in Latijns-Amerika onderzoekt, ziet hierin een enorm sterke multilaterale samenwerking: ‘Het is een positief teken dat de voornaamste betrokken landen samenwerken om de medeplichtigen van het corruptieschandaal te ontmaskeren.’
Volgens Uribe Mendoza is Odebrecht maar één onderdeel van de corrupte politiek. Het opkopen van stemmen, de ongerechtvaardigde inmenging in de politiek, en andere fenomenen herhalen zich volgens Uribe Mendoza verkiezing na verkiezing. ‘Maar dit betekent niet dat de bevolking apathisch is tegenover corruptie. Integendeel, de bevolking reageert. Enkele belangrijke figuren bevinden zich als gevolg hiervan in de gevangenis. Het is zo’n belangrijk thema geworden dat sommige presidentskandidaten voor de verkiezingen in 2018 dit thema sterk naar voor schuiven.’
“Lava Jato” - Optocht tegen corruptie in Copacabana
Francisco Proner Ramos / Mídia NINJA (CC BY-SA 2.0)
Democratie te koop
En wat zeggen al de corruptieonderzoeken over de democratie en de democratische instituties in Latijns-Amerika? Volgens Custers wordt de democratische manoeuvreerruimte snel ingeperkt. De politieke klasse knipt de banden met de kiezers door en doet waar ze zin in heeft. Bovendien hebben de media volgens de onderzoeker een verpletterende impact.
‘De corruptie heeft veel schade aangebracht aan de democratische instellingen in Colombia.’
Volgens Uribe Mendoza heeft corruptie veel schade aangebracht aan de democratische instellingen in Colombia. Langs een kant gelooft de Colombiaanse bevolking steeds meer dat de instituties corrupt zijn, langs de andere kant hebben we een afwezigheid bij electorale processen van zestig procent. ‘Dit suggereert dat een groot deel van de Colombianen geen vertrouwen voelen voor de democratische instituties en de politici,’ aldus Uribe Mendoza.
Om de corruptie in Colombia te controleren is er volgens Uribe Mendoza een grotere samenwerking nodig tussen de controlerende instellingen. Nog belangrijker vindt Uribe Mendoza kanalen te openen waarmee de bevolking en de sociale organisaties kunnen deelnemen aan het controleproces van staatsmiddelen. Dit gaat zowel op voor de politieke campagnes, als voor de middelen die dagelijks in de verschillende staatsinstellingen worden gebruikt.
De corruptie voorbij
(CC BY-NC 2.0)
Odebrecht is het verhaal van hoe er binnen een van de grootste bedrijven van Latijns-Amerika een crimineel netwerk opereerde, dat meer dan tien jaar lang belangrijke overheidsfunctionarissen kon omkopen over de grenzen heen.
De straatprotesten in het continent tonen een bevolking op haar hoede, die niet zo maar meer corruptie aanvaardt. De onderzoeken naar corruptie in Latijns-Amerika tonen ook aan dat het een uiterst moeizaam proces is.
Misschien is het een droombeeld, maar toch de vraag op tafel: Hoe ziet Latijns-Amerika er uit zonder corruptie?
De afzetting van Dilma Roussseff in Brazilië vorig jaar en de recente anti-corruptiemars van oppositiepolitici in Colombia zijn politici die de schandalen misbruiken voor hun eigen politieke agenda’s.
Misschien is het een droombeeld, maar toch de vraag op tafel: Hoe ziet Latijns-Amerika er uit zonder corruptie?
Voor Colombia betekent, volgens Uribe Mendoza, een land zonder corruptie veel minder problemen voor de meest kwetsbare steden in het land, zoals bijvoorbeeld el Choco of la Guajira. De inwoners hebben in deze gebieden niet genoeg gezondheidscentra, hebben geen watervoorziening en velen hebben geen toegang tot onderwijs, omdat de middelen die hiervoor bestemd zijn in corrupte zakken terecht komen.
Custers waagt zich aan het droombeeld: ‘De sterkst mogelijke democratie komt van onder op. Dat is hard werken. De Portugeese socioloog Boaventura da Sousa zegt dat er high intensity democracy nodig is. Ik vertaal dit als: “engagement van ieder van ons, op ieder moment.”’