Oekraïense vrouwen en kinderen op de vlucht zijn makkelijke prooi voor mensenhandelaars

Een vrouw met haar kinderen op de vlucht voor het geweld in Oekraïne. Tijdens hun lange tocht op zoek naar veiligheid zijn vooral vrouwen en kinderen kwetsbaar voor mensenhandel en gendergerelateerd geweld0

UN Women / Flickr (CC BY-NC 2.0)

Sinds de inval van Rusland in Oekraïne op 24 februari, zijn naar schatting 3,5 miljoen mensen hun land ontvlucht. Nog 6,5 miljoen Oekraïners zijn in eigen land op zoek naar veiliger oorden. Lokale en internationale mensenrechtenorganisaties waarschuwen dat deze mensen – voor het overgrote deel vrouwen en kinderen – kwetsbaar zijn voor mensenhandel en gendergerelateerd geweld, tijdens hun lange tocht op zoek naar veiligheid. Shabia Mantoo, woordvoerder van Unhcr, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties: ‘Wie zijn huis ontvlucht, is altijd kwetsbaar. De risico’s zijn erg groot en we maken ons ernstige zorgen over seksueel geweld en mensenhandel.’

Controle op hulpcomités en vrijwilligers

De Oekraïense vluchtelingencrisis is de grootste sedert WO II; miljoenen mensen vluchtten naar de buurlanden Polen, Hongarije, Slowakije, Roemenië en Moldavië. Hoewel de steun in heel Europa erg groot is, wordt de humanitaire hulp voornamelijk georganiseerd door ad hoc gevormde hulpcomités en vrijwilligers. De organisaties en vrijwilligers die vluchtelingen helpen aan grensposten en transitplekken, wijzen op het gebrek aan officiële organisatievormen, wat de vluchtelingen blootstelt aan het risico op uitbuiting.

‘Iedereen kan beweren een vrijwilliger te zijn.’

Nico Delvino, onderzoeker bij Amnesty International monitort de situatie aan de Poolse grens. ‘Zoals de opvang nu gebeurt, staan de vluchtelingen bloot aan allerlei vormen van mogelijk misbruik’, legt hij uit. ‘De solidariteit van vrijwilligers is hartverwarmend, maar er is niet genoeg organisatie op landelijk niveau. Er is weinig of geen coördinatie, en aan de grenzen is er gebrek aan beheer. Iedereen kan beweren een vrijwilliger te zijn, er gebeuren geen checks op vrijwilligers. Dat is een chaotische en gevaarlijke situatie.’

Interpol en de politie onderzoeken incidenten

Er zijn al enkele gevallen van mensensmokkel en seksueel geweld tegenover vluchtelingen gesignaleerd. Hulporganisaties en vrijwilligers kregen berichten over vrouwen die werden verkracht, aangevallen, lastiggevallen door mannen of benaderd door mogelijke mensensmokkelaars. Interpol is mensenhandel in Moldavië op het spoor, en andere landen zetten de politie in om mogelijke incidenten te onderzoeken.

Veel onbegeleide kinderen verdwijnen aan de grenzen.

Het specifieke profiel van de vluchtelingen maakt ze bijzonder kwetsbaar, stellen de hulporganisaties. Negen op de tien zijn vrouwen en kinderen, aangezien mannen tussen 18 en 60 jaar hun land niet mochten verlaten van de Oekraïense regering. ‘Vrouwen die reizen met kinderen en oudere mensen dragen zorg voor andere mensen, en die verantwoordelijkheden gebruiken mensenhandelaars graag als chantagemiddel – ze dreigen met geweld tegen gezinsleden. Door hun verantwoordelijkheden zijn deze vrouwen extra kwetsbaar’, zegt Eliza Galos, coördinator migrantenbescherming bij de International Organisation for Migration in Oekraïne.

Onbegeleide kinderen

Vooral kinderen lopen gevaar, zeker als ze onbegeleid reizen. Volgens VN-kinderrechtenorganisatie Unicef, zijn na een maand oorlog al 4,3 miljoen kinderen hun huis zijn ontvlucht, en 1,8 miljoen van hen zijn de grens over getrokken. De koepelorganisatie Missing Children, die 24 organisaties voor de bescherming van kinderen vertegenwoordigt, waarschuwt dat veel onbegeleide kinderen verdwijnen aan de grenzen. ‘Van zoveel kinderen zijn we het spoor bijster’, zegt Aagje Leven, secretaris-generaal van Missing Children. ‘Dat is een enorm probleem, niet alleen omdat ze makkelijk verdwijnen en moeilijk terug te vinden zijn, maar ook omdat ze gemakkelijke prooien zijn voor mensenhandelaars.’

Tussen 2019 en 2021 zijn naar schatting 46.000 Oekraïners ten prooi gevallen aan mensenhandel.

Toch lopen niet enkel de mensen die naar het buitenland vluchten, risico’s. Ook de naar schatting 6,5 miljoen mensen die in Oekraïne zelf op de vlucht zijn, riskeren in handen te vallen van mensenhandelaars. ‘Binnenlandse vluchtelingen krijgen ook te maken met bedreigingen. Vrouwen worden bedreigd met uitbuiting en seksueel geweld’, zegt Galos. ‘Kinderen reizen vaak alleen, omdat hun vaders ter plaatse moeten blijven en hun moeders in het buitenland aan het werk zijn. We zijn bijzonder bezorgd dat deze onbegeleide kinderen in handen vallen van mensenhandelaars.’

Registratie en opvolging

Ervaringen uit het verleden leren dat de smokkkelaarsbendes misbruik maken van de situatie wanneer vrouwen en kinderen hun huizen moeten verlaten, hun familiale netwerken verbroken zijn en hun financiële zekerheid ondermijnd is.

De Raad van Europa wees al in een rapport in 2018 op de verhoogde kwetsbaarheid van miljoenen binnenlandse vluchtelingen, na de Russische annexatie van de Krim in 2014 en het gewapende conflict in Donetsk en Loehansk. Naar schatting zijn in de periode tussen 2019 en 2021 alleen al 46.000 Oekraïners ten prooi gevallen aan mensenhandel, volgens de Internationale Organisatie voor Migratie.

Galos: ‘Gevallen van mensenhandel in Oekraïne zijn moeilijk vast te stellen door de oorlog, maar gezien het ook gebeurde na de annexatie van de Krim en na de conflicten in Loehansk en Donetsk moeten we er redelijkerwijs van uitgaan dat er ook nu mensenhandel is.’

De hulporganisaties stellen dat de autoriteiten in de ontvangende landen een degelijk systeem op poten moeten zetten om de vluchtelingen te registreren en op te volgen, en ervoor zorgen dat ze geen slachtoffer worden van criminele bendes of anderen die misbruik willen maken van hun kwetsbare situatie. Internationale mensenrechtenorganisaties, waaronder Unhcr en Unicef, werken samen met de autoriteiten van ontvangende landen. Ze proberen onder meer om vrijwilligers te screenen aan grenzen en in transitcentra. Ngo’s delen flyers uit aan vluchtelingen waarin ze hen aanmanen voorzichtig te zijn bij het aanvaarden van logies of transport door vreemden, en zetten een hotline op zodat mensen verdachte activiteiten of gevaren kunnen signaleren.

Doelwit n° 1: Laag opgeleide vrouwen en kinderen

‘Mensenhandelaars kiezen binnen de groep vrouwen en kinderen de meest kwetsbaren eruit. De minst begoede mensen met weinig of geen opleiding lopen de hoogste risico’s’, zegt Romy Hawatt, stichtend lid van het Global Sustainability Network.

Aan sommige grenzen en in bepaalde transitcentra is het voor vluchtelingen echter nog steeds moeilijk om de betrouwbaarheid van het hulpaanbod te checken.

Helga Gayer, voorzitter van GRETA, de expertengroep van de Raad van Europa wijst op de hoge nood aan ondersteuning: ‘Vluchtelingen zijn fysiek en mentaal verzwakt, niet vertrouwd met hun nieuwe omgeving en daardoor bijzonder kwetsbaar om ten prooi te vallen aan criminelen. Waar vluchtelingen worden opgevangen, moeten ze steeds gewezen worden op hun rechten in een taal die ze verstaan, en psychologische en materiële steun krijgen. De autoriteiten moeten stappen ondernemen om frauduleuze aanbiedingen van transport, onderdak en werk te voorkomen en het veiligheidsprotocol voor alleenreizende kinderen verbeteren, door ze te linken aan de nationale kinderbeschermingsinstanties.’

Aan sommige grenzen en in bepaalde transitcentra is het voor vluchtelingen echter nog steeds moeilijk om de betrouwbaarheid van het hulpaanbod te checken. ’Een vluchtelinge zei ons dat ze wel wist dat ze moest uitkijken bij haar zoektocht naar transport en checken of de aanbieder te vertrouwen was, maar niet wist hoé ze dat kon doen. We weten niet hoe het haar vergaan is, want in dat centrum wordt er niet geregistreerd wie er binnenkomen, noch met wie ze vertrekken’, aldus Delvino van Amnesty.

Ondanks alle inspanningen door de autoriteiten en aangescherpte bescherming tegen uitbuiting, lijkt het erop dat de situatie van de gevluchte vrouwen en kinderen de komende tijden niet meteen zal verbeteren. Zolang het conflict voortduurt zullen de risico’s voor hen groot blijven.