Om reisbeperkingen te omzeilen wagen Venezolanen hun leven in de Darién

Migranten zijn op weg naar het inheemse dorp Canaan in Panama nadat ze uit houten kano’s zijn gestapt aan de oever van de Membrillo-rivier in het uiterste zuiden van Panama. De inheemse Emberá-Wounaan-gemeenschap van het dorp biedt voedsel en tijdelijk onderdak aan migranten die dagelijks aankomen nadat ze de onherbergzame jungle van de Darien Gap zijn overgestoken, voordat ze verder noordwaarts gaan richting Midden-Amerika, Mexico en de Verenigde Staten.

© UNHCR / Nicolo Filippo Rosso

Verschillende Latijns-Amerikaanse landen hebben reisbeperkingen opgelegd voor migranten uit Venezuela. Daarom trekken steeds meer van hen de beruchte Darién door, een moeilijk begaanbare en gevaarlijke jungle op de grens tussen Panama en Colombia. Dat staat in een nieuw rapport van Human Rights Watch.

‘Ondanks de reisbeperkingen door de regeringen van Mexico en Midden-Amerika blijven vele duizenden migranten hun landen verlaten op zoek naar bescherming’, zegt Tamara Taraciuk, waarnemend directeur voor het westelijke halfrond bij HRW. ‘Dit soort bureaucratische barrières hebben net het effect dat migranten gevaarlijkere routes gebruiken, waar ze met misbruik en geweld te maken krijgen.’

‘Het lijkt ernaar dat de aanpassing van de visumvereisten in sommige gevallen onder druk van de VS gebeurde.’

Dit jaar hebben migranten uit Venezuela de Cubanen en Haïtianen voorbijgestoken als grootste groep in de gevaarlijke Darién jungle. Ze vertegenwoordigen daar een derde van het totaal aantal migranten. In 2021 stak een recordaantal van 133.000 migranten de Darién over, onder wie 29.000 kinderen, volgens cijfers van de Panamese overheid.

In de eerste vier maanden van dit jaar verdubbelde het aantal migranten en asielzoekers dat de Darién doorkruist tegenover dezelfde periode vorig jaar. De Panamese autoriteiten verwachten dat hun aantallen dit jaar verder toenemen.

Wetteloos gebied

De Darién is een groot en moeilijk begaanbaar gebied op de grens tussen Panama en Colombia – en tussen Centraal- en Zuid-Amerika — lopen geen wegen. De Darién heeft niet echt een controlerende overheid en drugssmokkelaars, guerrilla’s en criminelen hebben het er voor het zeggen. De strook wordt beschouwd als een van de gevaarlijkste plaatsen ter wereld.

Tijdens hun meerdaagse tocht door het gebied riskeren migranten diefstal en ernstige misbruiken tot zelfs verkrachting. Ook diepe rivieren en wilde dieren brengen risico’s met zich mee.

De meeste Venezolaanse migranten die de Darién oversteken doen dat volgens het rapport van HRW uit economische noodzaak.

In april en mei 2022 reisde een ploeg van HRW naar het Colombiaanse Necoclí en Metetí, Canaán Membrillo en David, in Panama, om berichten over misbruiken te onderzoeken. Het team had ook aandacht voor de respons van de plaatselijke autoriteiten. De ngo interviewde meer dan honderd migranten en asielzoekers, onder wie tientallen Venezolanen, naast humanitaire hulpverleners en Panamese overheidsbeambten.

Geen visa

De meerderheid van de migranten die de Darién oversteken kunnen geen visa bekomen om per vliegtuig te reizen. Sinds januari 2022 hebben Mexico, Costa Rica, Honduras en Belize nieuwe visumvereisten ingevoerd aan de nationaliteiten die in de grootste aantallen richting de Verenigde Staten reizen. ‘Het lijkt ernaar dat dat in sommige gevallen onder druk van de VS gebeurde’, leest het rapport van HRW.

Zo wijst het rapport op een hoorzitting in de Amerikaanse Senaat van mei 2022, waarin besproken werd hoe de Amerikaanse overheidsdiensten reageren wanneer meer migranten van een bepaalde nationaliteit beginnen te arriveren aan de zuidgrens van de VS.

‘Die informatie wordt gecommuniceerd aan de regeringen in de regio waarop die kunnen beslissen visumvereisten voor die nationaliteiten in te voeren’, zei een beambte van het ministerie van Buitenlandse Zaken tijdens die hoorzitting, aldus HRW. ‘Dit met het oog op het voorkomen dat zij verder reizen naar de VS.’

De regering van VS-president Joe Biden blijft naar eigen zeggen met partnerlanden samenwerken om ervoor te zorgen dat de migratieroute niet naar andere landen verschuift.

Meer Venezolanen

Sinds de nieuwe visumvereisten van kracht zijn pakten de Mexicaanse immigratieautoriteiten aanzienlijk meer Venezolaanse migranten op: 6.666 in de eerste vier maanden van dit jaar tegenover 96 in dezelfde periode van 2021.

Per vliegtuig reizen is niet alleen veiliger, maar allicht ook goedkoper, zeggen migranten.

De meeste Venezolaanse migranten die de Darién oversteken doen dat volgens het rapport van HRW uit economische noodzaak. ‘Ze hebben het moeilijk om basisbenodigdheden zoals voedsel en medicijnen te bekomen, vanwege de humanitaire crisis in Venezuela.’

Een aantal van de Venezolaanse migranten ontvlucht vervolging of agressie door veiligheidsdiensten en misdaadbendes in hun land. Sommigen verbleven voor hun oversteek van de Darién eerst in een ander land in Zuid-Amerika, maar de meesten vertrokken slechts enkele weken voordien uit Venezuela.

Gewapende mannen

Een zwangere vrouw van 32 jaar zei tegenover HRW dat ze Venezuela ontvluchtte met haar partner omdat ze niet aan voldoende voeding noch medicatie raakten. In de jungle van Darién werden ze belaagd door gewapende mannen en brachten ze meerdere dagen zonder te eten door. Toen de vrouw met bloedingen in Panama arriveerde had ze medische hulp nodig.

‘Het is niet mogelijk voor ons om aan de nodige reisdocumenten te geraken om naar Mexico te reizen, dus moet het op deze manier’, zei haar partner. Enkele dagen later ontmoetten de onderzoekers hun opnieuw, deze keer op de grens van Costa Rica, op hun weg naar de VS.

Per vliegtuig reizen is niet alleen veiliger, maar allicht ook goedkoper, zeggen migranten. Om de Darién te bereiken geven ze vaak honderden zo niet duizenden dollars uit. Daar gearriveerd hebben ze de keuze uit twee routes om de jungle te overbruggen. Ofwel betalen ze 300 dollar per persoon voor een oversteek per boot vanuit Colombia, waarna ze tussen twee en vijf dagen door de jungle trekken. Zij die niet kunnen of willen betalen kunnen tot tien dagen stappen.

‘Maatregelen terugdraaien’

Begin juni tekenden twintig landen, waaronder de VS, Mexico, Costa Rica, Honduras en Panama, tijdens een top in Los Angeles een migratieakkoord. In de zogenoemde Verklaring van Los Angeles beloven ze het Latijns-Amerikanen makkelijker te maken om veilig en wettig te migreren en asiel aan te vragen.

‘Het is hoog tijd dat de ondertekenaars hun beperkende maatregelen terugdraaien die migranten en asielzoekers op onveilige wegen zoals de Darién dwingen’, besluit Tamara Taraciuk van Human Rights Watch.