Omslagpunt voor het klimaat: in hoeverre moeten we ons zorgen maken over de Golfstroom?

De Golfstroom maakt deel uit van wat oceanografen de Atlantic Meridional Overturning Circulation – of AMOC – noemen. De Golfstroom is namelijk het deel aan de oppervlakte van de AMOC dat tropische warmte naar de anders kille Noordwest-Europese landen brengt.

Felton Davis (CC BY 2.0)

Opnieuw heeft onderzoek gewaarschuwd dat een van de belangrijkste motoren van het mondiale klimaat op het punt staat stil te vallen. Het gaat om een stroming die de hele oceaan bespant van het oppervlak tot de laagste diepten, ook wel bekend als de Atlantische transportband. Meer specifiek dreigt de Golfstroom het te begeven.

Door de opwarming van de aarde zou de stroming op het punt kunnen staan ​over te schakelen van een relatief stabiele toestand naar een ‘kritieke overgang’ naar een veel zwakker regime.

De Golfstroom is het deel aan de oppervlakte van de AMOC dat tropische warmte naar de anders kille Noordwest-Europese landen brengt.

Als dat zo is, is dat slecht nieuws voor Europa. De Golfstroom maakt deel uit van wat oceanografen de Atlantic Meridional Overturning Circulation – of AMOC – noemen. De Golfstroom is namelijk het deel aan de oppervlakte van de AMOC dat tropische warmte naar de anders kille Noordwest-Europese landen brengt.

Daarbij zou het voor miljarden mensen in tropisch Afrika, Azië en Zuid-Amerika heel slecht nieuws kunnen zijn, omdat het veranderingen in het tropische moessonsysteem zou kunnen veroorzaken.

Herhaaldelijke waarschuwingen

Klimaatwetenschappers meten en analyseren al zeker twee decennia indicatoren van mogelijke veranderingen in het oceaancirculatiesysteem. Elke verschuiving in het oceaangedrag kan immers een omslagpunt betekenen, een serieuze klimaatverandering voor de wereld op het land.

De stroming brengt warm, zout water met een hoge dichtheid noordwaarts richting het noordpoolgebied, waar het het minder dichte smeltwater van Groenland en de Arctische gletsjers tegenkomt. Vervolgens duikt het naar de oceaanbodem, om zuidwaarts helemaal naar Antarctica te stromen voordat het weer aan de oppervlakte komt.

Onderzoekers hebben bijna elk jaar gewaarschuwd dat naarmate de uitstoot van broeikasgassen toeneemt en de mondiale temperatuur stijgt, de oceaanstromingen minder stabiel kunnen worden. Daardoor zou het relatief zachte klimaat van Europa kunnen afkoelen. Dat zou ergens deze eeuw al kunnen gebeuren. En als dat gebeurt, zou dat wereldwijde weerpatronen verstoren.

De meest recente studie, gepubliceerd in het tijdschrift Nature Climate Change, is gedeeltelijk gebaseerd op langetermijngegevens over het klimaat en reconstructies van vroegere klimaten. Die reconstructies zijn gebaseerd op ijskernen, fossiele bewijzen en oceaanafzettingen.

Meer koud water uit de Noordpool

Deze data suggereren dat de AMOC in een stabiele of juist een zwakke staat kan bestaan. Als de stroming verzwakt, kan deze plotseling verschuiven of in een nieuwe circulatiemodus terechtkomen. Een van de mogelijke oorzaken van plotselinge verandering: de toenemende stroom koud zoet water uit het opwarmende Noordpoolgebied.

Dit komt overeen met veel van de waarnemingen van de afgelopen tien jaar. Niet zeker is of een plotselinge verandering inderdaad op handen is. Maakt de schijnbare verzwakking van de stroming deel uit van een natuurlijk patroon op lange termijn, of luidt het een dramatisch verlies van stabiliteit in? Waar is de Golfstroom precies mee bezig?

‘Het verschil is cruciaal, omdat het verlies van stabiliteit zou impliceren dat de AMOC een kritisch punt heeft bereikt’, zegt Niklas Boers van het Potsdam Onderzoeksinstituut voor Klimaatimpact in Duitsland, de auteur van het onderzoek. ‘Daarboven zou een substantiële en in de praktijk waarschijnlijk onomkeerbare overgang naar de zwakke modus kunnen plaatsvinden.’

‘Ik had niet verwacht dat de buitensporige hoeveelheden zoet water die in de loop van de vorige eeuw zijn toegevoegd aan de oceaan, al zo’n reactie zouden veroorzaken.’

‘Ik had niet verwacht dat de buitensporige hoeveelheden zoet water die in de loop van de vorige eeuw zijn toegevoegd aan de oceaan, al zo’n reactie zouden veroorzaken in de kantelende circulatie.’

Niet alleen verliezers

Boers pleit voor meer en gedetailleerder onderzoek. Ook noodzakelijk zijn betere klimaatmodellen waarmee klimaatwetenschappers nauwkeuriger kunnen inschatten wat de gevolgen kunnen zijn van een mogelijke afsluiting van de oceaancirculatie. Vervolgonderzoek is dus nodig, stelt ook professor Tim Palmer van de Universiteit van Oxford. Hij wijst erop dat de studie gebaseerd is op indirect bewijs.

Directe observaties van de diepe oceaanstroom suggereren namelijk niet dat de Atlantische transportband op het punt staat in te storten of stil te vallen, zegt hij. Maar ook hij pleit voor een gezamenlijke internationale inspanning om betere computersimulaties van het planetaire klimaatsysteem te maken. Die zouden kunnen helpen om aan te tonen wat er met de Golfstroom gebeurt.

‘De Golfstroom wordt gestuurd door atmosferische winden en deze zullen blijven waaien. Als de AMOC stopt, zal de Golfstroom verder naar het zuiden stromen dan waar hij nu stroomt. Dit zal leiden tot koelere temperaturen boven de Noord-Atlantische Oceaan en dus ook voor Noord-Europa. Dit kan helpen de effecten van klimaatverandering in deze regio’s te compenseren. Mogelijk kan het zelfs helpen het ijsverlies op Groenland tegen te gaan - wat een goede zaak zou zijn’, zegt Palmer.

‘Aan de andere kant, als de AMOC stilvalt, kan dit een negatief effect hebben op het klimaat verder weg, zoals op het West-Afrikaanse moessonsysteem en de vochtstroom naar de Amazone.’

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Climate Home News.