Onderhandelingen over plasticverdrag: hoe kan de wereld de vervuiling stoppen?

Vrijwilligers van een ngo ruimen plastic afval op.

Unsplash / OCG Saving The Ocean

De lidstaten van de VN onderhandelen deze week in het Canadese Ottawa over een verdrag om een einde te maken aan de toenemende plasticvervuiling. Elk jaar wordt nu meer dan 400 miljoen ton plastic afval geproduceerd.

Van Barbiepoppen tot waterflessen - de productie van plastic genereert grote hoeveelheden broeikasgassen die de aarde opwarmen. En de producten hopen zich op in het milieu en vervuilen het land en de oceanen.

Het kan anders, zei het VN-Milieuprogramma (UNEP) vorig jaar in een rapport: landen kunnen de plasticvervuiling tegen 2040 met 80 procent verminderen. Dat is kan met de bestaande technologieën, maar er zijn wel drastische beleidsveranderingen nodig.

In 2022 al begonnen de onderhandelingen over een wereldwijd VN-verdrag, dat eind dit jaar de eerste wettelijk bindende overeenkomst moet opleveren.

Dat is volgens deskundigen dringend nodig omdat de plasticconsumptie in de G20-landen tegen 2050 naar verwachting bijna zal verdubbelen - met grotere milieuschade tot gevolg - als er geen ingrijpende maatregelen worden genomen. Dat blijkt uit een rapport van onderzoekscentrum Back to Blue.

Waarom is plastic een probleem?

Plastic veroorzaakt wijdverspreide vervuiling op land en in de zee, is  schadelijk voor de volksgezondheid en beschadigt kwetsbare mariene leefomgevingen zoals koraalriffen en mangroves.

Volgens een rapport uit 2019 van ngo Tearfund sterven er naar schatting tussen de 400.000 en een miljoen mensen per jaar in ontwikkelingslanden aan ziekten zoals diarree en kanker die gelinkt zijn aan verkeerd beheerd plastic en ander afval.

De productie van kunststoffen speelt ook een rol bij de klimaatverandering, omdat ze worden gemaakt van fossiele brandstoffen zoals olie en gas. Volgens de OESO veroorzaken kunststoffen tijdens hun levenscyclus 3,4 procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen.

Hoeveel plastic afval wordt gerecycleerd?

Wereldwijd wordt maar 9 procent van het plastic afval gerecycleerd, volgens de OESO. De organisatie voorspelt dat het wereldwijde plastic afval bijna zal verdrievoudigen van 460 miljoen ton in 2019 tot 1231 miljoen ton in 2060.

Volgens experts is het probleem vooral ernstig is in opkomende economieën, omdat zij geen toegang hebben tot de geavanceerde recyclageprocessen die rijkere landen wel vaak hebben.

Dat kan worden verbeterd door mechanismen zoals de Extended Producer Responsibility (EPR). Daarbij worden plasticfabrikanten verantwoordelijk gesteld voor het einde van de levenscyclus van hun product. Ze kunnen dan wel in aanmerking komen voor financiering om de kosten van recycling te dekken.

Moeten we plastic voor eenmalig gebruik verbieden?

Het rapport van Back to Blue onderzocht drie belangrijke manieren waarop overheden hebben geprobeerd om de consumptie van plastic te verminderen. Daartoe behoorden EPR-mechanismen, heffingen op de productie en een verbod op plastic voor eenmalig gebruik.

Uit het rapport kwam een verbod op eenmalig gebruik als meest doeltreffende aanpak naar voren. Als dit echter ondoordacht en zonder ondersteunende maatregelen in de G20-landen zou worden ingevoerd, zou de plasticconsumptie in 2050 nog steeds anderhalf keer hoger zijn dan nu.

De wereld genereerde 6 miljoen ton vervuilend wegwerpplastic voor eenmalig gebruik meer in 2021 in vergelijking met 2019, volgens onderzoek in 2023 door de Minderoo Foundation in Australië.

Steve Fletcher, die zich aan de Universiteit van Portsmouth in Groot-Brittannië heeft gespecialiseerd in de problematiek, zegt dat er vaak een ‘vals onderscheid’ wordt gemaakt tussen plastic voor eenmalig gebruik en plastic dat echt voor meerdere doeleinden kan worden gebruikt.

Hij stelt dat er een verbod moet komen op plastic dat geen duidelijk doel heeft, giftig is en niet kan worden hergebruikt of gerecycleerd.

Hoe kan het plasticverbruik worden verminderd?

Analisten zeggen dat een van de problemen bij het verminderen van het plasticverbruik is hoe goedkoop het is om te produceren. En dat is dankzij subsidies voor fossiele brandstoffen.

Een andere manier om plasticverbruik te verminderen is ‘een systeemverandering’ in de richting van hergebruik.

Fletcher zei dat er meer financiële prikkels nodig zijn om een ‘gelijk speelveld te creëren’, naast belastingen op nieuw plastic. Zo wordt gerecycleerd plastic aantrekkelijker.

Een andere manier om plasticverbruik te verminderen is ‘een systeemverandering’ in de richting van hergebruik. Daarmee bedoelt hij bijvoorbeeld dat producten van bij het ontwerp herbruikbaar worden gemaakt. Ook moeten er bepaalde processen gemeengoed worden, zoals een sportstadion dat bekers en bestek hergebruikt, net zoals traditionele melkboeren glazen flessen hergebruikten.

Heeft de wereld een plasticverdrag nodig?

Gezien het mondiale karakter van toeleveringsketens zeggen analisten dat lokale maatregelen alleen waarschijnlijk niet succesvol zullen zijn om plasticgebruik te verminderen. Toeleveringsketen kunnen gefragmenteerd beleid namelijk makkelijk omzeilen.

Afgelopen november kwamen afgevaardigden bijeen in Kenia voor de meest recente onderhandelingsronde over het VN-plasticverdrag. Tijdens de vierde bijeenkomst die vandaag van start ging in de Canadese hoofdstad willen de landen nu de basis leggen voor een definitief akkoord later dit jaar.

Een VN-verdrag zou volgens waarnemers richtlijnen en normen kunnen creëren om landen te helpen beslissen welke kunststoffen overbodig zijn en te beoordelen wat ze kunnen veranderen. Bovendien kan het de naleving van die beslissingen ook afdwingen.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij Thomson Reuters News Foundation.