Burkina Faso kan twee kanten uit, na de aanslagen van vorige week vrijdag op le Splendid, een luxehotel en dito restaurant, de Cappuccino. Ofwel breken de reeds bestaande contradicties en onderhuidse spanningen open, als pus uit een zweer. Ofwel brengt de afschuw over wat gebeurde, Burkinabé nog meer samen. De grond van de zaak is trouwens niet veiligheid, maar ongelijkheid. Of tenminste allebei.
Zelf dronk ik kort voor de staatsgreep eind 2015 een koffie en lepelde een ijsje op het terras van de Cappuccino, waar jihadi-strijders afgelopen vrijdag een tiental dodelijke slachtoffers maakten. Het dessert was naar lokale normen peperduur en alleen weggelegd voor expats of gegoede Burkinabé.
Ik geloof inderdaad, zoals trouwens het communiqué van Al Qaeda in de Maghreb poneert, dat deze aanslag vooral gericht was tegen westerlingen, in een poging om de landen die jihadi-terreur bevechten in de regio, vooral in Mali, te raken waar het pijn doet: de levenslijn doorknippen van onschuldige burgers.
In het noorden van Burkina Faso mag je niet reizen zonder “konvooi”
© Stefaan Anrys
“Aan Frankrijk en zijn bondgenoten”
‘Veiligheid in de wereld is een globale en ondeelbare aangelegenheid’, aldus de opeisingbrief van Al Qaeda in de Maghreb, gericht aan “Frankrijk en zijn bondgenoten”. ‘Ofwel laten jullie ons in vrede in onze huizen. Ofwel gaan wij jullie veiligheid en die van jullie onderdanen ondermijnen, zoals jullie de onze.’
Dat er ook zeven Burkinabé sneuvelden, wijten sommige locals meer aan ongeluk dan aan opzet. ‘Des balles perdues’, zegt een plaatselijke diplomaat. ‘De aanslagplegers hadden veel meer slachtoffers kunnen maken, hadden ze dat gewild. In het hotel was er net een Afrikaanse conferentie aan de gang, maar die hebben ze ongemoeid gelaten.’
Sommige middenveldorganisaties uit Burkina Faso hebben vlak erna op Facebook dan ook het vertrek geëist van met name de Franse troepen, die gelegerd zijn in het land en deel uitmaken van de regionale anti-terreurmacht Barkhane. Burkinabé moeten niet boeten voor wat deze “buitenlandse strijdkrachten” elders in buurlanden aanrichten, heet het. Het heeft er dus alle schijn van dat dit een aanslag was tegen blanken, uit weerwraak tegen het Franse offensief in de regio.
Kogelgaten daags na de aanslag in Ouagadougou
© Wouter Elsen
Vergrijp u asjeblief niet aan bebaarde mannen (minister)
Daders zouden voor de aanslag meermaals gesignaleerd zijn in en rond de vlakbij het hotel gelegen moskee
De opeisingbrief die op Twitter circuleert, maakt echter gewag van drie daders, waaronder twee buitenlanders en mogelijks één jongeman uit Burkina Faso of althans van Burkinese origine.
Al snel ging dan ook het gerucht dat de wahabbistische strekking van de islam, die ook in Burkina Faso, volgelingen telt, mee achter de aanslag zat. (Enkele van) de daders zouden voor de aanslag meermaals gesignaleerd zijn in en rond de vlakbij het hotel gelegen moskee.
Nadat enkele Burkinabé zich zelfs gewroken hadden op willekeurig uitgepikte moslims, zag de regering zich genoodzaakt zijn bevolking tot kalmte aan te manen. Minister van Binnenlandse Veiligheid en oud-burgemeester van Ouagadougou, Simon Compaoré, riep op tot kalmte en terughoudendheid nadat landgenoten, zo schreef hij in zijn communiqué, ‘aangezet door een begrijpelijke woede zich vergrepen hebben aan personen met een volle baard, een tulband of een sluier, met lichte of donkere huid’.
Strubbelingen tussen Wahabia en wat in Burkina Faso genoegzaam de musulmans ordinaires heet, zijn er altijd al geweest. Het land is weliswaar overwegend moslim, maar die leven niet zo strikt als elders, drinken bier en eten varkensvlees en zijn net als andere religies van het boek, nog steeds doordrongen van het alomtegenwoordige animisme.
Minister kalmeert gemoederen na wraakacties tegen “Wahabia”-moslims
Ofschoon de etnische meerderheid van de Mossi al eeuwen – en nog steeds – de politieke overhand heeft, is er dus niet echt sprake van een conflict tussen religies of etnieën. Ook daarom gebruiken Frankrijk (en ook steeds meer de VS) Burkina Faso wat graag als uitvalsbasis in hun strijd tegen de oprukkende jihadi-terreur in de Sahelregio.
Bovendien gaat het zogenaamde Land van Integere Mensen door voor een erg vreedzame samenleving. In 2014 is “dictator” Blaise Compaoré bijvoorbeeld met relatief weinig bloedvergieten, van opstandelingen alsook vanwege ordetroepen, omvergeworpen. De meeste Burkinabé schijnen in de nasleep van de aanslag eerder de haat te willen overstijgen dan zich massaal te keren tegen een zichtbare minderheid in de samenleving.
Drones in de lucht & boots on the ground
Nu sommige van hen uitgerangeerd zijn of zelfs achter tralies zitten, in afwachting van een proces, denken zij mogelijks garen te kunnen spinnen bij oproer en wanorde
Een derde optie die veel over de tongen gaat in Ouagadougou, is dat oude getrouwen van de omvergeworpen president Blaise Compaoré mee achter de aanslag zitten. Het vorige regime had immers goede contacten met de jihadi’s uit de regio en trad meermaals op tijdens onderhandelingen over losgeld. Nu sommige van hen uitgerangeerd zijn of zelfs achter tralies zitten, in afwachting van een proces, denken zij mogelijks garen te kunnen spinnen bij oproer en wanorde. De gehate presidentiële garde RSP had ook veel know-how en contacten, die door de opheffing ervan, opnieuw moeten uitgebouwd.
Dat het om een wel erg vuile truuk gaat van de vorige presidentiële kliek, is niet onmogelijk maar dergelijke these kan niet verhullen dat er in Burkina Faso een voedingsbodem bestaat voor geïmporteerde terreur. Die voedingsbodem is de groeiende ongelijkheid in en druk op een straatarm land. Ik herinner mij nog glashelder het einde van het gesprek, daar op het vermaledijde terras van Cappuccino. Een ngo-medewerkster die mij daar rendez-vous gaf, sprak met enige terughoudendheid over de groeiende kloof tussen de have’s en de have-not’s.
Ongelijkheid werkt ten langen leste geweld in de hand
© Wouter Elsen
‘De toon waarop over dure wijken zoals Ouaga 2000 wordt gesproken, wordt harder. 4x4-chauffeurs die iemand aanrijden, moeten soms vluchten voor hun leven, op het gevaar gelyncht te worden door de omstanders die niet meer in politie of justitie geloven.’ Ik had net mijn sous-tasse op mijn koffie gezet om de vele vliegen weg te houden en moest zelfs een bedelaar die aan het terras stond te roepen, bijna smeken om ons gesprek te kunnen voortzetten. ‘Veel jongeren durven niet meer te dromen, zien weinig of geen perspectieven voor hun toekomst, en dan is de stap niet groot meer naar bootjes naar Europa.’
Ongelijkheid werkt ten langen leste geweld in de hand
‘Of ze grijpen naar de wapens’, denk ik nu. Want ja, ongelijkheid werkt ten langen leste geweld in de hand, zelfs in het land waar traditiegetrouw spanningen met een kwinkslag of de zogenaamde parenté à plaisanterie, worden ontmijnd. Als de nieuwe ploeg van president Marc Kaboré Roch één antwoord kan bieden aan wat vrijdag is gebeurd, is het investeren in meer gelijkheid, niet enkel in veiligheid. En wil Burkina Faso op dat laatste vlak een souvereine natie zijn, dan mag het ook niet enkel rekenen op Amerikaanse drones in de lucht of Franse boots on the ground. Ook op dat vlak is er nog een lange weg af te leggen, als je weet dat vorige vrijdag Burkinese ordetroepen pas twee uur na de aanslag arriveerden op de “plaats delict”.