Onze ziekenhuizen draaien op Roemeense dokters en verplegers, terwijl Roemenië kreunt onder de coronapandemie

‘Dokters zouden berecht moeten worden voor moord omdat ze alle patiënten in de ziekenhuizen hebben besmet’, leest Catalin Lulciuc op Facebook. Hij werkt op de afdeling radiologie in het ziekenhuis van de Roemeense stad Suceava, waar hij CT-scans maakt van patiënten met COVID-19.

Catalin klopt overuren, omdat 80 procent van het personeel zélf thuis zit met COVID-19. Het ziekenhuis wordt overspoeld met patiënten. Telkens wanneer hij na een loodzware shift thuiskomt, leest Catalin de commentaren op sociale media. Ook op de televisie en in de kranten zijn dokters en verpleegkundigen de kop van Jut.

Op 23 maart raakte bekend dat 34 dokters en 49 verpleegkundigen van het ziekenhuis van Suceava besmet waren met het coronavirus. Twee patiënten waren al overleden. ‘Maar het probleem begon niet bij ons’, zegt Catalin. ‘Veel Roemeense emigranten keerden terug uit Italië, omdat ze vreesden dat ze met Pasen niet bij hun familie zouden kunnen zijn. Ze bezochten, en besmetten, hun familie. Ze liepen doodleuk het ziekenhuis binnen om zich te laten testen en logen over het feit dat ze uit Italië kwamen. Ze besmetten het personeel.’

Een kwart van alle besmettingen in Roemenië is vastgesteld in Suceava. Om een verdere verspreiding van het coronavirus te voorkomen, plaatste de regering de stad onder totale quarantaine. De ene na de andere stad volgt het lot van Suceava.

De Roemeense autoriteiten weten immers dat het gezondheidssysteem sneller overbelast zal raken dan in andere landen. Door het extreem lage gezondheidszorgbudget is er een nijpend tekort aan beademingstoestellen op afdelingen intensieve zorgen, vooral in ziekenhuizen buiten de grote steden. Er is een hoge emigratie van medisch personeel, en daardoor werken sommige ziekenhuizen met minder dan de helft van de nodige dokters en verpleegkundigen.

Roemenië spant al jaren de kroon op het gebied van vermijdbare sterfte. Nu hebben ze ook het hoogste aantal besmette dokters en verplegers.

Daardoor spant Roemenië ook de kroon op het gebied van vermijdbare sterfte. Volgens cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is die in Roemenië tweeënhalf keer hoger dan het EU-gemiddelde.

Met andere woorden: de Roemeense autoriteiten moeten nog meer dan elders inzetten op een lockdown, op mensen in huis houden, om de curve van dagelijkse besmettingen af te vlakken.

Vorige week verlengde Roemenië de noodtoestand, van kracht sinds 16 maart, met een maand. Deze maand wordt cruciaal. Volgens schattingen van de overheid is de piek in besmettingen deze week begonnen en zal die een maand aanhouden. Roemenië is nu al het Centraal-Europese land, op Oostenrijk na, met de meeste besmettingen per miljoen inwoners (345), de meeste doden (331) en de meeste doden per miljoen inwoners (17).

Deze cijfers zijn waarschijnlijk een onderschatting van de realiteit, omdat er weinig mensen getest worden. ‘We lanceerden een petitie om tenminste in alle ziekenhuizen de dokters en verpleegkundigen te testen’, zegt Elena Calistru van de anticorruptieorganisatie Funky Citizens. 20 procent van alle besmette personen in Roemenië zijn immers dokters en verplegers, het hoogste percentage in de EU.

Roemenië zag in de jaren na de toetreding tot de Europese Unie de helft van zijn dokters naar andere lidstaten vertrekken. Zo’n land kan het zich niet veroorloven er nog meer te verliezen aan het nieuwe coronavirus.

Medische exodus

In elke fase van de gezondheidszorg zorgt het tekort aan dokters en verpleegkundigen voor problemen in de aanpak van de coronacrisis. In grote delen van Roemenië zijn er geen huisartsen. Mensen gaan vaak direct naar een ziekenhuis. Het coronavirus komt dus sneller ziekenhuizen binnen.

Al jaren rapporteert de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat de Roemeense eerstelijnsgezondheidszorg (huisartsen, thuisverpleging, apothekers enzovoort, red.) onderbenut blijft, het meest van alle Oost-Europese EU-lidstaten. Daardoor waren ziekenhuizen al voor de coronavirusepidemie overbelast.

Hoogste emigratie: Roemenië raakte helft van zijn artsen kwijt op amper zes jaar

Dokters en verpleegkundigen zijn de meest mobiele beroepsgroep in de Europese Unie. En de emigratiestromen gaan van Oost naar West.

Ze vertrekken vooral uit Roemenië. Cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wijzen uit dat Roemenië slechts 2,7 dokters en 5,8 verpleegkundigen per 1000 inwoners telt. Het laagste aantal van heel de EU. Het EU-gemiddelde bedraagt respectievelijk 3,5 en 8,5. ‘In 2013 werkte meer dan een vijfde van het totale aantal Roemeense artsen in het buitenland’, schrijft de Europese Commissie in haar landenrapport over Roemenië van 2019. Dat zijn er ongeveer 14.000, volgens een rapport van de Wereldbank.

Volgens een andere schatting verloor Roemenië tussen 2009 en 2015 de helft van zijn dokters, ongeveer 25.000. En tussen 1996 en 2016 vertrokken 13.200 verpleegkundigen uit Roemenië. Een paar dagen geleden verscheen in de Roemeense media dat het land de afgelopen tien jaar ‘meer dan 40.000 dokters’ of ‘meer dan 43.000 dokters’ verloor, ‘volgens schattingen van het ministerie van Volksgezondheid’.

Verplegers trekken naar het Verenigd Koninkrijk, Italië en België. Dokters naar het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Zweden en België.

Door de emigratie raken vacatures van ziekenhuizen moeilijk ingevuld. Zo goed als elk niet-universitair ziekenhuis in de kleinere steden kampt met problemen door de emigratie, omdat ze slecht uitgerust zijn en omdat de professionele vooruitzichten er niet goed zijn. ‘Daarom zijn er weinig afgestudeerde dokters en verpleegkundigen die daar hun competenties willen uitbouwen’, zegt Catalin Lulciuc.

Daar betaalt hij mee de prijs voor. De ziekenhuizen met tekorten sturen hun coronapatiënten immers door naar regionale hubs, zoals het ziekenhuis van Suceava. ‘En zo raken wij overbelast. Wij nemen alle COVID-19-patiënten op uit een omtrek van honderd kilometer. En we werken met slechts een vijfde van het personeel. Het is waanzin.’

‘Zelfs grote universitaire ziekenhuizen in Roemenië ervaren problemen om vacatures ingevuld te krijgen’, schrijft de WHO.

‘De hoge percentages van emigratie werden de afgelopen tien jaar nog versterkt door de toetreding van Roemenië tot de EU.’

En verder: ‘De hoge percentages van emigratie werden de afgelopen tien jaar nog versterkt door de toetreding van Roemenië tot de Europese Unie’. Roemeense jongeren studeren in eigen land en gaan “in Europa” werken. Sinds de toetreding van Roemenië tot de EU in 2007 is dat gemakkelijk geworden: de EU garandeert de volledige erkenning van hun diploma’s. Gedurende de eerste drie jaar na de toetreding vertrokken 8131 dokters.

België gegeerde bestemming voor zorgpersoneel

Irina Boncea, docent aan de Academie voor Economische Wetenschappen in Boekarest en volksgezondheidsadviseur van de Roemeense president, onderzocht de motieven van emigranten: ‘Het zijn vooral jonge, pas afgestudeerde specialisten die het land verlaten in het begin van hun carrière.’

‘Ze raken geblokkeerd,’ duidt Boncea, ‘door de beperkte mogelijkheden voor loopbaanontwikkeling, het contrast tussen de hoge vereiste competenties en de slechte arbeidsomstandigheden, waardoor ze verworven vaardigheden niet in de praktijk kunnen toepassen. Meer dan de helft van de emigranten is dan ook jong, tussen 30 en 39 jaar oud.’ Bovendien waren de lonen jarenlang erg laag.

België is de EU-lidstaat die er voor elke 100.000 mensen het meeste dokters en verplegers bij krijgt: 88. Onder hen veel Roemenen.

Een van hen is Andreea Motoc. Drie jaar geleden was ze nochtans enthousiast aan de slag gegaan als cardioloog in het Universitair Ziekenhuis van Boekarest. ‘De opleiding geneeskunde in Roemenië is wel van hoge kwaliteit en daardoor verwacht je dat je alles zal kunnen toepassen in de praktijk’, vertelt ze. ‘Maar al snel merk je dat je je patiënten niet de correcte zorgen kan bieden door een gebrek aan middelen. In drie jaar tijd zag ik veel creativiteit van dokters en verplegers om patiënten zo goed mogelijk te helpen, ondanks de omstandigheden.’

Uiteindelijk nam de frustratie het over van het enthousiasme. Andreea wilde in België ervaring opdoen en die dan in Roemenië gaan gebruiken. Een poging om terug te keren draaide uit op een desillusie. Ze was gewoon geraakt aan de werkomstandigheden in het Universitair Ziekenhuis van Brussel.

België is de EU-lidstaat die er voor elke 100.000 mensen het meeste dokters en verplegers bij krijgt, 88, waaronder veel Roemenen.

Soms spreekt Andreea nog met haar voormalige collega’s in Boekarest. ‘Ze zeggen dat ze in het begin ze geen maskers, beschermende kledij en brillen hadden. Sommige dokters namen zelfs ontslag. Ze hadden een patiënt die besmet was zonder dat ze het wisten. Na een hartoperatie raakten ook de dokters besmet. Ze moesten de afdeling sluiten en desinfecteren. Dat gebeurde twee weken geleden, in de midden van de crisis.’ De regering maakte bekend dat zeventien dokters en verpleegkundigen besmet raakten.

Catalin Lulciuc, dokter in het zwaar getroffen ziekenhuis van Suceava

Roemenen zijn gegeerd

Andere EU-lidstaten gebruiken de Roemeense medische exodus om hun eigen tekorten in te vullen. Verpleegkundige Emilian Dumitreasa ging acht jaar geleden in op het aanbod van een rekruteringsagentschap. ‘De immigratiepolitiek van ziekenhuizen in westerse landen zoals België versnelt de Roemeense emigratie nog. Eén Skype-interview, een contract ondertekenen, en na vijf dagen was ik aan het werk in België.’

Oostenrijk en Italië gingen zelfs nog meer Roemeense dokters en verpleegkundigen halen om te helpen in de bestrijding van de corona-epidemie. Begin april kwam een team van vijftien Roemeense dokters en verpleegkundigen in Italië aan, via het Mechanisme voor Civiele Bescherming van de EU, om gedurende twee weken te helpen in de regio rond Milaan. In dezelfde periode liet de Oostenrijkse deelstaat Neder-Oostenrijk 231 Roemeense en Bulgaarse dokters overbrengen.

De Oostenrijkse regering was bezorgd over de sluiting van de grenzen in verschillende buurlanden, waardoor de migratie van gezondheidswerkers in gevaar zou kunnen komen. 80 procent van het vrouwelijke personeel in de Oostenrijkse woonzorgcentra woont immers in Roemenië.

Oostenrijk en Italië gingen nog meer Roemeense dokters en verplegers halen om te helpen in de bestrijding van de coronavirusepidemie.

Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zei dat personen die nodig zijn voor de bestrijding van het coronavirus hun werkplek moeten kunnen bereiken. Ook de Roemeense regering blijft de mobiliteit van eigen gezondheidswerkers faciliteren. Ze schortte de vluchten en het wegvervoer van en naar Oostenrijk, België, Zwitserland, Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Italië, Spanje, Duitsland en Frankrijk op, maar chartervluchten met seizoenarbeiders uit Roemenië, waaronder gezondheidswerkers, blijven wel toegestaan.

Gezondheidszorg kapotbespaard

Dat zoveel Roemeense dokters en verpleegkundigen vinden dat ze in hun eigen land niet de juiste ervaring kunnen opdoen en daarom emigreren, heeft alles te maken met het erg lage budget dat de regering er voorziet voor gezondheidszorg.

Statistieken wijzen uit dat de EU-lidstaten die het minst uitgeven aan gezondheidszorg, het meeste zorgpersoneel zien vertrekken. De landen die het meest uitgeven, zien het meeste zorgpersoneel van andere lidstaten toekomen.

Laagste budget

Volgens cijfers van de OECD staat Roemenië met 983 euro gezondheidsuitgaven per inwoner op de laatste plaats in de EU en zelfs onder Servië. Het land komt eerder in de buurt van Turkije dat 824 euro per inwoner uitgeeft. Andere EU-lidstaten in de regio doen het allemaal beter dan Roemenië: Bulgarije 1234 euro, Polen 1409 euro, Hongarije 1473 euro, Slovakije 1625 euro en Tsjechië 1873 euro. Ter vergelijking: België geeft 3493 euro uit per inwoner en het EU-gemiddelde bedraagt 2773 euro.

Het Ministerie van Volksgezondheid financiert de aankoop van medische apparatuur in publieke ziekenhuizen. Als je slechts 5 procent van het bruto nationaal product uitgeeft aan gezondheidszorg – België: 10 procent, met een bnp dubbel zo groot als dat van Roemenië – dan krijg je een zorgsysteem dat achter loopt op de rest van Europa op het gebied van levensverwachting, vermijdbare sterfte, lonen, het aantal artsen, de toegang tot gezondheidszorg (10 procent van de bevolking geniet geen enkele medische zorg), en de staat van de medische apparatuur in ziekenhuizen. Artsen en verpleegkundigen in Roemenië moeten vaak werken met verouderde apparatuur. De meeste openbare ziekenhuizen zijn in de jaren zeventig en tachtig gebouwd en niet goed onderhouden.

Bogdan Tănase, chirurg en voorzitter van de ngo Alianta Medicilor, die ijvert voor een modernisering van het zorgsysteem, zegt dat dit zeer lage budget bovendien niet gespaard blijft van verduistering: ‘Al jaren kondigt de regering de bouw van negen regionale ziekenhuizen aan, maar voorlopig werd alleen maar veel geld uitgegeven aan zogenaamde haalbaarheidsstudies. Veel ervan verdwijnt in corrupte handen.’

Het onafhankelijke journalistieke platform Inclusiv publiceert anonieme getuigenissen van dokters en verpleegkundigen uit het hele land. ‘Het is slechts een kwestie van tijd voordat de ziekenhuizen vollopen. Ik ben bang dat ik ziek zal worden. De 75 beschermende pakken op mijn afdeling en de paar ffp2 maskers zijn zelfs niet genoeg voor één stuk per medewerker’, schrijft een dokter in een spoedziekenhuis in Boekarest. ‘We hebben slechts tien beschermende pakken voor vijftig medewerkers’, schrijft een andere dokter in het ziekenhuis van Teleorman.

Op één gebied behoort Roemenië tot de betere leerlingen: het aantal bedden op afdelingen intensieve zorgen. Met 21 bedden per 100.000 inwoners komt het land in de buurt van leiders Luxemburg en Duitsland.

‘Maar wat ben je met bedden als je te weinig personeel en apparatuur hebt?’, zegt Catalin Lulciuc. De Roemeense minister van Volksgezondheid Nelu Tătaru gaf zelf toe dat minder dan de helft van de 5000 bedden in heel het land uitgerust is met een beademingstoestel.

Volgens Elena Calistru zijn slechts een duizendtal van die beademingstoestellen bruikbaar voor coronapatiënten: ‘Dit betekent dat Roemenië tegelijkertijd slechts 1000 zware coronapatiënten aankan. Als dat aantal overschreden wordt, sta je voor de onmenselijke keuze: welke patiënten helpen we en welke niet?’

‘In het midden van een crisis kan je niet op een paar maanden tijd herstellen wat al decennialang stuk is.’

Bovendien zijn die beademingstoestellen ongelijk verdeeld over het land. De grote steden hebben er meer, de kleinere steden en landelijke regio’s weinig tot geen. ‘In Buzau, waar ik vandaan kom, zijn er slechts zes beademingstoestellen voor een district met een half miljoen inwoners’ zegt Bogdan Tănase, chirurg in het Instituut voor Oncologie in Boekarest en voorzitter van de ngo Alianta Medicilor. ‘De ziekste patiënten werden altijd naar Boekarest gebracht. Maar nu ook de grote steden overbelast raken, wordt dit stilaan problematisch.’

De regering is dan ook druk in de weer om beademingstoestellen aan te kopen. ‘Maar eigenlijk is het daar nu al te laat voor’, zegt Elena Calistru. ‘We zitten in een mondiale pandemie. Elk land wil nu die toestellen aankopen. Roemenië heeft weinig ervaring met de aankoop van medische materialen, want met het lage budget hebben ze niet veel aankopen gedaan op de internationale markt. Je kan niet op een paar maanden tijd, in het midden van een crisis, herstellen wat al decennialang stuk is.’

‘Werken in een land dat ons waardeert’

Daarom smaken de verwensingen aan het adres van dokters in de media en op sociale media extra bitter voor Catalin Lulciuc. De verantwoordelijkheid ligt hogerop. Beelden van andere landen waar dokters en verpleegkundigen op handen worden gedragen, maken hem emotioneel.

Hij denkt eraan na de coronacrisis te emigreren naar Ierland. ‘Niet voor het geld. Deze ervaring smaakt gewoon bijzonder bitter. We sloven ons uit, maar de samenleving spuwt ons uit. Ik wil in een land werken dat dokters waardeert.’

Solidariteit

De Roemeense civiele samenleving in Roemenië en in de diaspora zit niet stil. Er zijn veel initiatieven om fondsen te werven. Sommige organisaties kopen zelfs uitrusting voor ziekenhuizen. Zeker voor ziekenhuizen in kleinere steden is dat een welgekomen hulp.

RomBel, de grootste organisatie van de Roemeense diaspora in België, lanceerde een fondsenwervingscampagne. ‘We riepen alle verenigingen en Roemenen in België en andere landen op om geld te storten. We konden al 1000 euro bijdragen aan de Roemeense ngo Zi de Bine, die in totaal al 646.398 euro inzamelde’, zegt voorzitter Carmen Solomie.

‘Daarmee kochten ze voor veertig Roemeense ziekenhuizen maskers, beademingsapparatuur, ontsmettingsproducten, beschermend materiaal voor artsen, en containers om om te vormen tot noodeenheden, alles ter waarde van 599.946 euro.’

Ook de Vlaamse koepelorganisatie Actie Dorpen Roemenië begon een actie om mondmaskers en ander beschermend materiaal te leveren.