Oorlog in Oekraïne: Hoe relevant zijn de Verenigde Naties nog?

De brandende vraag blijft: heeft de VN-Veiligheidsraad, die het mandaat heeft om de internationale vrede en veiligheid te handhaven, nog wel nut?

Russ Allison Loar (CC BY-NC-ND 2.0)

De Verenigde Naties hadden ooit de ambitie om de bewaker te zijn van de veiligheid en de vrede van de wereld. Maar ook al waarschuwde een overweldigende meerderheid van VN-lidstaten Rusland om Oekraïne niet binnen te vallen, Vladimir Poetin voert gewoon zijn plan uit. Wat zegt dat over de rol die de VN nog kunnen spelen? Hoe relevant zijn ze nog?

Ondanks een overweldigend aantal waarschuwingen aan het adres van de Russische president in zowel de VN-Veiligheidsraad als de Algemene Vergadering, heeft Vladimir Poetin opdracht gegeven tot de volledige invasie van een soeverein land.

VN-secretaris generaal Antonio Guterres was scherp in zijn reactie: de invasie is een schending van de territoriale integriteit en de soevereiniteit van Oekraïne én bovendien in strijd met de principes van het Handvest van de Verenigde Naties.

Heeft de VN-Veiligheidsraad, die het mandaat heeft om de internationale vrede en veiligheid te handhaven, nog wel nut?

De brandende vraag blijft echter: heeft de VN-Veiligheidsraad, die het mandaat heeft om de internationale vrede en veiligheid te handhaven, nog wel nut?

Irrelevant gebleken

Alon Ben-Meir is gepensioneerd hoogleraar internationale betrekkingen aan het Center for Global Affairs van New York University (NYU). Hij legt uit dat er geen flagranter voorbeeld bestaat van de mate waarin de VN-Veiligheidsraad, die toch de bewaarder zou moeten zijn van de wereldvrede, irrelevant is gebleken dan het debat dat daar onlangs werd gevoerd.

Ondanks de overweldigende oppositie in zowel de Veiligheidsraad als de Algemene Vergadering, ging Poetin gewoon door met zijn plan, in volle bewustzijn van het feit dat hij het VN-Handvest daarmee zou schenden.

‘Wat daar is gebeurd, was een duidelijke weerspiegeling van hoe de Veiligheidsraad zijn nut heeft overleefd. Er is dringend nood aan een grondige hervorming van dit orgaan, conform de veranderende wereldorde‘, zegt hij.

De Algemene Vergadering kan dan wel resoluties aannemen waarin individuele lidstaten worden bekritiseerd, maar heeft niet de macht om enige maatregel af te dwingen, concludeert hij.

Russisch veto

‘De Veiligheidsraad heeft wel macht om actie te ondernemen, maar die is beperkt tot peacekeeping-missies’, zet Ben-Meir. ‘Maar nog meer dan dat blijkt dat de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad die vetorecht hebben, bijna altijd de eigen belangen verdedigen, ongeacht hoe de kwestie waarover wordt gedebatteerd de wereldvrede en veiligheid beïnvloedt?’

‘Het is hoog tijd dat de VN hervormt zodat de Veiligheidsraad een weerspiegeling is van de gewijzigde geopolitieke realiteit.’

‘Dat maakt dus dat het vaststaat dat de Russische ambassadeur zijn veto altijd zal gebruiken als een veiligheidsresolutie in strijd is met de wil van het Kremlin. Er is met deze gebrekkige structuur van het systeem, geen enkele andere manier om toch te kunnen ingrijpen.’

‘Het is dus hoog tijd dat de VN hervormt zodat de Veiligheidsraad een weerspiegeling is van de gewijzigde geopolitieke realiteit en de impact daarvan op de wereldorde. Enkel dan zal het orgaan terug waar kunnen maken waar het voor staat, veiligheid en vrede garanderen aan de wereld’, zegt hij fel.

Standpunt China?

Volgens Ian Williams, de voorzitter van de Foreign Press Association in New York, is Rusland, als het de regels van het Handvest volgt, zelfs ‘geen deel van de Veiligheidsraad en heeft het daar geen permanente zetel’. Het is de Sovjet-Unie die in het Handvest staat. Rusland heeft zich de zetel toegeëigend (in 1991, red.), zonder resolutie in de Algemene Vergadering of in de Raad. Rusland heeft nooit een aanvraag ingediend of is formeel als lid aanvaard, benadrukt hij.

Zou het dan mogelijk zijn voor de secretaris-generaal en de voorzitter van de Algemene Vergadering, om ze, samen met andere leden, eenvoudigweg te ontkennen?

‘Tenzij er zo’n beslissende actie wordt ondernomen, is het moeilijk om te geloven dat de organisatie dit moment zou overleven. Anderen hebben het Handvest ruim geïnterpreteerd, maar Poetin heeft het over het breekpunt heen geheveld’, zegt Williams, voormalig voorzitter van de VN-correspondentenvereniging (UNCA).

‘Zelfs als men meegaat in het verhaal dat Oekraïne door de bolsjewieken is gecreëerd, is Oekraïne nog meer een staat dan Israël of alle landen die na de dekolonisatie zijn “gecreëerd”. De VN is net zo centraal of perifeer als altijd’, zegt professor Politieke Wetenschappen Thomas G. Weiss.

Hij legt uit dat het vetorecht werd gecreëerd zodat actie tegen een van de vijf permanente leden (P5) ondenkbaar werd. Volgens Weiss is de enige optie die er nog rest dat de Algemene Vergadering China forceert om een publiek standpunt in te nemen over de vraag of staatssoevereiniteit er nog toe doet.

Rusland geïsoleerd

We polsen ook bij Martin Edwards van de School of Diplomacy and International Relations aan de Seton Hall University in New Jersey naar zijn mening over de relevantie van de VN-Veiligheidsraad. ‘Dit is een oud zeer’, zegt hij. ‘Ik herinner me al het handenwringen na de oorlog in Irak. De Veiligheidsraad ging toen niet weg, en nu ook weer niet.’

Ook al lanceerde Poetin zijn wrede actie tijdens de vergadering van de Raad afgelopen woensdag, ‘we moeten niet vergeten dat permanente leden niet worden beperkt door de Raad. Het veto zorgt daarvoor.’

‘Rusland zal niet worden uitgezet omdat geen enkel voorstel om Rusland uit te zetten de Veiligheidsraad zal halen om vervolgens naar de Algemene Vergadering te gaan.’

Maar dat gezegd hebbende, vindt hij dat de Raad nog steeds waarde heeft voor efficiënte coalitievorming. ‘Hoewel Rusland klaarblijkelijk niet kan worden gecensureerd door de Veiligheidsraad, maken de toespraken van twee avonden geleden wel duidelijk dat Rusland geïsoleerd staat. Dit maakt het voor de bondgenoten van Oekraïne gemakkelijker om samen te werken en strenge sancties op te leggen’, zegt hij.

‘Rusland zal niet worden uitgezet omdat geen enkel voorstel om Rusland uit te zetten de Veiligheidsraad zal halen om vervolgens naar de Algemene Vergadering te gaan.’

Dat hoeft volgens hem ook niet te verbazen. ‘Maar de VS en Europa weten wel beter wie er achter hen staat en wie Rusland steunt, en ze kunnen met deze bondgenoten samenwerken om snel harde sancties op te leggen’, zegt Edwards.

Is er ooit een precedent geweest van een lidstaat in strijd met het VN-Handvest die vervolgens werd geschorst of uit de VN werd gezet? Volgens Ben-Meir is geen enkel land dat ooit overkomen, ongeacht hoe flagrant de schending ook was. En nochtans heeft het Handvest een bepaling die dat mogelijk zou maken, weet hij.

Verschillende resoluties van de VN-Veiligheidsraad hebben specifieke landen in het verleden wel al veroordeeld. Israël voor het schenden van de mensenrechten van de Palestijnen, bijvoorbeeld. Ook werd er door de Veiligheidsraad al gedreigd met strafmaatregelen tegen een staat. Maar echt veel heeft dat niet uitgehaald, aangezien er fundamenteel iets mist: een handhavingsmechanisme.