De proteststem van Réunion: ‘Mensen hebben geen nood aan loodgieterspolitiek’

Verkiezingsposters in de buurt van Parijs

Allan Leonard (CC BY-NC 2.0)

Hoewel Emmanuel Macron als winnaar uit de bus kwam bij de recentste Franse presidentsverkiezingen, is er sprake van een ongezien electoraal succes voor Marine Le Pen. In de Franse overzeese gebieden stemden boze burgers er vooral tegen Macron en voor een nieuwe wind. In de eerste ronde was dat nog Mélenchon, in de tweede Le Pen. ‘Dit is een wanhoopskreet voor de dramatische economische situatie.’

‘We hebben te weinig gepraat over onze overzeese gebieden’, concludeerde de Franse president Emmanuel Macron aan het einde van het presidentiële televisiedebat op TF1 en France 2. Dat de voormalige kolonies tijdens de verkiezingscampagne zouden zijn verwaarloosd, bekocht de president uiteindelijk effectief op de verkiezingsdag zelf. Tegenkandidaat Marine Le Pen bleek er meer te beantwoorden aan hun verzuchtingen.

Tijdens de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen behaalde Le Pen een absolute meerderheid in de vijf overzeese departementen: Guadeloupe, Martinique, Frans Guyana, Mayotte en Réunion. In Guadeloupe stemde zelfs 69,6% voor de kandidaat van het Rassemblement National. In 2017, bij de vorige presidentsverkiezingen, kreeg Macron in alle overzeese departementen nog de meerderheid van de stemmen.

Bij de verkiezingscijfers valt nog één belangrijke kanttekening te plaatsen. Alleen in Réunion stemde meer dan de helft (59,39%) van de kiezers. In de andere overzeese departementen lag de opkomst veel lager.

In lokale en in Franse media spreken analisten over een proteststem tegen het beleid van Macron. Het lijkt een logische conclusie wetende dat de radicaal-linkse kandidaat Jean-Luc Mélenchon in de eerste ronde twee tot drie keer meer stemmen kreeg dan Macron. In elk overzees department, behalve Mayotte, behaalde Mélenchon minstens 17% van de stemmen.

De vijf overzeese departementen hebben dezelfde rechtspositie en wettelijke status als Franse departementen in Europa. In totaal leven zo meer dan 2,1 miljoen Franse burgers verspreid over de Caraïben, de Indische Oceaan en Latijns-Amerika. Het meest bevolkte departement van de vijf is Réunion, een eiland dat 700 kilometer ten oosten van Madagaskar ligt.

Om de meer dan 850.000 Réunionnais te besturen, beschikken ze over een regionale en een departementale raad. Maar de hoogst uitvoerende macht van Réunion bevindt zich in het Parijse Elysée, op meer dan 9000 kilometer van de hoofdstad Saint-Denis. De manier waarop inwoners van Réunion de president met hun kiesgedrag afwezen, plaatst vraagtekens bij de verhouding tussen het Franse vasteland en de ex-kolonie.

De kleine man

In 2002 was de tendens nog duidelijk omgekeerd. Jean-Marie Le Pen bereikte toen net als zijn dochter de tweede ronde van de presidentsverkiezingen. De voorman van het extreemrechtse Front National behaalde toen slechts 8% van de stemmen op Réunion, terwijl meer dan 90% voor Jacques Chirac koos. Over het hele Franse grondgebied scoorde Le Pen toen bijna 18%.

Wie de recente verschuiving wil begrijpen, moet rekening houden met de specifieke context van het eiland. Zo ging Jean-Marc Collienne er als ervaren journalist en uitgeweken Belg in Réunion lange tijd vanuit dat het eiland met haar diverse bewoners de ideale samenleving benaderde.

‘Ondanks de slavernij uit het verleden, die mensen met Afrikaanse origine onderaan de sociale ladder plaatste, leven we redelijk goed samen. Ook de Indiase moslimgemeenschap op Réunion is zeer goed geïntegreerd.’ Er zijn wel belangrijke sociale problemen, zegt Collienne, ‘maar er is zeker geen probleem met de politieke islam of islamisme’.

‘Het Front National was voorheen bijna onbestaande op Réunion’, gaat de journalist verder. Al meer dan 20 jaar woont en werkt hij intussen op het eiland. ‘Historisch gezien is het een linkse regio waar de communistische partij sterk staat. Dat electoraat heeft nu eerst voor Mélenchon en dan voor Le Pen gestemd in de hoop dat ze de kleine man zouden verdedigen. Voor hen was Marine Le Pen de kandidaat van een eventuele verandering.’

‘Dat een zeer diverse bevolking met voorouders in Madagaskar, India en Frankrijk voor een racistische partij stemt, is verbluffend.’

Ook Yola Minatchy spreekt bij de verkiezingsuitslag in de overzeese gebieden over een verzetsstem. Ze is advocate in Brussel en voorzitster van het netwerk voor overzees talent (ofwel: Réseau des Talents de l’Outre-Mer). Met haar organisatie wil ze de talrijke talenten van overzeese gebieden in de schijnwerpers plaatsen en hen aansporen om goede banden te onderhouden met hun geboorteland. ‘Ik hoop zo de braindrain van talentvolle jongeren tegen te gaan.’

Vanuit haar herenhuis in de Belgische hoofdstad betreurt ze het stemgedrag op haar geboorte-eiland. ‘Dat een zeer diverse bevolking met voorouders in Madagaskar, India en Frankrijk voor een racistische partij stemt, is verbluffend.’

‘Tegelijk is stemmen tegen de Franse staat en tegen Macron een roep om hulp’, vult de advocate aan. ‘Het is een wanhoopskreet om de aandacht te vestigen op de dramatische economische situatie. Ook al maakt Réunion sinds 1946 integraal deel uit van Frankrijk, het departement blijft op economisch en sociaal vlak achtergesteld. Een duidelijk ontwikkelingsplan is afwezig, waardoor problemen zoals armoede en werkloosheid niet worden aangepakt.’

Onder de armoedegrens

Wat dat betreft verduidelijken de cijfers van het Nationaal Instituut voor Statistiek en Economische Studies in Frankrijk (INSEE) de situatie. Ongeveer 320.000 eilandbewoners, meer dan een derde van de totale bevolking, leefden in 2019 onder de armoedegrens van 1063 euro per maand. Opvallend is dat bijna een op de twee minderjarigen opgroeit in een arm gezin. Kinderen in het rurale binnenland en bij alleenstaande ouders zijn hiervan het vaakst slachtoffer.

Een paar jaar eerder verdiende de modale werknemer op Réunion 1160 euro per maand, meer dan 500 euro minder dan zijn Europese landgenoot. In Mayotte (260 euro) en Frans Guyana (920 euro) is dat verschil nog groter. De groep mensen uit overzeese gebieden die moet terugvallen op de sociale zekerheid is bijgevolg zeer omvangrijk. ‘Réunion is veruit het departement met de meeste uitkeringen. Dat maakt de bevolking zeer ongelijk, want er is ook veel rijkdom’, aldus Collienne.

De hoge werkloosheid is daarmee verwant. In 2018 had een kwart van de bevolking tussen 15 en 64 jaar geen job. In de rest van Frankrijk beperkte de werkloosheidsgraad zich afgelopen jaren tot iets meer dan 7%.

Toch is er sprake van enige verbetering. De pandemie had niet zo’n impact op de werkloosheid als elders in de wereld. Aan het begin van de coronacrisis vonden meer mensen in Réunion werk, waardoor het percentage werklozen tegen eind 2021 gedaald was van 25% tot 18,9%. Regionaal bestuurder Jacques Billant sprak bij een lokale omroep zelfs over het hoogste groeicijfer van Frankrijk en noemde dat ‘het resultaat van ons gemeenschappelijk werk’. volgens de politicus waren de sluitingen in Réunion beperkter omdat de bevolking maatregelen strikter en gedisciplineerder volgden.

‘Op Réunion was er minder protest tegen coronamaatregelen dan op de Franse Antillen’, beaamt Colliene. ‘In de Caraïben ontstond een hele beweging tegen vaccinatie. Door een pesticideschandaal stonden mensen op Martinique en Guadeloupe al langer wantrouwig tegenover de overheid.’

Ondanks die opmerkelijke daling van het aantal werklozen tijdens de pandemie, stellen de cijfers in een breder perspectief toch teleur. Want de situatie veranderde amper sinds de eerste werkloosheidspeiling in 1967 werd gehouden. Toen schatte het Internationale Arbeidsbureau (BIT) al dat bijna een op de vier Réunionnais zonder werk zat.

INSEE, het Nationale Instituut voor Statistiek, gelooft dat die decennialange hoge werkloosheid te maken heeft met ‘de paradox van Réunion’. ‘Om het aantal werklozen te doen afnemen,’ zo schrijft het instituut, ‘moet de creatie van arbeidsplaatsen groter zijn dan de toename van de beroepsbevolking. Van oudsher, is de beroepsbevolking van Réunion sneller gegroeid, waardoor de arbeidsmarkt onder druk kwam te staan.’

Zicht op de kleine haven van Saint-Rose

© robert Crosnier/ flickr

‘Door die krappe arbeidsmarkt gaan jongeren vaker in het buitenland studeren en keren weinigen van hen terug’, zegt Minatchy. ‘De overzeese regio’s lijden onder ongelijkheid en een algemene ontwikkelingsachterstand. Dat maakt de regio’s zeer kwetsbaar. Frankrijk doet niet genoeg om de overzeese gebieden verder te ontwikkelen. De mensen hebben er geen nood aan een loodgieterspolitiek die lekken dicht, maar aan grootschalige maatregelen.’

Vergeten Frankrijk

De Réunion-afgevaardigde van Le Pens partij Rassemblement National, Joseph Rivière, wijst in een gesprek met MO* de overwinning van zijn partij eveneens toe aan de hoge werkloosheid en armoede. ‘De Réunionnais zijn zeer boos omwille van de antisociale maatregelen van Macron. Er wordt niet naar hen geluisterd.’

‘De Réunionnais zijn zeer boos omwille van de antisociale maatregelen van Macron. Er wordt niet naar hen geluisterd.’

‘Het succes van Marine Le Pen schuilt in haar standpunten over koopkracht en haar nabijheid’, vervolgt de politicus. ‘Ze is populair, staat dicht bij de mensen en haar sociaal en economisch programma overtuigde de kiezer.’ Bij de parlementsverkiezingen in juni hoopt Rivière een afgevaardigde uit een van de zeven kiesdistricten in Réunion naar het Franse parlement te sturen.

Collienne denkt dat dat een moeilijke opgave zal worden, ondanks het succes van Le Pen in de presidentsverkiezingen. ‘De partij is niet lokaal verankerd in Réunion. Bij de regionale verkiezingen vorig jaar haalde Rassemblement National, vertegenwoordigd door Joseph Rivière, amper 1,5% van de stemmen’, aldus de journalist. ‘De kandidaat van de communistische partij, Huguette Bello, won die verkiezingen.’ Dat mensen voor lokale verkiezingen links, en nationaal op Le Pen stemmen, noemt Collienne nogal ‘paradoxaal’.

Toen de verkiezingsuitslag bekend raakte, sprak Macron over zijn verantwoordelijkheid om ‘een antwoord te vinden op de woede van en de meningsverschillen met de extreemrechtse kiezers’. Zijn tegenkandidaat Marine Le Pen bedankte behalve haar electorale basis op het Franse platteland, ook uitdrukkelijk haar overzeese landgenoten. Ze deed hen zelfs een belofte: ‘Dit te vaak vergeten Frankrijk, zullen wij niet vergeten.’