Schaliegas en plastic: een ramp voor het klimaat

Nu zelfs het Wereld Economisch Forum in Davos plechtig beloofd heeft om plasticvrij te worden, doen volgende cijfers duizelen. Tegen 2030 voorspelt het Internationaal Energieagentschap (IEA) een stijging met 70 procent van de ethaanproductie.

Ethaan was ooit slechts een afvalproduct van de schaliegaswinning. Het was een gas waarmee men niets kon, tot men ontdekte dat je er onder hoge temperaturen in kraakinstallaties ethyleen van kan maken, en vervolgens plastic korrels. En zo werd de plasticindustrie de aanjager van de schaliegasontwinning en joegen de oliebedrijven de plasticproductie aan. In de meeste gevallen investeren ze samen in nieuwe installaties.

‘Als we hem hier niet bouwen, wordt hij elders gebouwd.’ Het is een argument dat wel vaker terugkeert om de geplande bouw van de ethaankraker, een installatie die ethaan omzet in ethyleen, door Ineos in de Antwerpse haven goed te praten. Ook tijdens het debat in de Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie vorige week woensdag werd het ter verdediging aangevoerd.

Het argument snijdt geen hout. Het is niet of hier, of elders. Het is hier en elders.

Op de grens met Finland investeert Baltic Chemical Complex in een ethaankraker voor wat het grootste geïntegreerde ethaanproject van de wereld moet worden. Per jaar zal deze kraker 2,8 miljoen ton ethaan verwerken tot ethyleen.

Ondertussen bouwt oliebedrijf Shell aan de oever van de Ohio in Pennsylvania (VS) een ethaankraker die vanaf 2020 jaarlijks een miljoen ton plastic korrels moet produceren. Het al vermelde Ineos wil ook in Saoedi-Arabië een ethaankraker bouwen, en in datzelfde land zitten nog twee andere projecten in de pijplijn. Qatar Petroleum heeft er dan weer in Qatar een op stapel staan.

Een bedrijf dat schaliegas als grondstof gebruikt, is per definitie klimaatonvriendelijk.

De lijst met geplande ethaankrakers of krakers die in opbouw zijn, is lang en geografisch verspreid over Europa, de Verenigde Staten, Oost-Azië en het Midden-Oosten. In totaal wordt er 225 miljard dollar geïnvesteerd in de uitbouw van een gigantische infrastructuur voor de bijkomende verwerking van fossiele brandstoffen en de productie van meer plastic. Het zijn fabrieken die ons voor tientallen jaren vastklinken aan fossiele brandstoffen op een moment dat we het gebruik zo snel mogelijk moeten afbouwen.

Klimaatonvriendelijk

Voor het klimaat is dit rampzalig. Het Centre for International Environmental Law berekende dat de plasticindustrie nu al goed is voor een uitstoot van 850 miljoen ton broeikasgassen. Dat is evenveel als 150 kolencentrales.

De Vlaamse regering mag bij monde van Omgevingsminister Zuhal Demir (N-VA) dan wel beweren dat de fabriek van Ineos in de Antwerpse haven ‘state of the art’ zal zijn, het punt is dat een bedrijf dat schaliegas als grondstof gebruikt per definitie klimaatonvriendelijk is. Of het nu de uitstoot tijdens de productie kan beperken of niet. De uitstoot zit aan de bron.

Of zoals Olivier Beys van Bond Beter Leefmilieu het op Twitter helder uitlegt: ‘Ineos stelt een efficiëntieverbetering voor in een fossiel productieproces, geen doorbraak naar een koolstofneutraal of circulair systeem.’

Wie de cijfers van methaanlekken maar ook het effect op natuur en mens van schaliegas bekijkt, beseft dat schaliegas geen plaats heeft in een wereld die de omslag maakt naar een economie die niet langer zomaar broeikasgassen in de lucht loost.

Ondertussen neemt de invoer van schaliegas in Europa vooral toe.

Terwijl de Europese Commissie een Green Deal op tafel legt, worden de gevolgen van de laatste onderhandelingen van de vorige Europese Commissievoorzitter en de huidige Amerikaanse president duidelijk. Om de heffing op Duitse auto’s af te kopen, gaf Jean-Claude Juncker groen licht aan Trump voor de verhoogde invoer van Amerikaans schaliegas. Tussen september en oktober 2019 werd in het Franse Duinkerke meer dan dubbel zoveel vloeibaar gas uit de VS geïmporteerd. Volgens een analyse van Food and Water Europe steeg de invoer voor heel Europe vanuit de VS met 593 procent.

Zo’n 70 procent daarvan is schaliegas.

Als Europa het meent met zijn klimaatneutraliteit, dan zweert het dit gas af. Fracking, het procédé waarbij men onder hoge druk een mengsel van chemicaliën, water en zuren in schalie pompt om het te breken en het gas af te tappen, is slecht voor klimaat, mens en natuur.

De trieste erfenis van schaliegasontginning

Al in 2012 stuurde UNEP, het milieuagentschap van de Verenigde Naties, een heldere waarschuwing uit over de gevaren van fracking. De milieu-impact werd ‘onmiskenbaar’ genoemd. Stilaan worden in de VS de milieukost en de trieste erfenis van een tomeloze schaliegasontginning duidelijk. Waterveronreiniging, slecht beheerd, giftig afval, ademhalingsproblemen en kanker bij de omwonenden.

Plastic Soup Foundation schat dat in de Europese Unie dagelijks 23 miljard plastic korrels in de natuur belanden.

En dan is er het eindproduct van de ethaankraker. Ethyleen wordt in een andere installatie gebonden tot polyethyleen, lange strengen die verhakseld worden tot korrels. De plastic korrels of nurdles laten overal waar ze geproduceerd en verscheept worden een spoor van vervuiling na.

MO* berichtte meermaals over de bergen korrels die op de oevers van de Schelde liggen, tot in beschermd Natura 2000-gebied toe. Wat zichtbaar is, is slechts het tipje van een berg plastic korrels.

Plastic Soup Foundation schat dat in de Europese Unie 23 miljard plastic korrels per dag verloren gaan en in de natuur, de riolering en uiteindelijk in zee belanden. ‘Dat zijn er 265.000 per seconde. Dat is een stevige hagelbui van plastic’, stelt directeur Maria Westerbos. Ze noemt het een totaal ontspoorde vorm van vervuiling.

De Operation Clean Sweep die de industrie zichzelf oplegde, is te vrijwillig om daadkrachtig te zijn. Het is tijd voor effectieve handhaving en toezicht.

Geïnspireerd door de juridische procedure die Diane Wilson, een gepensioneerde garnalenvisser, in Houston, Texas aanbond en won tegen Formosa Plastics, zet Plastic Soup Foundation nu ook juridische stappen tegen de vervuilende bedrijven. Er werd een handhavingsverzoek ingediend om Ducor Petrochemicals in de haven van Rotterdam te verplichten de tientallen miljoenen korrels in de omgeving op te ruimen. Volgens Westerbos is het een eerste in de reeks van vele handhavingsverzoeken. ‘De overheid heeft te lang nagelaten iets te doen.’

‘Het is definitief afgelopen met ons vertrouwen dat de industrie dit zelf goed zal oplossen.’

Omdat ook Natura 2000-gebieden, zoals het Galgeschoor in de Antwerpse haven, bezaaid zijn met duizenden plastic korrels per vierkante meter, dringt Westerbos er bij de Europese Commissie op aan om de bescherming van de natuur ter harte te nemen. ‘Ik roep de Europese Commissie op om deze natuurgebieden daadwerkelijk te gaan beschermen conform de Europese Habitatrichtlijn. Het is definitief afgelopen met ons vertrouwen dat de industrie dit zelf goed zal oplossen. Er zijn duidelijke regels nodig vanuit de overheid, met harde consequenties.’

In Houston haalde Wilson alvast haar slag thuis. Formosa Plastics werd in het vonnis bestempeld als ‘serieel misdadiger’. De fabrikant moet een schadevergoeding van 50 miljoen dollar betalen wegens het illegaal dumpen van plastic afval in Lavaca Bay. Het heeft ook een “zero discharge”-belofte afgelegd: het zal geen nurdles meer lozen en alle schade herstellen.

Voor de Plastic Soup Foundation is het handhavingsverzoek tegen Ducor Petrochemicals een eerste stap. De stichting sluit niet uit dat ook andere bedrijven aangeklaagd worden.