Schuldenberg en coronacrisis: armste landen dubbel geraakt

De armste landen in de wereld kampen niet alleen met de coronapandemie, maar ook met een enorme schuldenlast.

World Bank / Ousmane Traore

Abiy Ahmed, de premier van Ethiopië die in 2019 de Nobelprijs voor de Vrede kreeg, schreef afgelopen week in een opinieartikel in de krant New York Times dat 64 landen in 2019 meer uitgaven aan buitenlandse schulden dan aan gezondheidszorg. Bijna de helft van die landen ligt in Afrika ten zuiden van de Sahara.

Ethiopië bijvoorbeeld geeft twee keer zoveel uit aan de afbetaling van schulden dan aan gezondheidszorg. ‘Van onze inkomsten uit de export van goederen ging 47 procent naar de aflossing van schulden’, schreef Ahmed.

Volgens de Jubilee Debt Campaign in Groot-Brittannië behoort ook Libanon tot de landen die kampen met een hoge schuldenlast. Dat land geeft 41 procent van zijn inkomsten uit aan schulden. Voor El Salvador is dat 38 procent en voor Zuid-Soedan 29 procent.

Ethiopië bijvoorbeeld geeft twee keer zoveel uit aan de afbetaling van schulden dan aan gezondheidszorg

En dit zijn niet per se de arme landen met de hoogste schulden in de wereld. Sri Lanka is bijvoorbeeld 48 procent van zijn inkomsten kwijt aan rente en aflossing van schulden, en Angola 43 procent.

Private sector

Op 15 april boden de G20-landen, de negentien grootste economieën ter wereld plus de Europese Unie, tijdelijk verlichting aan de lageinkomenslanden door de verschuldigde betalingen tot het einde van dit jaar, op te schorten.

Een volgens sommigen te beperkte versoepeling. VN-secretaris-generaal Antonio Guterres riep op tot een “schuldenstilstand” voor alle ontwikkelingslanden die kampen met een hoge schuldenlast, inclusief buitenlandse publieke schulden en commerciële schulden. ‘De vrijwillige en goed gecoördineerde betrokkenheid van de private sector bij discussies over schuldverlichting is cruciaal’, zei hij.

Afname wereldhandel

De Verenigde Naties waarschuwden vorige week voor een afname van de wereldwijde handel met 13 tot 32 procent in 2020. Het totale bedrag dat migranten in het buitenland overmaken naar hun familie zal naar schatting dalen met 20 procent en buitenlandse directe investeringen dalen met naar schatting 35 procent.

Clemence Landers, verbonden aan het Center for Global Development (CGD) in Washington, zegt dat de opschorting van de bilaterale schuldenaflossing door de G20 een goede start is, maar slechts een tijdelijk lapmiddel.

De VN waarschuwden vorige week voor een afname van de wereldwijde handel met 13 tot 32 procent in 2020

In de komende maanden zal duidelijk worden dat sommige landen meer en langduriger verlichting nodig hebben, zegt ze. ‘De internationale gemeenschap moet deze tijd gebruiken om de bredere contouren uit te stippelen van een ordentelijke schuldhulpverlening die de last eerlijk verdeelt tussen alle bilaterale en commerciële crediteuren.’

G20-plan

Internationale financiële instituten moeten volgens Landers manieren vinden om financieringspakketten in te zetten boven het niveau dat ze al hebben aangekondigd, zodat de netto-geldstroom robuust blijft. Of zo’n effectief en ordentelijk proces er komt, is echter nog onzeker.

‘Het zal grotendeels afhangen van de capaciteit van de G20 om met een ambitieus plan te komen en sterke politiek druk uit te oefenen om tot een gecoördineerde aanpak te komen’, legt ze uit.

Kunal Sen, directeur van World Institute for Development Economics Research (UNU-WIDER) van de Verenigde Naties, zegt dat het G20-initatief van een schuldenmoratorium een welkome stap is. Daardoor kan geld dat anders naar schuldaflossing was gegaan, nu besteed worden aan het bestrijden van de COVID-19-pandemie.

Volgens de Jubilee Debt Campaign gaat het om schuldbetalingen die 77 landen aan de G20 en andere regeringen hadden moeten doen tussen mei van dit jaar en december, met een gezamenlijke waarde van 12 miljard dollar. De landen hebben hiervoor uitstel gekregen tot de periode 2022 – 2024.

Kwijtschelding

De Ethiopische premier zei dat de opschorting van de afbetaling op z’n minst niet tot het einde van het jaar moet duren, maar totdat de pandemie echt voorbij is. En hij pleit niet alleen voor uitstel, maar ook voor kwijtschelding.

Nu regeringen een eerste stap gezet hebben, ‘is het aan private schuldeisers die samen 3 miljard dollar (een kwart van de schulden) tegoed hebben, om te participeren in dat initiatief’, zegt Richard Ponzio van het Just Security 2020 programma van het Stimson Center in Washington.

Aangezien de pandemie landen op verschillende manieren treft, is het volgens hem zaak om in 2021 en 2022 de situatie per land te bekijken, met als doel alle landen te helpen weer overeind te krabbelen, zegt Ponzio.

Extreme armoede

Anuradha Mittal, directeur van de toonaangevende Amerikaanse denktank Oakland Institute, zegt dat de COVID-19-pandemie een crisis van ongekende proporties heeft ontketend, met een desastreuze impact voor de arme en armste landen.

De Centraal-Afrikaanse Republiek heeft slechts drie beademingsapparaten, Sierra Leone dertien, Liberia drie en Zuid-Soedan vier

Volgens de Wereldbank zijn door de pandemie 40 tot 60 miljoen mensen in extreme armoede beland. De bank verwacht dat Afrika ten zuiden van de Sahara de regio zal zijn die het hardst geraakt wordt als het gaat om extreme armoede.

Ze wijst erop dat de Centraal-Afrikaanse Republiek slechts drie beademingsapparaten heeft, Sierra Leone dertien, Liberia drie en Zuid-Soedan vier.

Ontwikkeling mislukt

Mittal vindt dat ontwikkelingslanden schaarse middelen moeten gebruiken om hun zorgsysteem te verbeteren in de strijd tegen het virus, en om hun economie en de armen te beschermen. Het aflossen van schulden draagt daar op geen enkele manier aan bij.

‘Deze leningen zijn vaak aangegaan voor zogenoemde “ontwikkelingsprojecten” die niet werkelijk ontwikkeling gebracht hebben voor die landen of hun bevolking.’

In deze tijd is het passend, zegt ze, om bilaterale, multilaterale en private schulden tot en met december kwijt te schelden en extra noodhulp te geven aan de landen. Ook is dit volgens haar het moment om opnieuw serieus te gaan onderhandelen over kwijtschelding van schulden.

Bovenal is het volgens haar belangrijk om een einde te maken aan hefboomleningen om markten te openen en hervormingen af te dwingen zoals het openen van de grondmarkt in Oekraïne. Leenprogramma’s die bedoeld zijn om economieën en natuurlijke hulpbronnen te controleren, moeten stoppen, zegt ze.