Sluiten de VS een akkoord met de Taliban, zonder vrede in Afghanistan?

Er is een akkoord tussen VS en Taliban, het moet alleen nog officieel getekend en bekrachtigd worden. President Trump wou zo’n akkoord tegen 1 september 2019. Die deadline is door de onderhandelaars net gehaald, maar daarvoor werden concessies gedaan die een daadwerkelijk vredesakkoord in Afghanistan kunnen bemoeilijken.
Het lijkt erop dat de VS het principe van “niets is overeengekomen totdat alles is overeengekomen” hebben laten vallen en twee van de vier oorspronkelijke onderwerpen van de onderhandelingen hebben gedegradeerd richting toekomstige “intra-Afghaanse onderhandelingen” met inbegrip van het allerbelangrijkste, het staakt-het-vuren.
Het voortdurende dilemma van wat eerst moet komen — vredesonderhandelingen of presidentsverkiezingen — blijft de zaken ingewikkelder maken. Thomas Ruttig en Martine van Bijlert van het Afghanistan Analysts Network zoeken uit wat er opdoemt uit de mist van lekken, geruchten en tegenstrijdige verklaringen.

Witte rook in Qatar

Er zijn aanwijzingen dat de onderhandelingen tussen de VS en Taliban in de hoofdstad van Qatar, Doha, zijn afgerond en dat er binnenkort een bilaterale overeenkomst zal worden aangekondigd. In deze negende ronde van de Doha-ronde, die vorige week van start ging en op woensdag (28 augustus 2019) zijn vijfde dag inging, werd zwaar geworsteld om een oplossing te vinden voor wat de speciale vredesgezant van Washington voor Afghanistan, Zalmay Khalilzad, “nog openstaande kwesties” had genoemd, die moesten worden “gesloten”. In januari 2019 hadden beide partijen een “kaderovereenkomst” bereikt over de terugtrekking en de antiterrorismegaranties, en verklaarden zij dat alleen details moesten worden uitgediept. Dat heeft nog zeven maanden geduurd.

De Taliban weigeren om directe onderhandelingen met de regering van president Ashraf Ghani en Dr. Abdullah te houden

Volgens verschillende mediaberichten is de overeenkomst afgerond en bevindt deze zich nu in een laatste ronde van tekstcontrole. (Toen Afghaanse politici, Taliban en activisten uit het maatschappelijk middenveld elkaar in juli 2019 ontmoetten voor een intra-Afghaanse dialoog, waren er inconsistenties geweest in de verschillende versies van de slotverklaring). Het document zou uit moeten komen in het Engels en de twee officiële Afghaanse talen, Pasjtoe en Farsi/Dari. De woordvoerder Suhail Shahin van Taliban zei op 28 augustus dat zij ‘hopen om spoedig goed nieuws voor onze naar onafhankelijkheid strevende moslimnatie.’

Khalilzad zou naar Kaboel, en dan naar Islamabad reizen, om de Afghaanse en Pakistaanse overheden over de recentste versie van de overeenkomst te briefen. De Afghaanse overheid is geen partij bij de besprekingen Doha geweest, aangezien Taliban weigeren om directe onderhandelingen met de regering van president Ashraf Ghani en Dr. Abdullah te houden. Ze verwierpen ook het plan van de VS om die rechtstreekse dialoog in de aan de gang zijnde besprekingen te brengen.

Volgens een Talibanbron die door AFP wordt geciteerd, hebben alle leden van hun Leidinggevende Raad (Rahbari Shura, ook gekend als Quetta Shura) ‘het ontwerp ontvangen en zij lezen het aandachtig [intussen] is er geen go-ahead signaal gegeven aan het Taliban onderhandelingsteam’ in Doha. Volgens hem kan de reactie een dag of twee op zich laten wachten.

Er zijn aanwijzingen dat, als alles gaat zoals gepland, er twee ceremonies zullen zijn om de overeenkomst voor te stellen: een in Doha of Oslo en een in Kaboel.

Contouren van een overeenkomst

Tot nu toe zijn alleen de contouren van de overeenkomst duidelijk geworden. De gesprekken gaan gepaard met een wervelende geruchtenmolen, vooral sinds de Amerikaanse diplomaten tijdens de achtste gespreksronde in de eerste helft van augustus aangaven dat de overeenkomst bijna was afgerond.

Er werd al tweemaal eerder een akkoord aangekondigd: één keer in de aanloop naar Eid al-Azha (11-13 augustus) en één keer voor de honderdste verjaardag van de onafhankelijkheid van Afghanistan een week later. TV-teams, die voor Eid al-Azha al naar Doha waren gereisd, stelden vast dat ze voor niets waren uitgerukt. De verwachtingen worden misschien opgeschroefd om extra druk uit te oefenen op de Taliban, maar ze geven niet de indruk erdoor beïnvloed te worden.

De aard van de gesprekken, die achter gesloten deuren zijn gevoerd, heeft ertoe geleid dat er nog steeds zeer weinig solide informatie beschikbaar is. Beide partijen zijn het eens geworden over vertrouwelijkheid en hebben zich daar grotendeels aan gehouden. Veel van wat officieel is verklaard, bereikte ons als verspreide fragmenten op sociale media, met name Twitter (het favoriete communicatiemiddel voor zowel de Amerikaanse president als zijn Afghaanse gezant).

De details die zijn gelekt, vertroebelen het plaatje eerder dan duidelijkheid te verschaffen en lijken soms bewust bedoeld om waarnemers te misleiden of een overdreven positief beeld van de gesprekken en hun vooruitgang af te schilderen. Media die bronnen “dicht bij de onderhandelaars” of anonieme Taliban-bronnen citeren, ongeacht of die echt op de hoogte zijn van de gesprekken of niet, creëren nog meer verwarring.

Het beeld wordt verder gecompliceerd door de waarschijnlijkheid dat — ondanks ontkenningen — ook onderwerpen besproken werden die beide partijen niet openlijk willen toegeven (bijvoorbeeld de kwestie van een interimregering die de Taliban zou omvatten).

Vier is niet gelijk aan twee

Khalilzad heeft de VS-bondgenoten, de Afghaanse overheid en het Afghaanse publiek nooit volledig op de hoogte gehouden van het verloop van de onderhandelingen (ondanks verzekeringen in de loop van het laatste decennium dat de vredesbesprekingen ‘door Afghanistan geleid en onder Afhaanse controle’ zouden verlopen). Dit is gedeeltelijk toe te schrijven aan de gevoelige aard van dergelijke onderhandelingen en aan de immense tijdsdruk waaronder Khalilzad moest werken.

Trump wil af van een missie die 30 tot 35 miljard dollar per jaar aan belastinggeld kost en resulteert in het het verlies van Amerikaanse mensenlevens

President Trump’s wens om de militaire aanwezigheid in Afghanistan te beëindigen werd door minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo in een tv-interview op 20 augustus herhaald: ‘Het is onze wens om op het terrein de voorwaarden te scheppen om te doen wat president Trump heeft aangekondigd, namelijk het verminderen van een missie die 30 tot 35 miljard dollar per jaar aan belastinggeld kost en resulteert in het het verlies van Amerikaanse mensenlevens….’

Het lijkt er nu op dat deze druk om snel met resultaten te komen, Khalilzad ertoe heeft aangezet om een deal te sluiten die niet voldoet aan de criteria die hij in het begin zelf heeft gesteld. Zijn “vieronderwerpenpakket” wordt “alles — min twee”.

Khalilzad stelde aan het begin van de onderhandelingen dat er vier onderwerpen te bespreken waren en dat deze onderwerpen tot een pakket waren verbonden. Het principe kwam tot uitdrukking in de zinsnede “niets is overeengekomen totdat alles is overeengekomen”.

De vier onderwerpen waren:

• terugtrekking van de Amerikaanse (en andere buitenlandse) troepen

• anti-terroristische garanties van de Taliban

• het betrekken van de Afghaanse regering bij de onderhandelingen

• een permanent, Afghanistan-breed staakt-het-vuren

De terugtrekking van de VS zou er komen in ruil voor garanties van de Taliban dat zij groepen als Al Qaeda en de Islamitische Staat (IS) — met inbegrip van zijn Afghaanse franchise, de ISKP — geen toestemming zullen geven om vanaf Afghaanse bodem tegen andere landen (en impliciet in Afghanistan) te opereren. Terwijl Khalilzad heeft aangegeven dat hij tevreden is met de garanties van de Taliban (waarover nog geen details beschikbaar zijn) en manieren bespreekt voor de VS om ze te verifiëren, zijn er ernstige twijfels dat de Taliban in staat zijn om deze belofte waar te maken, maar ook de haalbaarheid van nauwlettend toezicht op de toepassing van een akkoord is twijfelachtig.

Wat de terugtrekking betreft, is het altijd duidelijk geweest dat dit evenzeer een wens van de VS als van de Taliban was. (Eind 2018 leek het er zelfs op dat de president van de VS ervan moest worden overtuigd om geen eenzijdige troepenvermindering in Afghanistan aan te kondigen).

De Taliban staan er echter op dat de terugtrekking volledig moet zijn en dat de overeenkomst een tijdlijn moet bevatten — wat erop wijst dat deze waarschijnlijk gefaseerd zal worden uitgevoerd. Zij hebben blijkbaar ook gevraagd om een of andere vorm van internationale garanties en/of controle door derden.

Wij hebben uit bronnen die in contact staan met het Taliban-team vernomen dat dit een combinatie van technische monitoring en monitoring op het terrein zou betekenen van op Afghaans, Pakistaans en Centraal-Aziatisch grondgebied. Binnen de VS wordt echter nog steeds gediscussieerd over de vraag of en in welke vorm er een “restmacht” moet achterblijven.

Na VS-Taliban, ook Afghaanse onderhandelingen?

De Taliban hebben nooit publiekelijk het principe van Khalilzad onderschreven dat “niets is overeengekomen totdat alles is overeengekomen”. In de maanden na de ‘kaderovereenkomst’ van januari — een term die steeds eufemistischer klonk — weigerden zij consequent om enige concessie te doen over de resterende twee kwesties die de VS als onderdeel van de overeenkomst wilden: directe gesprekken met de Afghaanse regering (voor de ondertekening van een overeenkomst met de VS), en een staakt-het-vuren. Khalilzad was van plan om een “alomvattend”, d.w.z. landelijk, en “permanent” staakt-het-vuren te bespreken, met inbegrip van de gewapende partijen in het conflict — d.w.z. zowel de Amerikaanse als de Afghaanse regeringstroepen en de Taliban (maar niet de ISKP die niet betrokken is bij de onderhandelingen).

VS-onderhandelaar Khalilzad is geplooid voor het njet van de Taliban voor een landelijk staakt-het-vuren en voor directe gesprekken met de regering

De Taliban staat er echter op dat er na deze overeenkomst alleen een staakt-het-vuren met de Amerikaanse troepen zal zijn. (1) Reuters citeerde een “diplomaat die de gesprekken in Qatar heeft gevolgd” als volgt: ‘De overeenkomst tussen de VS en de Taliban zal de VS ervan weerhouden luchtaanvallen uit te voeren op de Taliban en de Taliban zullen een einde maken aan de insider-aanvallen op de VS en andere buitenlandse soldaten. …. Een staakt-het-vuren tussen het Afghaanse leger en Taliban vereist een afzonderlijke overeenkomst en de besprekingen moeten nog beginnen.’

Khalilzad is, met andere woorden, in de praktijk geplooid voor het njet van de Taliban. Twee van de originele vier onderwerpen — Afghaanse regeringsdeelname en staakt-het-vuren – zijn dus doorverwezen naar een tweede reeks onderhandelingen — de “intra-Afghaanse onderhandelingen”.

Het idee van intra-Afghaanse onderhandelingen bouwt voort op de intra-Afghaanse dialoog, die door Duitsland (2) en Qatar in Doha in juli 2019 en — zonder Afghaanse regeringsvertegenwoordigers — in twee rondes in Moskou in februari en mei 2019 gezamenlijk werd georganiseerd. Khalilzad heeft ook, in antwoord op de weigering van de Taliban om met Kaboel te spreken, voorgesteld dat deze onderhandelingen niet door een team van de Afghaanse overheid alleen, maar door een “inclusief en efficiënt nationaal team” zouden moeten worden gevoerd. Dit team zou bestaan uit de regering, de oppositie en het maatschappelijk middenveld, met inbegrip van de vertegenwoordigers van vrouwen, zoals in de ‘dialogen’ in Moskou en Doha.

Een dergelijke constructie weerspiegelt enerzijds de versnippering en de beruchte verdeeldheid tussen de Afghaanse politieke krachten (zelfs binnen de regering) en het feit dat de regering van nationale eenheid er na 2014 nooit in geslaagd is om een echte nationale consensus te creëren over de inhoud en de richting van de vredesonderhandelingen met de Taliban. Een onderhandelingsteam dat alleen bestaat uit regeringsvertegenwoordigers zou niet geloofwaardig kunnen spreken voor alle politieke en sociale krachten in Afghanistan.

Het verwijzen van een definitieve vredesovereenkomst naar de verantwoordelijkheid van Afghaanse “facties” herstelt ook formeel de mantra van het Westen dat de vredesbesprekingen met Taliban Afghaans moeten zijn. Maar als dergelijke intra-Afghaanse besprekingen gebeuren terwijl de terugtrekking van de troepen (of een wezenlijk deel daarvan) reeds plaatsvindt, ontneemt dit de Afghaanse overheid duidelijk waarborgen dat het tijdens deze ingewikkelde onderhandelingen wordt beschermd en het laat de overheid achter met weinig in handen om mee te onderhandelen.

Een dergelijke twee-onderhandeling of twee-deal bouw zet ook een groot vraagteken achter de geloofwaardigheid van de geruststellingen die Khalilzad geeft over de bedoelingen van de VS, bijvoorbeeld in zijn tweet op 19 Augustus dat ‘wij [de V.S.] niet op de loop gaan. We zijn niet op zoek naar een terugtrekkingsovereenkomst. We zijn op zoek naar een vredesakkoord.’

Het A-team van een B-regering

De verschuiving in de benadering van Khalilzad ondermijnt de positie van de Afghaanse regering verder, die in het oorspronkelijke idee van de vier-onderwerp-pakketovereenkomst als volledige derde partij in de Doha-onderhandelingen zou zijn gekomen.

De positie van de regering was al precair geworden door intern politiek getouwtrek en de toenemende controverse met de VS over de plaats die de voor 28 september geplande presidentsverkiezingen in het huidige onderhandelingsproces zouden krijgen. Vanaf eind 2018 heeft Khalilzad herhaaldelijk gezegd dat de verkiezingen de vrede in de weg zouden kunnen staan, aangezien een vredesakkoord veranderingen in het politieke systeem zou vereisen (dit op basis van het idee dat de Taliban de toetreding tot het bestaande politieke systeem als een onaanvaardbare vorm van “overgave” zou beschouwen).

Ghani bood in reactie daarop de Taliban “hervorming” van het systeem aan, in zijn toespraak tijdens de bijeenkomst van het Kaboel-proces in februari 2018. Toen Ghani erop stond dat de verkiezingen toch zouden doorgaan, noemde Khalilzad de regering het “grootste obstakel” voor de vrede.

Toen president Ghani erop stond dat de verkiezingen eind september zouden doorgaan, noemde Khalilzad de regering het “grootste obstakel” voor de vrede.

Het idee van intra-Afghaanse onderhandelingen door middel van een “inclusief team” heeft de regering gereduceerd tot slechts één van de Afghaanse facties. De Afghaanse regering heeft echter — zij het met tegenzin – ingestemd met deze aanpak, omdat ze zich realiseerde dat ze anders misschien met voldongen feiten geconfronteerd zou worden. De regering heeft er nu mee ingestemd om — in coördinatie met andere binnenlandse spelers — een team van 15 leden aan te wijzen om deel te nemen aan de geplande intra-Afghaanse onderhandelingen. De regering beweert dat zij de lijst van de teamleden heeft afgerond, maar heeft de namen niet vrijgegeven. Ondertussen heeft de regering geprobeerd haar invloed te behouden door erop aan te dringen dat de onderhandelingen kunnen beginnen kort nadat de VS en de Taliban hun overeenkomst hebben ondertekend.

Volgens verschillende bronnen heeft Khalilzad de lijst van 15 leden (of eerdere versies ervan) voorgelegd aan de Taliban, wat lijkt te suggereren dat zij een veto hebben gekregen over de samenstelling ervan.

De regering heeft ook getracht een vinger in de pap te hebben over de inhoud van de overeenkomst tussen de VS en Taliban. Medio augustus zei een hoge Afghaanse veiligheidsambtenaar dat Kaboel waarborgen van Washington wou en erop aandrong dat na de aankondiging van een akkoord ‘alle verdere besprekingen aan [de] Afghaanse overheid’ overgelaten zouden worden.

Ghani voerde de druk extra op in zijn gesprek met Tolonews (22 augustus), door te verklaren dat een overeenkomst tussen de VS en Taliban geen “legaal karakter” zou hebben aangezien het een overeenkomst met een niet-staatsactor was. ‘s Anderendaags verklaarde Ghani dat zijn regering het definitieve ontwerp van de overeenkomst zal onderwerpen aan een “uitvoerige bespreking” alvorens het te ondertekenen.

Zonder de toestemming en de buy-in van Kaboel, ontbeert een tweezijdige overeenkomst legitimiteit in Afghanistan, maar ook in het buitenland. Dat geeft de Afghaanse overheid een hefboom om zijn standpunt in te brengen, al blijft het ver verwijderd van een veto. Dit wordt ook weerspiegeld in de aankondiging van Khalilzad dat hij na deze ronde besprekingen naar Kaboel zal reizen ‘om de Afghaanse regeringstop over het vredesproces te raadplegen’ terwijl hij niet bevestigde dat de Afghaanse overheid de overeenkomst mag herzien en eventueel veranderingen mag voorstellen.

Zalmay Khalilzad, hoofd van de VS-delegatie in de onderhandelingen met de Taliban

CC Gage Skidmore (CC BY-SA 2.0)

Geen effectief staakt-het-vuren.

De herhaalde nadruk van de Taliban op het feit dat er voor hen na de overeenkomst alleen met de Amerikaanse troepen een staakt-het-vuren zal zijn, heeft een belangrijke consequentie: de belangrijkste eis van de Afghaanse bevolking — een overeenkomst die leidt tot een onmiddellijke stopzetting van de gevechten — wordt verschoven naar de nogal precaire “intra-Afghaanse onderhandelingen”.

Een belangrijke vraag is dan hoe deze zich zullen verhouden tot en gesynchroniseerd worden met de terugtrekkingen van buitenlandse troepen. De leden van de Amerikaanse regering hebben herhaaldelijk verklaard dat een terugtrekking gebaseerd zou zijn op voorwaarden, d.w.z. afhankelijk van de vraag of de intra-Afghaanse onderhandelingen vooruitgang boeken. Maar Afghanistan heeft in het verleden verschillende ‘condition-based’ processen meegemaakt, om vervolgens te merken dat voorwaarden verwateren tot ze onherkenbaar zijn.

Als een aangekondigde overeenkomst inderdaad weinig of geen gevolgen zal hebben op het slagveld in de zin van minder geweld, dan zal dit voor veel Afghanen een grote teleurstelling zijn. Het zal ook een gemiste kans zijn, want aan de cruciale eis van de Taliban zal al zijn toegegeven.

Hoe zou de terugtrekking eruit kunnen zien

Zowel de VS als de Taliban willen de 14.000 Amerikaanse en 8500 geallieerde troepen zo snel mogelijk het land uit, zij het om zeer verschillende redenen. De Taliban hoopten bovendien, en waarschijnlijk nog steeds, dat Trump zijn geduld zou verliezen en een voortijdige terugtrekking zou gelasten (d.w.z. voordat de intra-Afghaanse onderhandelingen resulteren in een tweede regeling).

Je kan ervan uitgaan dat de Taliban er op rekenen dat ze, eenmaal de buitenlandse troepen vertrokken zijn, relatief ongeremd kunnen ageren op het slagveld en een grote invloed zullen hebben op de onderhandelingen.

Volgens de Taliban is dit de derde overwinning van de Afghanen op een supermacht, na de Britse terugtrekking uit de 19e eeuw en die van de Sovjets aan het eind van de jaren tachtig

Intern, in hun kantoor in Qatar en tegenover hun strijders, hebben de Taliban de aanstaande Amerikaanse overeenkomst om zich terug te trekken, gepresenteerd als een “overwinning” op een tegenstander die op “op de knieën” gedwongen werd. Voor hen is dit de derde overwinning van de Afghanen op een supermacht, na de Britse terugtrekking uit de 19e eeuw en die van de Sovjets aan het eind van de jaren tachtig.

De Taliban lijken ook te steunen op de gewoonte van Afghaanse facties om van partij te veranderen en zich bij de verwachte winnaar aan te sluiten wanneer de machtsverhoudingen verschuiven. Afghanen die vertrouwd zijn met de intra-Afghaanse dialoog in juli en de follow-up daarvan, hebben ons verteld over de voortdurende toenadering van Afghaanse leiders en de daaropvolgende toezeggingen van de Taliban dat zij niet bang hoeven te zijn voor hun terugkeer aan de macht.

Het is nog niet duidelijk wat het tijdschema voor de terugtrekking van de Amerikaanse troepen zal zijn. In de media kwamen verschillende opties aan bod, met berichten dat de Taliban aanvankelijk aandrongen op een periode van maximaal negen tot twaalf maanden, maar er ondertussen mogelijk mee hebben ingestemd dat het 14 maanden zou duren, terwijl de VS in eerste instantie 18-24 maanden voorstelden (hoewel dit in strijd is met de veronderstelling dat Trump wil dat alles wordt afgerond voor de Amerikaanse verkiezingen van november 2020).

De Taliban hebben naar verluidt ‘grote mogendheden, de Verenigde Naties en vertegenwoordigers van islamitische landen’ gevraagd om borg te staan voor de belofte dat alle buitenlandse troepen Afghanistan zullen verlaten. Volgens deze verklaring zouden onder meer Rusland, China, Pakistan en andere buurlanden van Afghanistan tot die grootmachten behoren.

Er zijn nog maar 15 maanden voor de volgende Amerikaanse presidentsverkiezingen, dus een terugtrekking van Amerikaanse troepen zal niet lang op zich laten wachten. Over de omvang en de snelheid zei Trump in een recent interview dat de Amerikaanse troepenmacht ‘zal dalen tot 8600 en dat we dan een beslissing zullen nemen over erna komt’ — dat laatste verwijst wellicht naar eventuele vooruitgang in de intra-Afghaanse onderhandelingen. Dit betekent een vermindering met ongeveer 5400 soldaten. Amerikaanse media hadden eerder gemeld dat 5000 tot 7000 soldaten in een eerste fase teruggetrokken zouden worden.

Vertrekt ook de laatste Amerikaanse soldaat?

De belangrijkste eis van de VS ten aanzien van de Taliban was een garantie dat groepen zoals Al Qaeda en de Islamitische Staat (IS) — met inbegrip van zijn franchise in Afghanistan, de ISKP – geen acties zouden kunnen ondernemen van op Afghaans grondgebied (of, specifieker, van op het grondgebied dat onder controle van de Taliban staat). Wat IS betreft, lijkt er vooralsnog geen probleem te zijn. De Taliban beschouwen de groep als een ongewenste concurrent in de Afghaanse jihad en bestrijden deze actief.

Dit is minder duidelijk als het gaat om Al Qaeda. De VS zouden om die reden wellicht een clausule in de overeenkomst willen opnemen waarmee de Taliban zich expliciet distantiëren van hun voormalige bondgenoot. De controle over delen van het Afghaanse grondgebied, waardoor zij in het hele land belastingen kunnen heffen op inkomsten, bedrijven en andere economische activiteiten, maakt de Taliban minder afhankelijk van AQ dan voorheen, zowel in economisch als in militair opzicht. Volgens Amerikaanse schattingen zijn er op dit moment in het beste geval enkele honderden Al Qaeda-strijders in het land. Dat belet niet dat een publieke afwijzing van Al Qaeda nog steeds controversieel kan zijn en Taliban-sponsors in islamitische landen en in ieder geval een deel van de eigen strijders tegen de borst kan stoten.

Trump:’Wij moeten een aanwezigheid houden, ja.’ Pompeo: ‘Amerika heeft nooit naar een permanente militaire aanwezigheid in Afghanistan gestreefd.’

In de VS is bekeken of de Taliban zouden instemmen met een duurzame militaire Amerikaanse antiterrorisme-missie in Afghanistan en/of een inlichtingendienst in Afghanistan, die zich zou richten op terrorismebestrijding, ervoor zou zorgen dat de Taliban hun beloften nakomen en mogelijk ‘advies zou geven aan een door Afghanistan geleide antiterrorismemacht’. President Donald Trump zei daarover:’Wij moeten een aanwezigheid houden, ja. De Taliban respecteren de Afghaanse regering niet. …. Het is een gevaarlijke plek en we moeten er een oogje in het zeil houden. …. We zullen er altijd iemand hebben.’ Het Pentagon herhaalde onlangs dat de ‘Verenigde Staten, de internationale gemeenschap, en de ANDSF [leger en politie] een robuuste antiterrorisme aanwezigheid in het land moeten handhaven’.

Minister van Defensie Pompeo probeerde onlangs de plooien glad te strijken door te stellen dat ‘Amerika nooit naar een permanente militaire aanwezigheid in Afghanistan heeft gestreefd.’

De Taliban blijven bij hun standpunt dat zelfs een enkele buitenlandse soldaat op Afghaanse bodem uitgesloten is. De taal in de overeenkomst zal wellicht vaag genoeg zijn of de uiteindelijke beslissingen worden verwezen naar een volgende fase. (Het is ook onduidelijk of geheime bijlagen een mogelijkheid zijn om de VS te geven waar zij op aandringen en tegelijkertijd een oplossing te bieden waarmee de Taliban gezichtsverlies kunnen voorkomen.) De aanwezigheid van generaal Austin Miller, de Amerikaanse en NAVO-troepencommandant in Afghanistan bij de Doha-onderhandelingen lijkt, naast andere technische aspecten, verband te houden met dit onderwerp.

Een resterende anti-terrorisme toepenmacht kan Amerikaanse soldaten op Afghaanse bodem omvatten, maar dat kan, althans vanuit Amerikaans oogpunt, ook aangepakt worden zoals in Irak. Daar werd de overblijvende troepenmacht gewoon hernoemd tot ambassadepersoneel. Dat leverde op een bepaald moment een ambassade met 17.000 personeelsleden op, waaronder “militaire en veiligheidscontractanten [met] diplomatieke immuniteit” (waarvan kan worden aangenomen zij het het overgrote deel van de 17.000 personeelsleden uitmaakten).

Quid Al Qaeda?

De CIA heeft ook een aantal anti-Taliban-milities in Afghanistan opgericht die hoogstwaarschijnlijk zullen blijven bestaan na een akkoord. Een commandant van de Khost Protection Force zei: ‘Als Amerika vertrekt, blijven wij bestaan’. De VS kunnen proberen om dergelijke krachten van op afstand, of direct, te gebruiken. Het is niet duidelijk of de overeenkomst tussen de VS en Taliban ook betrekking zal hebben op de aanwezigheid van gewapende Amerikaanse inlichtingendiensten en particuliere beveiligings- en militaire contractanten.

Een belangrijke aanwijzing voor de sterkte van een Taliban-VS-overeenkomst zal zijn of de Bilaterale Veiligheidsovereenkomst tussen de VS Afghanistan na de ondertekening van een overeenkomst formeel wordt geannuleerd, herzien of gehandhaafd. Sceptici in de VS verwachten zeker een vervanging van dat verdrag, terwijl de Afghaanse regering verwacht dat deze overeenkomst wordt gehandhaafd. President Ghani vertelde personeel van het Afghaanse defensieministerie op 13 augustus dat ‘alle veiligheidsovereenkomsten’ behouden zullen blijven na de ondertekening van een akkoord tussen de VS en de Taliban.

Jens Stoltenberg, sec-gen NAVO: ‘We zijn samen naar Afghanistan gekomen en we gaan samen weg.’

Secretaris-generaal Jens Stoltenberg van de NAVO bevestigde dat de alliantie al haar troepen samen met de militairen van de VS zou terugtrekken. Hij zei medio juli: ‘We zijn samen naar Afghanistan gekomen en we gaan samen weg.’ De VS hadden eerder hun bondgenoten verzekerd dat er geen sprake zou zijn van een eenzijdige terugtrekking. De bondgenoten hebben tot nu toe echter geen deel uitgemaakt van de onderhandelingen die de voorwaarden en tijdschema’s voor de schijnbaar gezamenlijke terugtrekking zullen bepalen. Momenteel zijn er nog steeds ongeveer 8500 niet-Amerikaanse soldaten in Afghanistan.

Het is niet duidelijk of de overeenkomst specifieke bepalingen zal bevatten over wat te doen met de buitenlandse strijders die verbonden zijn aan de Taliban. Om dezelfde redenen als bij Al Qaeda destijds, zullen de Taliban waarschijnlijk weigeren om ze uit te leveren aan de Amerikaanse of Afghaanse autoriteiten of ze terug te sturen naar hun landen van herkomst, waar ze waarschijnlijk achter tralies belanden of erger. De Wereldbank is onlangs begonnen met overleg met “belanghebbenden” over programma’s die na een akkoord ervoor moeten zorgen dat ‘de vrede gehandhaafd wordt na een politieke regeling.’

ISKP, de op een na grootste, maar veel kleinere opstandelingengroep in Afghanistan, maakt geen deel uit van de onderhandelingen, maar de overeenkomst zou bepalingen kunnen bevatten over toekomstige terrorismebestrijdingsoperaties die hen betreffen. In de VS en Afghanistan bestaat een wijdverbreide bezorgdheid dat de groep overlopers van Taliban, die de overeenkomst niet steunen of niet bereid zijn om terug te keren naar het burgerleven, zou kunnen aantrekken.

Het dilemma van verkiezingen versus onderhandelingen

De voor 28 september 2019 geplande presidentsverkiezingen kunnen een struikelblok vormen voor de intra-Afghaanse onderhandelingen, ook nadat een akkoord tussen de VS en Taliban is ondertekend. De voorbereidingen zijn al ver gevorderd. Men is begonnen met het verschepen van gevoelig verkiezingsmateriaal naar de provincies, hoewel er vertragingen zijn als gevolg van een defecte biometrische kiezer-verificatie-apparatuur.

Er is tot nu weinig campagne gevoerd, behalve door zittend president Ghani. Het proces lijkt te ver gevorderd te zijn om het te stoppen en de verkiezingen voor de derde keer uit te stellen, in ieder geval niet zonder verder gezichtsverlies voor president Ghani, die sterk heeft aangedrongen op het houden van de verkiezingen. Zijn politieke legitimiteit en toekomst hangen volgens hem af van de overwinning die hij voor ogen heeft.

Abdullah Abdullah, in 2014 benoemd tot ceo van de regering om een eind te maken aan een uitzichtloze machtsstrijd met Ashraf Ghani, is opnieuw de belangrijkste concurrent van Ghani. Ook hij heeft zich uitgesproken voor het houden van de verkiezingen. Op 28 augustus wijzigde hij echter zijn standpunt — en verruimde hij zijn mogelijkheden — door te zeggen dat hij ‘volledig bereid was om voor en na de verkiezingen offers te brengen om een duurzame vrede in het land te bereiken.’ Dat zou ook betekenen eventueel ‘stoppen met verkiezingen omwille van de vrede’.

De VS zouden nieuw uitstel kunnen bereiken door hun invloed onder bondgenoten van zowel Ghani als de oppositie aan te wenden, of door de financiering van de verkiezingen in te houden. Tegelijkertijd proberen de VS de verkiezingen ook te gebruiken als hefboom tegen de Taliban. Hun ambassadeur in Kaboel, John Bass, zei op 25 augustus, tijdens een bezoek aan de provincie Balkh, dat de verkiezingen op het geplande tijdstip moeten plaatsvinden als het vredesproces toch nog vertraagd zou worden of de Taliban zouden weigeren de bilaterale overeenkomst te ondertekenen op korte termijn.

De Taliban verzetten zich tegen deze verkiezingen, die volgens hen onder “bezetting” en dus zonder legitimiteit worden gehouden.

De Taliban hebben duidelijk gemaakt dat zij zich verzetten tegen deze verkiezingen, die volgens hen onder “bezetting” en dus zonder legitimiteit worden gehouden. In een verklaring begin augustus vaardigden ze een boycot uit, roepen ze de kiezers op niet deel te nemen aan wat ze noemen ‘een list van de indringers en hun huurlingen om legitimiteit te verkrijgen’ en waarschuwen ze om zich niet in te laten met campagnebijeenkomsten ‘om het verlies van levens te voorkomen’.

Als de verkiezingen doorgaan, kunnen de Taliban alles uit de kast halen om ze met geweld te verhinderen. UNAMA (de VN missie voor Afghanistan) had de parlementsverkiezingen van 2018 al de meest gewelddadige sinds 2001 genoemd, maar de meeste incidenten waarvoor de Taliban verantwoordelijk gehouden worden, leken eerder beperkt in vergelijking met wat er deze keer ontketend kan worden, gezien de recente bloedige aanvallen. Uiteraard zou een dergelijke escalatie de intenties van de Taliban ongeloofwaardig maken, en zou het neerkomen op een oorlogsmisdaad.

Als de verkiezingen onder de huidige omstandigheden plaatsvinden, moeten we opnieuw vrezen voor controverse en ontsteltenis. Het electorale kader is grotendeels ongewijzigd in vergelijking met 2014, de electorale instellingen worden algemeen beschouwd als niet-geloofwaardig en partijdig, en de rapporten rond de voorbereidingen voor de biometrische verificatie doen vermoeden dat nieuwe chaos heel waarschijnlijk is. Onder deze omstandigheden kan elk resultaat gemakkelijk ter discussie worden gesteld.

Het uitstellen van de verkiezingen zou de Afghaanse kiezers de kans ontnemen om hun voorkeur kenbaar te maken, maar doorgaan ondanks alle controverse is ook problematisch. Bovendien worden veel kiezers, met name in door Taliban gecontroleerde plattelandsgebieden, al beroofd va hun stem door het verder toenemende aantal stembureaus dat op de dag van de verkiezingen gesloten zal blijven vanwege een gebrek aan veiligheid.

Conclusie: Een akkoord zonder vrede?

Het begin van de bilaterale onderhandelingen was aantoonbaar de enige realistische manier om het Taliban-verzet tegen directe onderhandelingen met de Afghaanse regering te omzeilen. Maar als middel om de Taliban te overtuigen om daadwerkelijk vredesonderhandelingen aan te gaan, lijkt het vooralsnog niet geslaagd te zijn.

In plaats meer tijd te nemen en de volledige vier-punten-overeenkomst door te duwen, heeft Khalilzad toegegeven aan de Taliban. De essentiële onderhandelingen over het toekomstige politieke systeem van Afghanistan zijn doorgeschoven naar intra-Afghaanse onderhandelingen, ook al is nog niet zeker of die werkelijk zullen plaatsvinden. De Afghaanse regering is bovendien gedwongen om de bittere pil te slikken dat zij – als internationaal erkende en gefinancierde regering – is gedegradeerd tot een van de Afghaanse ‘facties’ in deze onderhandelingen.

Nu al bestaat er een wijdverbreide bezorgdheid onder Afghanen dat hun toekomst achter hun rug om wordt beslist op een overhaaste manier, gedicteerd door de politieke kalender in de VS.

Maryam Baryalay en Abdul Mateen Imran, twee Afghaanse analisten lijken de mening van veel Afghanen te verwoorden wanneer zij zeggen dat ‘…. er geen steun kan en mag zijn voor het bereiken van een overeenkomst tussen de VS en de Taliban voordat er een solide intra-Afghaans [onderhandelings]kader tot stand komt waarin de stemmen en eisen van het Afghaanse volk worden vertaald in een werkbare agenda, waarover wordt onderhandeld door legitieme en competente vertegenwoordigers van het volk.’

Anders, zeggen zij, riskeert het akkoord te resulteren in de uitsluiting van ‘de enige redelijk democratisch [gelegitimeerde] entiteit in Afghanistan’ die de meerderheid van Afghanen en hun wens voor vrede had kunnen vertegenwoordigen. Nu al bestaat er een wijdverbreide bezorgdheid onder Afghanen dat hun toekomst achter hun rug om wordt beslist op een overhaaste manier, gedicteerd door de politieke kalender in de VS.

Helaas biedt ook de kant van Kaboel weinig hoop. Zowel de regering als de oppositie zijn er tot nu toe niet in geslaagd hun beruchte verdeeldheid te overwinnen en de kans te grijpen om de hoop van de Afghanen op vrede te vertegenwoordigen.

Het is duidelijk dat het akkoord tussen de VS en Taliban, of het nu in de komende dagen zal worden ondertekend of dat de problemen op het laatste moment dit akkoord nog verder vertragen, onvoldoende zal zijn om het geweld te doen afnemen en de vrede in te luiden – en dat is net wat voor de meeste Afghanen het meest telt. De overeenkomst kan zelfs leiden tot een verdere escalatie van geweld, een verdere versterking van de Taliban en een uitbreiding van hun mogelijkheden, terwijl ze nog steeds niet hebben bewezen dat vrede, niet macht, hun prioriteit is.

De eis van de Taliban dat een staakt-het-vuren vooralsnog alleen betrekking zal hebben op de vertrekkende westerse troepen, geeft aan dat zij nog steeds geloven in een militaire “oplossing” met mogelijk een overeenkomst voor het delen van de macht. Zo’n machtsdeling zou hen in staat kunnen stellen hun tegenstanders met geweld te verdringen nadat de Amerikaanse troepen zich hebben teruggetrokken en na een redelijke periode van samenwerking.

Michael Semple: ‘De Taliban zeggen: de Amerikanen zijn op de vlucht en terwijl zij vluchten, geven zij ons de sleutels van Kaboel.’

Hoezeer de Taliban op een terugtrekkingsovereenkomst gebrand zijn, blijkt uit het feit dat zelfs de bomaanslag van 16 augustus in een moskee in Kuchlak, bij Quetta, waar een broer van de Taliban-leider Mawlawi Hebatullah Akhundzada werd gedood, de besprekingen niet heeft doen ontsporen. Dit ondanks het feit dat de bom misschien bedoeld was voor Hebatullah zelf en over het algemeen werd gezien als een poging om de dialoog met de VS te saboteren.

Michael Semple, een veteraan onder Afghanistanobservatoren, stelt dat niets er op wijst dat de leiding Taliban enig ander doel zou hebben dan Kaboel binnentrekken: ‘Zij zeggen tegen hun mensen: “Wij hebben de Amerikanen verslagen, de Amerikanen zijn op de vlucht en terwijl zij vluchten, geven zij ons de sleutels van Kaboel. Wij nemen het over.” Er is nergens een boodschap van verzoening te bespeuren …’

Tegelijkertijd zijn er in de loop der jaren, niet in de laatste plaats tijdens het staakt-het-vuren van 2018, signalen geweest dat veel strijders — waarvan de meesten vechten in de gebieden waar ze geboren zijn en waar hun families wonen — wellicht klaar zijn voor de vrede, zolang dat maar niet op een “overgave” gaat lijken.

De verschuivingen in de onderhandelingsstrategie van de VS hebben duidelijk gemaakt dat het akkoord — zodra het is ondertekend — in het beste geval slechts één stap zal zijn in de richting van de langverwachte vrede in Afghanistan en in het slechtste geval een stap in de richting van een verdere escalatie van het conflict.

Deze analyse verscheen op 30 augustus 2019 op de website van Afghanistan Analysts Network. Vertaald en gepubliceerd met toestemming van de auteurs.