Sociaaldemocraten stemmen voor sancties tegen Hongarije. Wat met autoritairen in eigen rangen?

Links: Liviu Dragnea, voorzitter van de Roemeense PSD. Rechts: Udo Bullmann, fractieleider van de S&D in het Europees Parlement

Partidul Social Democrat from Romania (cc-by-2.0) / S&D​

De Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D) in het Europees Parlement stemt vandaag vóór sancties tegen Hongarije wegens ondermijning van de rechtsstaat. Ze willen ook dat de Europese Volkspartij van Angela Merkel de partij van de Hongaarse premier Viktor Orbáns uitsluit. De partijtop van de S&D blijft wel stil over een autoritaire partij in eigen rangen: de PSD.

Die doet nochtans hetzelfde als Orbán. Dat blijkt uit de maatregelen en de propaganda van de Roemeense regering, en uit het feit dat de PSD met dezelfde politieke adviseurs en consultants werkt als Orbán.

Na de verlaging van de straffen voor corruptie – het Roemeense parlement duwde er op drie dagen tijd een controversiële amnestiewet door – en het ontslag van de Anticorruptie-topvrouw in juli, en na de gewelddadige onderdrukking van de massale protesten van 10 augustus in Boekarest, kwam er geen reactie van de S&D. Zelfs geen kort statement op Twitter.

MO* heeft S&D-fractieleider Udo Bullmann gecontacteerd, maar die had geen tijd om te antwoorden omdat hij bezig was met de stemming over de ondermijning van de rechtsstaat in Hongarije.

‘Een gecoördineerde aanval op checks and balances in een democratie’, zei S&D-fractievoorzitter Bullmann over Hongarije. Hij zegt niets over de Roemeense PSD.

Daardoor kan de indruk ontstaan dat de stemming tegen Viktor Orbán in het Europees Parlement eerst partijpolitiek is, en pas dan een bescherming van de rechtsstaat.

Bullmann is immers op de hoogte van de situatie in Roemenië dankzij de briefings van zijn eigen Europarlementsleden, PSD-dissidenten Daciana Sarbu en Catalin Ivan. Die lanceerde vorige maand nog een petitie om zijn eigen partij PSD uit te sluiten uit de S&D.

Hij vertelde Bullmann dat de handelingen van de Roemeense regering evenzeer een ‘gecoördineerde aanval’ zijn op ‘de instellingen die zorgen voor checks and balances tegenover de regering in een liberale democratie’. Zo luidt de persverklaring van Bullmann over Hongarije, maar het geldt ook voor Roemenië.

Maandag stuurde Ivan binnen de S&D een interne e-mail rond, met een brief die hij aan fractieleider Bullmann richtte: ‘De discussie over de PSD in onze groep uitstellen is in stilte instemmen met een van de schadelijkste regimes van Europa vandaag. Ik vraag nogmaals om de PSD uit de S&D te zetten.’

Drie van de 16 PSD-Europarlementsleden hebben inmiddels de partij verlaten. In het Europees Parlement zetelen ze nu als onafhankelijke in de S&D.

Daciana Sarbu stapte twee maanden geleden uit de PSD, toen ze zag dat steeds meer mensen binnen de PSD zich niet durfden uitspreken tegen de autoritaire voorzitter Liviu Dragnea.

Dragnea’s strafrechtelijke veroordeling, zijn pogingen tot onderwerping van de rechterlijke macht, en zijn aanduiding van marionettenpremiers, waren haar al te veel. De gewelddadige onderdrukking van de protesten van 10 augustus was de druppel.

PSD-dissident Catalin Ivan toen hij nog lid was van de PSD in 2013.

Partidul Social Democrat​

Ultimatum

In maart was Kathleen Van Brempt (sp.a), het enige Vlaamse Europarlementslid in de S&D, samen met Bullman kandidaat om fractieleider van de S&D te worden. Bullmann is lid van de Duitse SPD, de op één na grootste groep binnen S&D, met 27 Europarlementsleden.

Bullmann won de interne verkiezingen, maar Van Brempt haalde wel 40% van de stemmen. De S&D was verdeeld tussen een grote groep die “alles bij het oude wilde laten” – lees: iemand van een groot land in een sleutelpositie – en een bijna even grote groep die een nieuwe wind wilde laten waaien.

Opvallend: de Roemeense PSD stemde voor Bullmann terwijl alle PSD-dissidenten voor Van Brempt stemden. De Duitse SPD was altijd al erg kritisch voor de Roemeense PSD, maar nu had Bullmann de PSD nodig gehad om fractieleider te worden. Niet bevorderlijk voor die nieuwe wind.

PSD-dissident in interne e-mail aan fractieleider Bullmann: ‘Als de S&D de PSD niet uitsluit, neem ik ontslag. Elke dag met de PSD in onze rangen is schadelijk voor onze waarden.’

‘Als ik fractieleider was geweest, had ik een delegatie van onze parlementsleden naar Roemenië gestuurd om met de leiding van de PSD te gaan praten, én met de ngo’s die mobiliseren voor de protesten’, zegt Van Brempt.

‘Een veelzijdige studie over wat er aan de hand is, dat hebben we nodig. Want eerlijk, soms weten wij niet wat er allemaal aan de hand is in de landen van onze partijen. Telkens Roemenië slecht in het nieuws komt, ontvangen wij interne briefings en e-mails van de PSD-parlementsleden waarin ze twijfel zaaien. Maar veroordelingen voor corruptie ontloop je niet. Punt.’

Binnen twee weken staat “de situatie in Roemenië” op de agenda van de interne vergadering van de S&D, op initiatief van de Deense sociaaldemocraten, zonder veelzijdige studie. De Roemeense premier is zelfs uitgenodigd om het in de plenaire vergadering van het Europees Parlement te komen uitleggen in oktober. Daar zorgde de fractie van de Groenen voor.

PSD-dissident Catalin Ivan stelde zijn ultimatum. Als de S&D de PSD daarna niet uitsluit, zal hij ontslag nemen uit de S&D. ‘Na 15 jaar linkse politiek en 9 jaar werk binnen de S&D voor vrijheid, solidariteit en anticorruptie geloof ik dat elke nieuwe dag met de PSD in onze rangen schadelijk is voor onze gemeenschappelijk strijd’, zegt hij in zijn interne e-mail aan fractieleider Bullmann.

21 miljoen euro EU-subsidies verduisterd

In februari 2017 kwam een half miljoen Roemenen op straat, de grootste betoging in de Roemeense geschiedenis. De Roemeense minister van Justitie en de minister van Europese Zaken kwamen naar Brussel om uitleg te geven aan de S&D fractie in het Europees Parlement.

Claude Moraes, parlementslid van het Britse Labour en nota bene voorzitter van de parlementaire commissie Justitie, nam in zijn communicatie alleen de Roemeense regeringslijn over en sprak nergens over de bezorgdheden van de Roemeense anticorruptie-ngo’s, die nochtans tot de potentiële achterban van een progressieve Europese partij behoren.

De massale anticorruptie-protesten van februari 2017 in Boekarest waren de grootste in de Roemeense geschiedenis. Op 10 augustus 2018 kwamen opnieuw honderdduizenden mensen op straat.

Adrian Catu | Documentaria.ro​

Anderen vrezen dan weer dat de S&D zou instorten als ze de grote Roemeense PSD zouden uitsluiten. Na de Brexit is de PSD de op twee na grootste groep in de S&D. Aan de vooravond van de Europese Parlementsverkiezingen van mei 2019 is dat een overweging die kan doorwegen.

Maar medewerkers van de PSD-dissidenten betreuren deze houding. ‘Na mei 2019 behouden we dan misschien onze zetels, maar waarvoor? Voor jaknikkers die alleen de zaakjes van Dragnea behartigen?’, zegt een van hen aan MO*.

‘De Bulgaarse voorzitter van de Partij van Europese Socialisten noemde de Roemeense PSD een voorbeeld voor sociaaldemocraten om verkiezingen te winnen. Moet de S&D werkelijk hopen op een verkiezingsoverwinning van een partij geleid door een veroordeelde politicus die onderzocht wordt voor verduistering van 21 miljoen euro Europese subsidies?’

‘Zo’n partij eruit zetten kan juist het signaal zijn dat nodig is om de kiezer te tonen dat de sociaaldemocratie progressieve idealen verdedigt in plaats van machtspolitici.’

PSD-voorzitter Liviu Dragnea en andere veroordeelde politici proberen vervolging te ontlopen of amnestie te krijgen. De afgelopen twee jaar voerde het Europees Bureau voor Fraudebestrijding (OLAF) 32 onderzoeken naar fraude met EU-subsidies in Roemenië.

Het bouwbedrijf van Dragnea verduisterde 21 miljoen euro EU-subsidies uit het European Regional Development Fund (ERDF) voor wegenbouw in Roemenië. OLAF voerde hierover twee onderzoeken. Ze oordeelden dat het EU Directoraat-generaal Regionaal Beleid de subsidies moest terug eisen van de Roemeense regering en dat het Roemeense Anticorruptiedepartement juridische actie moest ondernemen.

Laura Kovesi, de hoofdaanklager van het Nationale Anticorruptiedepartment van Roemenië, opende een crimineel onderzoek. OLAF kan immers zelf geen gerechtelijke onderzoeksdaden stellen in EU-lidstaten. De effectiviteit van het werk van OLAF hangt dus af van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in de lidstaten. Daarom leidt het werk van OLAF over corruptie in Hongarije bijvoorbeeld nooit tot concrete juridische vervolging. De hoofdaanklager is er immers een trouwe bondgenoot van de premier Viktor Orbán.

Op 9 juli 2018 werd hoofdaanklager Kovesi ontslagen door de Roemeense regering. ‘Als de huidige PSD-top erin slaagt om een van hun bondgenoten op de post te laten benoemen, is de strijd tegen corruptie voorbij’, zegt Sergiu Miscoiu, hoogleraar aan de Universiteit van Cluj-Napoca. Op dit moment is het niet duidelijk of het onderzoek tegen Dragnea verdergezet zal worden. Op onze vraag of het werk van OLAF dan voor niets geweest zou zijn, kon het perskantoor van OLAF niet antwoorden.

Roemenië “onder curatele”

De S&D weet dat Roemenië onder voogdij van de Europese Commissie staat en dat de PSD het land niet in de goede richting leidt. Dat staat letterlijk in de jaarlijkse rapporten van de Commissie over corruptie en de rechtsstaat in Roemenië.

De Commissie mag er dan al niet aan denken om de sanctieprocedure tegen Roemenië te lanceren zoals tegen Polen, toch is ze bezorgd. ‘De onafhankelijkheid van het gerecht en de mogelijkheid om corruptie effectief te bestrijden, zijn van cruciaal belang’, zegt Christopher Wigand, woordvoerder van Europees vicepresident Frans Timmermans, aan MO*.

In het meest recente rapport van de Commissie over corruptie en de rechtsstaat in Roemenië noemde de Commissie het Anticorruptiedepartement onder Laura Kovesi ‘onafhankelijk’ en ‘in staat om in uitdagende omstandigheden zijn staat van dienst te handhaven’. Maar nu is Kovesi ontslagen.

En daarover zegt het rapport: ‘Als die uitdagende omstandigheden de strijd tegen corruptie beginnen aan te tasten, moet de Commissie dit opnieuw beoordelen.’

Na meer dan tien jaar onder voogdij van de Europese Commissie, waarvan acht onder PSD-bestuur, gaat Roemenië opnieuw achteruit op het vlak van de rechtsstaat. Geen succes voor de S&D.

Roemenië staat samen met Bulgarije onder een soort van voogdij van de Europese Commissie omdat ze in 2007 niet klaar waren om lid van de EU te worden. Ze werden tóch lid op voorwaarde dat ze het zogenaamde Mechanisme voor Samenwerking en Toetsing zouden aanvaarden.

Elk jaar schrijft de Commissie een rapport over de vooruitgang of achteruitgang in de opbouw van onafhankelijke staatsinstellingen. De Commissie zet standaarden uit die “onomkeerbaar” bereikt moeten zijn om de voogdij te kunnen beëindigen: vooruitgang mag niet teruggeschroefd worden. Eerdere pogingen om een amnestiewet te stemmen waren volgens de Commissie zo’n stap.

‘Geen enkele van de standaarden is op dit moment voldoende bereikt’, klinkt het in het meest recente rapport van januari 2017. En ook: ‘Zonder loyale samenwerking tussen staatsinstellingen zullen de standaarden niet bereikt worden.’

Sinds dat rapport probeerden de regering en parlementaire meerderheid de president af te zetten. Die lag immers dwars bij de goedkeuring van de amnestiewet en bij het ontslag van Kovesi.

Op 10 juli 2018, een dag na het ontslag van Kovesi, ontmoetten Timmermans en commissievoorzitter Juncker de Roemeense premier in Brussel. ‘Vooruitgang mag niet teruggeschroefd worden’, klonk het diplomatisch voor de camera’s. Achter de schermen zou het nu wel vast staan dat de voogdij van de Europese Commissie over Roemenië na meer dan tien jaar nog altijd niet opgeheven wordt.

Geen groot succes voor de S&D fractie in het Europees Parlement. Maar ook niet voor Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker. Die had gehoopt dat hij zijn ambtstermijn in 2019 met een Roemeens succes zou kunnen afsluiten. Dat zei hij begin 2018 nog tijdens zijn bezoek aan de Roemeense president.

Frans Timmermans, vicepresident van de Europese Commissie, spreekt op 26 april 2017 in het Europese Parlement over de situatie in Hongarije.

© European Union 2017 — European Parliament (CC BY-NC-ND 2.0)​

Streng, maar machteloos

De Commissie laat zich niet misleiden door de PSD-propaganda tegen de rechterlijke macht: ‘De voortdurende aanvallen op de rechterlijke macht in het publieke debat in Roemenië effenen het pad voor een onderwerping van de rechterlijke macht. Wij wachten tot de regering dit probleem publiekelijk erkent en openlijke aanvallen op de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht ontmoedigt.’

De Commissie erkent ook uitdrukkelijk het belang van de actieve burgersamenleving en de organisaties achter de protesten die in Roemeense staatsmedia gebrandmerkt worden als verraders.

De vraag is wel of er harde gevolgen verbonden worden aan de slechte rapporten. Met andere woorden: wat wil Roemenië nog krijgen van de Europese Commissie en kan de Commissie dus tegenhouden als het niet in de pas loopt?

‘Het is altijd hetzelfde verhaal’, zegt hoogleraar Miscoiu. ‘Vóór de toetreding van landen als Polen, Hongarije en Roemenië tot de EU hadden de Europese instellingen een sterke hefboom. Deze landen wilden immers lid worden en dat kon enkel als ze standaarden bereikten. Maar eenmaal lid van de EU verdwijnt die hefboom en kunnen ze die standaarden straffeloos terugschroeven.’

Waarom niet zeggen: geen toetreding tot Schengen zolang de standaarden van de rechtsstaat niet bereikt zijn?

En toch is er nog iets dat Roemenië van de EU wil: toetreden tot de Schengenzone. De Commissie zou dus kunnen zeggen: geen toetreding tot Schengen als de standaarden van het Mechanisme voor Samenwerking en Toetsing niet bereikt worden.

‘Sommige lidstaten zeggen dat, maar de Europese Commissie steunt die visie niet’, zegt Commissie-woordvoerder Christopher Wigand. ‘Roemenië is klaar om toe te treden tot Schengen. De beslissing moet wel goedgekeurd worden door alle lidstaten.’

MO* vroeg Wigand waarom de Commissie aanvaardt dat ze geen echte hefbomen kan laten gelden in de verdediging van de rechtsstaat in de lidstaten? Hongarije en Polen zijn er immers in geslaagd om ondanks alle juridische stappen van de Commissie toch een autoritair systeem te vestigen. De Roemeense sociaaldemocraten kopiëren dat gewoon. Maar we kregen geen duidelijk antwoord over welke concrete maatregelen zouden volgen als het volgende Commissierapport zou bevestigen dat Roemenië de rechtsstaat bedreigt.

De Commissie stelde wel een mechanisme voor om EU-subsidies aan die landen op te schorten als er geen onafhankelijke instituten meer zijn om toe te zien op de besteding van die middelen. Maar het is niet zeker of de lidstaten zo’n mechanisme zullen aanvaarden.

Liviu Dragnea, voorzitter van de Roemeense sociaaldemocraten, geeft een interview aan de verzamelde Roemeense pers.

(CC BY 2.0)​

Vernieuwing of uitsluiting?

Zonder echte afschrikking lijkt de Europese Commissie de strijd om de rechtsstaat met nationale regeringen te verliezen. De S&D fractie zou de Roemeense PSD ook kunnen aanpakken.

De S&D zette intern al stappen om te vermijden dat de invloed van de PSD doorsijpelt in Brussel. ‘Toen Roemenië hun ambassade in Israël ook naar Jeruzalem wilde verplaatsen, hebben we PSD-Europarlementslid Victor Bostinaru van het Israël/Palestina-dossier afgehaald’, zegt Kathleen Van Brempt. ‘Hij heeft nu niks meer te zeggen over het S&D-standpunt rond Israël en Palestina.’

Maar Van Brempt wil verder gaan. Ze wil dat de interne discussie die nu volop woedt, uitmondt in duidelijke rode lijnen.

Kathleen Van Brempt (sp.a): ‘De PSD zou beter in de oppositie belanden, zodat een nieuwe lichting intern de macht kan grijpen. Als die vernieuwing mislukt, moeten we ze uitsluiten.’

Moet de PSD uit de S&D gezet worden, zoals Fidesz van Orbán volgens velen uit de Europese Volkspartij gezet moet worden? ‘Als partijen de rode lijn overschrijden, moeten ze uitgesloten worden’, zegt Van Brempt.

‘Ook al ben ik me bewust van de dilemma’s. Binnen de PSD is er een nieuwe generatie van oprechte, pro-Europese activisten die van hun land iets willen maken. We mogen het kind niet met het badwater weg gooien. Maar als de vernieuwing mislukt, is er geen toekomst voor de Roemeense partij in onze groep.’

Medewerkers van PSD-dissidenten die MO* sprak, zeggen dat de PSD niet meer te redden valt. ‘Die partij is niet meer van ons. Als we blijven, zijn we enkel medeplichtig met een crimineel die de sociaaldemocratie misbruikt. Verjonging en vernieuwing zijn in het verleden al eens gebeurd, toen Victor Ponta een nieuwe generatie probeerde te promoten. Maar onder Dragnea zijn de oude communistische krokodillen weer terug. Ponta werd uit de partij gezet nadat hij zich tegen Dragnea had gekeerd en richtte een nieuwe partij op, Pro-Romania.’

Volgens Kathleen Van Brempt zou het beter zijn als de PSD in de oppositie zou belanden, zodat de progressieve vleugel van de partij of een nieuwe lichting jonge sociaaldemocraten intern de macht kan grijpen: ‘Zo werkt democratie, ook interne partijdemocratie. Want anders zullen we Roemenië verliezen voor de sociaaldemocratie.’

Binnen de anti-PSD protestbeweging in Roemenië zitten veel progressieven en dus potentiële kiezers van de S&D. De paradox is dat die protestbeweging vandaag mobiliseert tégen de sociaaldemocraten.

De nieuwe generatie jongeren in Centraal-Europa is niet meer “besmet” door de oude communistische mentaliteit, maar dreigt te vallen voor het nieuwe autoritarisme dat in de regio opgang maakt. Als de S&D niet sterk reageert om deze nieuwe generatie te winnen voor de democratie, zullen ze hen ook verliezen voor het socialisme.