Strenge abortuswetten eisen jaarlijks bijna 70.000 levens

Vrouwen protesteren voor de vrijwaring van hun recht op abortus voor het Amerikaanse Hooggerechtshof in Washington.

Miki Jourdan / Flickr (CC BY-NC-ND 2.0)

Onveilige abortus is een van de belangrijkste oorzaken van kraamsterfte, en het overgrote deel daarvan komt voor rekening van landen met strenge anti-abortuswetgeving. De eerste brede studie naar het verband tussen wetgeving, onveilige abortussen en kraamsterfte – in 2019 uitgevoerd in 162 landen – toonde aan dat er meer onveilige zwangerschapsbeëindigingen plaatsvinden in landen met strenge anti-abortuswetten. De onderzoekers concludeerden dat kraamsterfte in deze landen zou dalen als abortus toegankelijk en veilig werd gemaakt.

Van de mensen die een onveilige ingreep overleven, houden vijf miljoen blijvende gezondheidsschade.

Een land met een buitengewoon strenge abortuswet is Brazilië. Abortus is er onder bijna alle omstandigheden verboden en maakt jonge slachtoffers: onderzoekers hoorden in 2019 het verhaal van een zestienjarig meisje dat ongewenst zwanger werd in de derde van de middelbare school in Rio de Janeiro. Ze schafte op de zwarte markt medicijnen aan die een abortus moesten opwekken. Toen ze hevige buikpijn kreeg en in het ziekenhuis belandde, durfde ze niet over de medicijnen te vertellen uit angst voor gevangenisstraf. Haar moeder vertelde het verhaal, want de artsen beseften te laat wat er aan de hand was en haar dochter bloedde dood.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) sterven er wereldwijd jaarlijks zo’n 68.000 mensen door het beëindigen van een ongewilde zwangerschap door niet-deskundige personen, of door onhygiënische omstandigheden. Van de mensen die zo’n onveilige ingreep wel overleven, houden vijf miljoen blijvende gezondheidsschade, zoals chronische ontsteking van voortplantingsorganen of urineverlies.

Kippenbotjes inbrengen

Criminalisering voorkomt abortussen niet maar maakt ze wel veel gevaarlijker. Mensen die hun zwangerschap niet legaal kunnen beëindigen en ook niet terechtkunnen in het informele medische circuit, zoeken hun toevlucht soms tot levensgevaarlijke methodes. Sommigen drinken terpentine, chloor of water vermengd met dierlijke mest, anderen proberen bloedingen op te wekken door takjes, kleerhangers of kippenbotjes vaginaal in te brengen, of ze laten zich van de trap vallen of in de buik trappen.

Opnieuw illustreert Brazilië de realiteit van strenge abortuswetten: het land heeft een van de strengste abortuswetten ter wereld, en heeft ook een van de hoogste abortuscijfers. Jaarlijks ondergaan 44 op de 1000 vrouwen tussen 15 en 44 jaar een abortus (in Nederland is dat 8 op 1000). Dat levert ieder jaar volgens medisch tijdschrift The Lancet een half miljoen illegale zwangerschapsbeëindigingen op, waaraan tweehonderd mensen overlijden.

In de Filipijnen overlijden jaarlijks zeven mensen per dag aan onveilige abortussen.

Meer dan de helft van de onveilige abortussen op de wereld gebeurt in Azië. In China is abortus legaal en goed toegankelijk, maar in landen als Bangladesh en de Filippijnen geldt dat niet. Op de Filippijnen is abortus zelfs niet toegestaan om het leven van de zwangere te redden. Daar werd de wet onlangs zelfs aangescherpt en verhonderdvoudigde de boete voor apothekers die zonder recept medicijnen verkopen zoals de ‘abortuspillen’ mifepriston en misoprostol.

Mede hierdoor stijgt volgens mensenrechtenorganisatie Center for Reproductive Rights het aantal onveilige abortussen, dat met een half miljoen toch al hoog was. Als gevolg daarvan overlijden in de Filippijnen jaarlijks meer dan 2.500 mensen: bijna zeven per dag. Deskundigen vrezen dat dat aantal alleen nog maar zal stijgen omdat de politiek steeds strengere maatregelen dreigt in te voeren.

Ook in Afrika is het slecht gesteld; de helft van alle abortussen is er onveilig. Met name Senegal kent een extreem restrictieve abortuswet. De vrouwengevangenissen zitten er vol met gedetineerden die beschuldigd zijn van abortus of infanticide (kindermoord), na drugshandel de meest voorkomende “misdaad” onder vrouwen.

Twee derde van de abortussen wordt er uitgevoerd door een ongetraind persoon, en in meer dan de helft van de gevallen treden er dan ook complicaties op die het leven van de zwangere kunnen kosten. Volgens een rapport van de International Federation For Human Rights zijn onveilige abortussen de oorzaak van 20 procent van de kraamsterfte.

Maatschappelijk taboe

Je zou denken dat het in Europa beter gesteld is met de abortuswetgeving. Polen heeft echter een enorm strenge abortuswet. In september 2021 stierf de dertigjarige Izabela in een Pools ziekenhuis aan een septische shock – de bloeddruk is daarbij te laag om organen nog van zuurstof te voorzien – omdat de artsen geen levensreddende abortus mochten uitvoeren maar moesten wachten tot de foetus in haar buik stierf. En toen was het voor Izabela te laat. Het leidde tot protesten in binnen- en buitenland, maar het ziet er niet naar uit dat de wetgeving versoepeld zal worden.

Nadat de anti-abortuswet in Roemenië was afgeschaft, daalde de aan abortus gerelateerde kraamsterfte van 170 naar 9 op 100.000

Liberale abortuswetgeving alleen is geen garantie tegen kraamsterfte. Zowel in India als in Zambia werd abortus al in de jaren 70 gelegaliseerd; toch is de kraamsterfte er onverminderd hoog. Het maatschappelijke taboe op abortus is er nog altijd groot en het ontbreekt in deze landen aan medische voorzieningen waar mensen terechtkunnen om hun zwangerschap veilig af te breken, waardoor ze toch kiezen voor de onveilige variant.

De praktijk toont dat het anders kan. In 1989 had Roemenië het hoogste kraamsterftecijfer van Europa, en negen van de tien gevallen betrof mensen die overleden aan complicaties na een onveilige abortus. Dictator Ceaușescu had namelijk zo’n beetje alle voorbehoedsmiddelen in de ban gedaan en strikte wetgeving tegen abortus ingevoerd, om zo bevolkingsgroei te stimuleren. Maar zodra de dictator was verdreven, schafte de nieuwe regering de anti-abortuswet af, maakte veilige abortussen toegankelijk en verbeterde het beleid voor reproductieve gezondheid.

Het aantal onveilige abortussen en de daaraan gerelateerde kraamsterfte daalde drastisch. In 1989 overleden in Roemenië nog 170 op de 100.000 vrouwen als gevolg van zwangerschap en geboorte, inmiddels is dat gedaald tot 9 op de 100.000: niet veel hoger dan in Frankrijk of Duitsland.

Het laat het beste recept zien om sterfte onder zwangere mensen terug te dringen: een combinatie van nationale campagnes over gezinsplanning en seksualiteit, een fijnmazig gynaecologisch netwerk in de eerstelijns gezondheidszorg dat zoveel mogelijk mensen bereikt, in de stad en op het platteland breed beschikbare voorbehoedsmiddelen én legale toegang tot veilige abortus.

Dit artikel werd eerder gepubliceerd op Oneworld.nl

Femke van Zeijl woont en werkt als freelance correspondent in Lagos, Nigeria. Ze schrijft voor Nederlandse en internationale media en maakt radio en tv. Onlangs verscheen haar boek “De doe-het-zelfmaatschappij: Over leven in Lagos”.