Strijden voor zelfbestuur van Vlaanderen tot Syrië: ‘Realpolitik begrenst solidariteit’

© Justine Corrijn

Het is een traditie dat partijen die strijden voor zelfbestuur elkaar steunen over de grenzen heen. Zo erkende het Catalaans parlement eind oktober symbolisch de Koerdische federatie in Noordoost-Syrië. Maar zo’n expliciete steun geven is vaak niet evident en dus zetten sommige partijen, zoals de N-VA, solidaire woorden niet altijd om in solidaire daden. ‘Staatsbelangen liggen in de weg.’

Het Catalaans parlement erkende eind oktober de Autonome Administratie van Noord-en Oost-Syrië, dat meldde het Catalaans parlement eind oktober op Twitter. De Autonome Administratie is een politieke autonome federatie. Ze werd geleidelijk aan opgericht door Koerdische partijen in het noordoosten van Syrië, sinds de officiële start van de Syrische burgeroorlog in juli 2012.

De internationale gemeenschap en regionale parlementen hebben de mogelijkheid om de Autonome Administratie van Noord- en Oost-Syrië te erkennen, maar deden dat tot nu toe niet. Met de erkenning door Catalonië is het de eerste keer dat een buitenlandse groep de Autonome Administratie van Noord-en Oost-Syrië erkent.

Voor de goede orde: het betreft een symbolische erkenning, want regionale parlementen hebben niet de bevoegdheid om landen of autonome federaties te erkennen. Alleen natiestaten kunnen dat.

Politiek statement

Meritxell Serret, atalaans parlementslid en lid van de partij Esquerra Republicana de Catalunya

© Justine Corrijn

‘Een politiek statement’, zo noemt Catalaans parlementslid en lid van de partij Esquerra Republicana de Catalunya Meritxell Serret de erkenning tijdens een gesprek met MO*. ‘We willen benadrukken dat we solidair zijn met de Koerden in Syrië en dat we hun politiek project steunen.’

In Syrië onderdrukt de Syrische overheid de Koerdische identiteit al sinds 1958. Eerst toen Syrië deel uitmaakte van de Verenigde Arabische Republiek. Dan door de verschillende Ba’ath-regeringen die sinds 1963 aan de macht zijn. Koerden in Syrië mogen er bijvoorbeeld de Koerdische taal niet luidop spreken en kinderen worden niet ingeschreven in de burgerlijke stand als ze een Koerdische naam hebben.

Nu besturen de Koerden in Noordoost-Syrië zelf en leiden ze een autonome federatie waarin streven naar gelijkheid het centraal beginsel is. Serret en haar collega’s zien het als een goede manier om autonoom te besturen in het land.

‘We willen benadrukken dat we solidair zijn met de Koerden in Syrië en dat we hun politiek project steunen.’

Maar het voortbestaan van de Autonome Administratie staat onder druk. Hoewel het Syrische leger tot nu toe een directe confrontatie met de Koerdische strijdkrachten lijkt te mijden en er ook geruchten zijn van occasionele samenwerking, erkent de Syrische overheid de Autonome Administratie niet. Bovendien ziet Turkije een Syrische-Koerdische federatie aan zijn grens als een bedreiging, waardoor militaire confrontaties in de regio een dagelijkse realiteit zijn.

Het Catalaans parlement wil het project van de Koerden niet verloren zien gaan. De Catalanen weten namelijk hoe het voelt om onderdrukt te worden en willen ook zelf kunnen besturen in Spanje.

Het Catalaans parlement hoopt dan ook door middel van internationale betrokkenheid de Autonome Administratie in stand te houden. Serret: ‘We willen onze stem verheffen in Europa voor diegenen die strijden voor een democratische oplossing.’

Eigen lot bepalen

Het is een traditie dat het Catalaans parlement meevoelt met volkeren die strijden voor zelfbestuur, zegt Serret. Zo steunen Catalaanse partijen naast de Koerden onder meer ook de Palestijnen, Schotten en Vlamingen die streven naar zelfbestuur.

Nicola Sturgeon, eerste minister van Schotland en politiek leider van de Scottish National Party.

© Justine Corrijn

Ook de Vlaams-nationalistische partij N-VA steunt deze volkeren al jaren. Zo vertelt Eva Pruneda Ruiz, die lid is van de Catalaanse burgerorganisatie Assemblea Nacional Catalana (ANC), dat er altijd een vertegenwoordiger van de N-VA aanwezig is wanneer de Catalanen betogen in Brussel.

In december 2020 bezocht Koen Metsu als Kamerlid en lid van de N-VA ook nog de Autonome Administratie van Noord-en Oost-Syrië, meldde het Koerdische medium ANF news. Daarnaast leidde de N-VA, tijdens haar regeringsdeelname tussen 2014 en 2018, onderhandelingen die België zou toestaan autonome federaties te erkennen.

‘Volkeren hebben het recht om autonoom hun koers te varen’, duidt raadgever Buitenlandse Zaken op het kabinet van Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) Peter Luykx aan de telefoon.

Syrië heet officieel de Arabische Republiek Syrië. ‘Nochtans bestaat Syrië niet alleen uit Arabieren.’

Tot nu toe moeten deze volkeren zich aanpassen aan de identiteit die de leidende nationale elite hanteert. Zo heet Syrië officieel de Arabische Republiek Syrië. ‘Nochtans bestaat Syrië niet alleen uit Arabieren’, benadrukt de Europese vertegenwoordiger van de Turkse People’s Democratic Party Devriş Çimen aan MO*.

Ook in Turkije stelt de grondwet dat het land een Turkse natie is. Çimen: ‘Hierdoor zijn er meer dan 20 miljoen Koerden en miljoenen leden van andere etnische minderheidsgroepen die Turkije niet officieel erkent.’

Ook in Spanje is er volgens Eva Pruneda Ruiz geen plaats voor volkeren met een andere identiteit. En algemeen directeur van de N-VA Piet De Zaeger benadrukt tijdens een gesprek over autonoom besturen dat één centraal beleid in België niet representatief kan zijn: ‘Ons land bestaat uit twee duidelijke gemeenschappen. Er moet een beleid op maat zijn.’

Hoe deze volkeren willen besturen kan verschillen. Zo kunnen volkeren partijen steunen die streven naar onafhankelijkheid of politieke autonomie.

Internationale belangenstrategie

Elk volk, elke groep mensen met een gedeelde taal, cultuur of geschiedenis dus, heeft het collectieve recht om zelf te besturen. Dat verduidelijkt ook de Nederlandse tak van mensenrechtenorganisatie Amnesty International op zijn website, met als voorbeelden de strijd voor zelfbeschikking van onder andere Kosovo, Baltische volken in de voomalige Sovjet-Unie, Tibet en Catalonië na het Franco-regime.

Amnesty steunt, zo schrijft de organisatie, 'het beginsel van zelfbeschikking, maar heeft geen standpunt over de rechtvaardigheid van concrete aanspraken'. Het streven naar zelfbeschikking mag in elk geval 'niet worden onderdrukt of afgedwongen met middelen die de mensenrechten schenden.'

De organisatie merkt tegelijk ook op dat het recht op collectieve zelfbeschikking in de praktijk beheerst wordt door natiestaten. 'Er bestaat geen criterium op grond waarvan een bepaalde groep zich als “volk” internationaal-rechtelijk zelfbeschikking kan verwerven.'
Het is dus moeilijk voor volkeren om dat collectieve recht tot zelfbeschikking om te zetten in de praktijk. Het is immers niet in het belang van natiestaten om hun macht te delen met nieuwe (deel)staten of (semi-)autonome besturen.

Pruneda Ruiz: ‘Het decentraliseren van macht betekent namelijk minder macht, minder invloed en minder middelen voor de staat. Het oude verhaal van macht en politiek.’

Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA)

© Justine Corrijn

Daardoor netwerken regionale parlementairen die streven naar zelfbestuur voornamelijk op institutioneel niveau. Ze brengen bezoeken aan elkaar, wisselen contacten uit en houden elkaar op de hoogte over de situatie waarin ze zich bevinden in hun land.

‘De Autonome Administratie doet het al jaren en dat heeft nu tot een symbolische erkenning geleid’, vertelt de Nederlandse journaliste die jarenlang correspondeerde vanuit Koerdische regio’s Fréderike Geerdink aan de telefoon.

Volgens Eva Pruneda Ruiz moet je het zien als een soort van internationale belangenstrategie. ‘Ze ondersteunen elkaar ook met het oog op de toekomst. Ze willen tonen dat ze er voor elkaar zullen blijven zijn.’

Een uitgesproken standpunt innemen door bijvoorbeeld een autonome federatie symbolisch te erkennen is een belangrijk onderdeel volgens Pruneda Ruiz. ‘Het toont aan dat er allianties zijn tussen gelijkaardige bewegingen die willen loskomen van politici die de rechten van volkeren onderdrukken.’

Vlaamse grenzen aftasten

Volgens Koen Metsu zou het voor België belangrijk zijn om de Autonome Administratie van Noord- en Oost-Syrië te erkennen. ‘Een erkenning zou België in staat stellen om niet met de Syrische President Bashar al-Assad te moeten onderhandelen over bijvoorbeeld het berechten van Belgische IS-strijders’, vertelt Metsu aan de telefoon.

De autoriteiten van de Autonome Administratie kunnen dat namelijk ook. Alleen heeft de Autonome Administratie dan wel een bilateraal akkoord nodig met België. Metsu: ‘Een erkenning van de Autonome Administratie zou dat mogelijk kunnen maken.’

Amina Omar, medevoorzitter van de Democratische Raad van Syrië (MSD, Meclîsa Sûriya Demokratîk)

© Justine Corrijn

Een symbolische erkenning door het Vlaams parlement zou volgens Metsu een goede eerste stap zijn. ‘Recent ontsnapten IS-leden uit het Al-Hol kamp in Noordoost-Syrië. We zijn onze eigen chaos aan het organiseren.’

Toch staat een symbolische erkenning door Vlaanderen volgens raadgever Buitenlandse Zaken Peter Luykx niet op de agenda. ‘We zullen altijd solidair zijn met de Koerden, maar voor de Vlaamse regering is het moeilijk om tegemoet te komen aan de vraag tot erkenning’, klinkt het aan de telefoon.

Professor politieke wetenschappen aan de Vrije Universiteit Brussel Dave Sinardet bestudeert nationalisme en plaatst vraagtekens bij de solidariteit van de N-VA wanneer het gaat om zelfbestuur. Zo geeft hij aan dat de partij ook afhankelijk is van haar coalitiepartners in het parlement.

‘We zullen altijd solidair zijn met de Koerden, maar voor de Vlaamse regering is het moeilijk om tegemoet te komen aan de vraag tot erkenning.’

‘Als puntje bij paaltje komt is dat voor hen geen prioriteit’, aldus Sinardet. ‘Moesten ze die erkenning echt belangrijk vinden, maakten ze er een punt van binnen de Vlaamse regering tegenover hun coalitiepartners, maar dat doen ze niet. Dat was ook niet het geval toen Catalonië zich onafhankelijk verklaarde in 2017 op het moment dat de N-VA in de federale regering zat.’

Ook ten opzichte van de Schotten neemt de N-VA een dubbelzinnige positie in. Zo voert de N-VA in theorie een gelijkaardige strijd als de Schotse nationalisten, maar in 2014 verhuisde de partij in het Europees Parlement naar dezelfde fractie als de Britse conservatieven. Sinardet: ‘Dat zijn de grootste vijanden van de Schotse nationalisten.’

Een van de oprichters van het Koerdisch Instituut in Brussel, Derwich Ferho, benadrukt dat de partij woorden niet omzet in daden. ‘Grote partijen praten graag over het recht op zelfbestuur. Waarom volgt er dan geen symbolische erkenning vanuit het Vlaams parlement?’, luidt het boos aan de telefoon.

Eva Pruneda Ruiz deelt Ferho’s gevoel: ‘Het lijkt alsof Vlaanderen het niet écht ziet als een strijd.’ Zo vertelt Pruneda Ruiz dat Vlaanderen een terughoudende houding aannam toen het ANC vorig jaar het Minority SafePack promootte, een Europees burgerinitiatief die de Europese Unie aanmoedigt om de rechten van minderheden in Europa te beschermen.

Pruneda Ruiz: ‘Om het initiatief tot in het Europees Parlement te krijgen hadden we genoeg handtekeningen nodig. Dus we lobbyden ook in Vlaanderen en vroegen partijen om hun solidariteit te tonen door het SafePack actief te promoten in Vlaanderen. Maar het ging moeilijk. Naar ons gevoel zijn partijen in Vlaanderen al tevreden met de hoeveelheid autonomie die ze hebben.’

Realpolitik zorgt voor grenzen

Het is niet alleen de N-VA die in de politieke praktijk een dubbelzinnige houding aanneemt wanneer ze strijdt voor zelfbestuur. Bij Catalaanse partijen is dit namelijk ook het geval. Zo zal er geen symbolische erkenning van de Palestijnse Autonome Gebieden volgen. Pruneda Ruiz: ‘Er is geen consensus in het parlement.’ Mertixell Serret bevestigt dit.

‘Realpolitik zorgt voor grenzen aan solidariteit.’

Volgens professor en politicoloog Marlies Casier, die tijdens haar doctoraat de Koerdische politieke activiteiten in Europa bestudeerde, komt deze dubbelzinnigheid doordat er nog andere staatsbelangen zijn waar regionale parlementairen die strijden voor zelfbestuur rekening mee moeten houden. Casier: ‘Realpolitik zorgt ervoor dat er grenzen komen aan hun solidariteit.’

Ook de andere personen waar MO* mee sprak wijzen erop dat andere staatsbelangen in de weg liggen. Zo zou een Vlaamse symbolische erkenning van de Autonome Administratie van Noord-en Oost-Syrië de banden tussen België en Turkije bedreigen volgens Derwich Ferho. ‘Onder meer wederzijdse economische relaties liggen in de weg.’

Ook indien Vlaanderen Catalonië symbolisch erkent zouden de Belgische banden met Spanje onder spanning staan, beweert Eva Pruneda Ruiz. ‘België had al veel diplomatieke problemen met Spanje.’

Pruneda Ruiz verwijst naar de Catalaanse politici die in België verbleven nadat Spanje hen verbande in 2017. Ze hielden een onafhankelijkheidsreferendum zonder de goedkeuring van Madrid.

Mahmoud Abbas, president van de Palestijnse Autoriteit

© Justine Corrijn

Eveneens botsen de Palestijnen en de Vlamingen op Israël volgens Piet De Zaeger. ‘Een symbolische erkenning vanuit het Vlaams parlement zou de banden tussen België en Israël doen bevriezen.’

Daarbij komt nog dat sommige Catalaanse partijen Israël dan weer zien als een van de eerste staten die Catalonië zou kunnen erkennen. Israël en Spanje hebben namelijk vaak diplomatieke conflicten.

‘Israël zou Catalonië kunnen erkennen in geval van een diplomatiek conflict, maar Spanje dreigt er dan weer mee Palestina te erkennen. Het is een groot schaakspel’, legt Eva Pruneda Ruiz uit.

Volgens Derwich Ferho wil ook Vlaanderen haar politiek kapitaal op internationaal vlak niet verliezen. ‘Van alle regionale regeringen in Europa is de Vlaamse regering het sterkst. Ze geniet van een zekere diplomatieke status en wil daarom haar banden openhouden met iedereen.’

Volgens Dave Sinardet speelt ook de politieke strijd om de kiezer een rol: ‘Denk maar niet dat de N-VA het aan haar kiezers had kunnen uitleggen dat ze de regering in 2017 liet vallen omdat Catalonië onafhankelijk wil worden.’

De N-VA zetelt in het Europees Parlement in een fractie met rechtse partijen, en dat heeft ook alles te maken met het feit dat de partij zich aan de rechterzijde is gaan profileren in de Belgische context, zo stelde MO* al in 2014. Sinardet: ‘Ze moeten kiezen tussen hun nationalistische en rechtse identiteit.’

Aanpassing 28/01/2022: De redactie verduidelijkte het standpunt van de Nederlandse Amnesty-afdeling met extra informatie. In de originele versie van de tekst stond enkel vermeld 'dat Amnesty International het collectieve recht op zelfbeschikking benadrukt.'