Tijdbom tikt onder de stoel van Ethiopische premier

Slechts met mondjesmaat wordt het contact met de buitenwereld hersteld na de dubbele aanslag van tien dagen geleden, stelt MO*journaliste Elien Spillebeen vast in Ethiopië.

Premier Abiy Ahmed, pas vorig jaar verkozen, sluit de periode van rouw af en licht zijn economische hervormingen toe. Het hele land heeft gezien hoe fragiel zijn macht is. Nu rest hem weinig tijd om te tonen dat dat hij toch die verzoener is die Ethiopië voor een nog diepere crisis kan behoeden.

Aanslagen vermomd als coup

De officiële versie van de feiten op zaterdag 22 juni is nog steeds de enige die vrij circuleert, dankzij de strakke regie uit de hoofdstad. De socialemediakanalen blijven gesloten. Op straat verschillen de interpretaties van de feiten sterk, maar de twijfels over de toekomst van premier Abiy Ahmed nemen toe bij voor- en tegenstanders.

Op zaterdag 22 juni wordt het land opgeschrikt door een dubbele aanslag. Tijdens een vergadering in Bahir Dar, de hoofdstad van de Amhara-regio, wordt de regionale minister-president Ambachew Mekonnen doodgeschoten door het hoofd van zijn eigen veiligheidsdiensten, Asaminew Tsige.

De hoofdrolspelers:
* Premier Abiy Ahmed, sinds de lente van 2018 aan de macht. Hij liet al duizenden politieke gevangenen vrij en sloot vrede met buurland Eritrea.
* Asaminew Tsige, hoofd van de veiligheidsdiensten van de Amhara-regiopresident (die hij op 22 juni neerschoot). Hij was politiek gevangene, maar kreeg vorig jaar gratie van Ahmed. De politie verklaart dat Tsige intussen dood is.
* Regeringspartij EPRDF: een coalitie die de vier belangrijkste bevolkingsgroepen verenigt
* De nationalistische oppositiepartijen: voeren de druk op Abiy op. Vinden dat hij te ver of net niet ver genoeg gaat met zijn hervormingen.

Bij de aanslag komt ook een van zijn adviseurs om het leven. Dader Asaminew kan aanvankelijk ontkomen, maar wordt twee dagen later dan toch door de politie gevat en even later dood verklaard.

Enkele uren na de aanslag in Bahir Dar worden opnieuw fatale schoten gelost, dit keer in de hoofdstad Addis Abeba. De stafchef van het leger, Seare Mekonnen, wordt door zijn eigen lijfwacht gedood.

Een generaal op rust, die op dat moment ook in zijn kantoor vertoeft, zal het evenmin kunnen navertellen. Berichten over het lot van de lijfwacht spreken elkaar de dagen nadien wat tegen. Volgens de laatste berichten zou hij de aanslag dan toch niet overleefd hebben.

De twee aanslagen zijn deel van eenzelfde gecoördineerde aanval die uit Amhara-nationalistische hoek lijkt te komen. Ethiopië is sterk verdeeld door etnische en regionale breuklijnen. De aanvallen treffen het regime recht in het hart en leggen de broosheid van Abiy Ahmeds regime pijnlijk bloot.

Radiostilte

Het internet wordt op de zaterdagavond van de twee aanslagen lamgelegd. Alle communicatielijnen worden doorgeknipt en de informatie wordt strak geregisseerd vanuit het kantoor van premier Abiy Ahmed. Meer dan een jaar geleden kwam de nieuwe premier als de grote verzoener aan de macht. Hij moest het diep verdeelde land samenbrengen en de toegenomen etnische spanningen temperen.

Bezorgde burgers moeten het stellen met de berichten van Abiy op de staatstelevisie. Voor de gelegenheid verschijnt hij in militair uniform. Een jaar geleden belichaamde hij voor veel Ethiopiërs de hoop op een vredevolle toekomst. In militair uniform neemt hij de gedaante aan van de kapitein op een zinkend schip.

Bezorgde burgers moeten het stellen met de berichten op de staatstelevisie. Pas na de staatsbegrafenis van de hooggeplaatste slachtoffers was er weer vast internet. © Elien Spillebeen

Pas na de begrafenis van de hooggeplaatste slachtoffers werd het internet via vaste kabel, weliswaar met een beperkte bandbreedte, opnieuw mogelijk gemaakt. Ook het sms-verkeer werd de volgende dag weer toegestaan. Maar meer dan tien dagen na de coup is het mobiele dataverkeer nog steeds verhinderd en zijn Facebook en Twitter via geen enkele weg te bereiken.

Dat precies Tsige de trekker overhaalde, brengt verzoener Ahmed Abiy in verlegenheid. Hij gaf hem hoogstpersoonlijk gratie.

Ondertussen werden naar verluidt meer dan 250 arrestaties verricht, vooral in de Amhara-regio waar de eerste aanslag plaatsvond. De woordvoerder van de nationalistische Amhara-beweging (NAMA), Christian Tadele, verklaarde aan Al Jazeera dat het regime de aanslag misbruikt om de oppositie in de regio monddood te maken. De dag nadien werd hij zelf gearresteerd.

De erg zuinige manier van communiceren doet de Ethiopiërs volop speculeren over de ware toedracht van de aanslagen, en nog meer over premier Abiy’s politieke lot.

De verzoener verzuipt

Dat precies Asaminew Tsige in Bahir Dar de trekker overhaalde, brengt Abiy Ahmed in verlegenheid. Als nieuwe premier liet Abiy in 2018 duizenden politieke gevangenen vrij, sloot hij na twintig jaar oorlog vrede met buurland Eritrea en benoemde hij voor het eerst in de geschiedenis een vrouwelijke president. Amhara-leider Tsige kreeg van verzoener Abiy hoogstpersoonlijk gratie.

Abiy werd in april 2018 premier van Ethiopië, nadat zijn voorganger Hailemariam Desalegne een stap opzij had gezet om verzoening in het land mogelijk te maken.

Sinds de val van het communistische Derg-regime (in 1987) had de Tigray-minderheid de politieke en economische sleutelposities in handen. Hoewel de Tigray slechts zeven procent van de bevolking vertegenwoordigen, hadden ze lang deze bevoorrechte positie weten te verdedigen, door hun militaire bijdrage aan de val van de dictatuur.

Maar vooral de Amhara en Oromo, die samen zestig procent van de bevolking uitmaken, lieten hun ongenoegen steeds harder blijken.

Recordaantal ontheemden

De regeringspartij, het Ethiopisch Revolutionair en Democratisch Volksfront (EPRDF), verenigt de vier belangrijkste bevolkingsgroepen in wat ze een pan-Ethiopische coalitie noemen. Maar die coalitieleden voelden steeds meer tegenwind van nationalistische oppositiepartijen. In de regio’s Amhara en Oromiya kwam het tot gewelddadige opstanden.

Naar schatting 2,6 miljoen burgers (cijfers VN-Vluchtelingenorganisatie voor 2018) zijn in eigen land op de vlucht, in grote mate voor het geweld. Ethiopië spant daarmee wereldwijd de kroon wat betreft interne ontheemden. Bovendien huisvest het land nog eens 900.000 vluchtelingen uit de buurlanden en andere landen in de regio (Zuid-Soedan, Somalië, Eritrea, Soedan en Jemen).

Als een uitweg uit de crisis deden de Tigray voor het eerst afstand van het nationale leiderschap. Abiy Ahmed, voorzitter van de Oromo Democratische Volkspartij (OPDO), werd begin 2018 leider van de vierpartijencoalitie EPRDF en van de regering.

Compromisfiguur wordt verzoener

Abiy was aanvankelijk een compromisfiguur, maar probeert sindsdien zijn eigen stempel te drukken. Het conflict tussen Ethiopië en Eritrea was er eerder een tussen de Tigray uit het noorden en de bovenburen. Als Oromo kon hij nu eindelijk de hand reiken en zo ook internationaal respect afdwingen.

In zijn ijver om Ethiopië economisch en democratisch te hervormen, raakte premier Abiy Ahmed aan de erg broze machtsevenwichten

Zijn regering werd voor de helft uit vrouwen samengesteld en voor het eerst werd een vrouw, Sahle-Work Zewde, tot president van Ethiopië benoemd. De wereld keek op van de opmerkelijke zetten die Abiy uit zijn mouw toverde.

Maar in zijn ijver om het land economisch en democratisch te hervormen, raakte hij aan de erg broze machtsevenwichten. Hoewel de vermoorde legerchef ook tot de Tigray behoorde, was hij een Tigray die door Abiy was aangesteld, een vertrouweling.

Ook de Amhara-leiders in Bahir Dar stonden aan zijn zijde om de onrust in het noordwesten van het land onder controle te krijgen. En dus is het niemand ontgaan dat wat als een mislukte coup omschreven wordt, eerder een bloederige waarschuwing is voor Ethiopië’s haastige hervormer.

Extreem-nationalisme in opmars

Maar Abiy’s tijd dringt. Volgend jaar wordt hij aan een belangrijke test onderworpen. In 2020 vinden parlementsverkiezingen plaats. Abiy hoopt tot dan de tijd te krijgen om de Ethiopiërs te overtuigen dat zijn hervormingen succesvol zijn.

De zogenaamde pan-Ethiopische partijen voelen de druk van de nationalistische oppositiepartijen toenemen. Het is dus maar de vraag of Abiy’s coalitie ook na de parlementsverkiezingen zal standhouden.

Voor de Tigray valt de troonsafstand nog steeds moeilijk te verkroppen. Ze vinden Abiy een zwak leider. Het natuurlijke leiderschap komt volgens velen nog steeds de Tigray toe.

Deze week vielen nog meer dan vijftig doden na een aanslag in de Amhara-regio

De Amhara en Oromo voelen zich nog steeds slachtoffer van jarenlange discriminatie en het is nog maar de vraag of Abiy’s hervormingen hen kunnen overtuigen. De regio’s van beide bevolkingsgroepen worden nog steeds geteisterd door gewelddadige milities. Veel Oromo en Amhara zijn ontheemd. Abiy’s leiderschap heeft voor hen het verschil nog niet kunnen maken.

Deze week vielen nog meer dan vijftig doden na een aanslag in het westen van Amhara. De rebellen zouden volgens een bron van Al Jazeera ook banden hebben met de man achter de vermeende coup, Asaminew Tsige.

En dan spreken we nog niet over de meer dan tachtig andere etnische groepen, die samen een derde van de Ethiopische bevolking vertegenwoordigen. Ook zij willen in de machtsstrijd niet vergeten worden.

‘Nee, Abiy haalt de verkiezingen niet’, schudt een man die in de Tigray-stad Shire al voor de zesde keer naar de herhaling van de officiële uitvaartdienst kijkt, ‘Je zal het wel zien. Dit is slechts het begin.’