Egypte betaalt zijn schuld aan Saoedi-Arabië af met twee eilanden

‘Gewoonlijk doet een staat er alles aan om de soevereiniteit over haar grondgebied te vrijwaren. Het is de eerste keer dat we een regering zien die koste wat het kost wil bewijzen dat een deel van haar territorium niet van haar is’, zegt de Egyptische advocaat Tarek al-Awady aan de Egyptische nieuwssite Mada Masr.

In april 2016 maakte de Egyptische regering haar plannen openbaar om de maritieme grenzen met Saoedi-Arabië te hertekenen. Tiran en Sanafir, twee eilanden gelegen in de nauwe monding van de Golf van Akaba, zouden zo in Saoedisch water terechtkomen.

Egypte tracht op die manier tegemoet te komen aan de wensen van een van zijn belangrijkste donoren. Dat was echter buiten de reactie van de Egyptische bevolking gerekend.

Nationalisme zit in Sisi’s vaarwater

Supporters van Khaled Ali als presidentskandidaat in 2012, Egypte.

© Lilian Wagdy (CC BY 2.0)​

De beslissing liet het Egyptische volk niet onverschillig. Integendeel, Egypte zag een golf aan protesten passeren in april 2016. Hun stem was niet enkel te horen in de straten van Caïro. Tussen 15 en 27 april werden in Egypte meer dan 1000 mensen gearresteerd, verspreid over 22 steden. Dat liet het Front ter Verdediging van Egyptische Demonstranten weten in een rapport.

Op 5 mei werd ook mensenrechtenadvocaat Malek Adly gearresteerd, op basis van onder meer: ‘het verspreiden van leugens’, ‘het aanzetten tot protest’ en een ‘poging de staat omver te werpen’. Adly was een tijd eerder met een team van advocaten naar de rechtbank getrokken, om de getekende overeenkomst over de eilanden tussen de Egyptische president Abdel Fattah al-Sisi en de Saoedische koning Salman bin Abdulaziz juridisch ongeldig te verklaren. De advocaten hadden documenten ingezameld die bewijzen dat de eilanden, Tiran en Sanafir, wel degelijk Egyptisch zijn.

In januari besliste het Egyptisch Hooggerechtshof om de transfer van de eilanden naar Saoedi-Arabië tegen te houden, een beslissing die werd toegejuicht door een zeer breed deel van de Egyptische bevolking. De hashtag “Tiran en Sanafir zijn Egyptisch” werd al snel populair. De Egyptische regering liet het daar echter niet bij. Intussen deed het verdict de spanningen tussen Caïro en Riyad oplopen.

Strategisch belang

De straat van Tiran.

© Central Intelligence Agency (CC0)​

Tiran en Sanafir zijn twee onbewoonde eilanden waar niets te vinden is buiten woestijn en toeristen uit Sharm-el-Sheikh die de koraalriffen rond de eilanden bezichtigen.

De commotie rond de eilanden draait om hun strategische ligging. Beide eilanden waken over de toegang tot de Golf van Akaba, een belangrijke zeeweg voor Egypte, Israël, Jordanië en Saoedi-Arabië. De straat van Tiran speelt een bepalende factor voor de scheepvaart in de Golf van Akaba.

Zo sloot Egypte in 1967 de toegang af tot de Golf, met de Zesdaagse Oorlog tussen de Israëlische staat enerzijds en Egypte, Jordanië en Syrië anderzijds tot gevolg. De eilanden zijn dus van cruciaal belang voor de veiligheid in de regio.

Met de daaropvolgende vredesakkoorden van Camp David (1979), trok Israël zich terug uit de Egyptische bezette gebieden, inclusief Tiran en Sanafir. Tijdens de Zesdaagse Oorlog hadden vele Egyptenaren gestreden voor hun land, dit zou volgens Timothy E. Kaldas, verbonden aan de Amerikaanse denkttank The Tahrir Institute for Middle East Policy, mede de ophef bij de Egyptenaren rond de eilandentransfer verklaren.

De Saudische hulplijn

Sinds lang zijn Saoedi-Arabië en Egypte bondgenoten in de regio. Deze relatie werd nog versterkt toen president Sisi in 2014 aan de macht kwam. Saoedi-Arabië sprong in de bres om de Egyptische economie, ingestort na de revolutie van 2011, nieuw leven in te blazen.

Tijdens het vijfdaags bezoek van koning Salman bin Abdulaziz in april 2016 aan Egypte, kende Saoedi-Arabië Egypte verschillende leningen toe, samen goed voor meer dan 24 miljard Amerikaanse dollar. Dat bevestigde de Egyptische minister van Internationale Samenwerking Sahar Nasr aan Ahram Online.

De komende vijf jaar zou het Saoedisch staatsoliebedrijf Aramco Egypte maandelijks voorzien van 700.000 ton aan olieproducten voor een bedrag van 23 miljard Amerikaanse dollar.

In ruil daarvoor zou er een transfer komen van Tiran en Sanafir naar Saudi-Arabië.

In ruil daarvoor zou er een transfer komen van Tiran en Sanafir naar Saoedi-Arabië. De soevereiniteit over de twee eilanden komt Saoedi-Arabië toe, aldus de Egyptische president. Kaldas geeft aan dat er documenten zouden bestaan die suggereren dat in 1950 om veiligheidsredenen de Saoedische eilanden onder Egyptisch militair gezag kwamen.

Het Egyptische volk daarentegen beschouwt de eilanden als Egyptisch. Ze zien in de beslissing een poging de geldschieter in Riyad te paaien.

Olie op het vuur

In oktober 2016 lieten de beloofde maandelijkse Saudische leveringen van de olieproducten aan Egypte op zich wachten. De media beschouwden het als een teken aan de wand voor de gespannen relatie tussen beide landen.

Hoewel Egypte en Saoedi-Arabië elkaar vinden in hun strijd tegen de moslimbroeders en Egypte sterk financieel afhankelijk is van Saoedi-Arabië, varen ze ideologisch niet altijd dezelfde koers in de regio. Zo vormt het lot van de Syrische president Bashar al-Assad een heikel punt.

Waarnemers zien de steun van Saoedi-Arabië aan de Syrische oppositie als onderdeel van het geopolitiek spel tussen Saoedi-Arabië en Iran. President al-Assad ten val brengen, is daarbij prioritair.

Anders dan Riyad beschouwt Caïro de Syrische oppositie als een bedreiging voor de nationale veiligheid van Egypte. Caïro zou niet graag een islamitisch regime in de plaats zien komen van het huidige Assadregime. In dit opzicht staat voor Egypte het beschermen van de Syrische staatsinstellingen en het verzwakken van de radicale militante organisaties in Syrië centraal.

‘Syrië een twistpunt is waarbij Caïro bereid is tot het uiterste te gaan’

Tijdens een persconferentie in New York in september 2016 zei de Egyptische minister van Buitenlandse Zaken Sameh Shoukry over de relatie tussen Saoedi-Arabië en Egypte dat ‘Syrië een twistpunt is waarbij Caïro bereid is tot het uiterste te gaan’. Dat staat te lezen op Mada Masr.

In de VN-veiligheidsraad een maand later stemde Egypte in met een Russische resolutie over Syrië. De Russische resolutie werd zwaar bekritiseerd door Saoedi-Arabië.

Hoewel Saoedi-Arabië geen officiële reden gaf voor de plotse opschorting van de olieleveringen in dezelfde maand, is het zeker dat de beslissing extra druk legde op Sisi’s schouders om Tiran en Sanafir alsnog onder Saoedische soevereiniteit te brengen.

De Egyptische staat was genoodzaakt aan te kloppen bij de Irakese regering om zich van olie te voorzien. Wat tevens niet in de smaak viel bij Saoedi-Arabië, gezien de autoriteiten in Bagdad bij het Iraanse kamp horen.

In maart hervatte Riyad de leveringen, nadat Egypte zijn belofte herbevestigde het niet te laten bij de beslissing van januari betreffende Tiran en Sanafir. De maand erop werd de uitspraak over de eilanden in de Rode Zee teruggetrokken door het Egyptisch Gerechtshof van Dringende Zaken.

24 mei kwam de zaak weer voor het gerecht. Dezelfde dag werd de Egyptische mensenrechtenadvocaat en aanklager Khaled Ali gearresteerd. Vandaag is hij vrij op borg.

Een derde speler

Een artikel dat eind mei in Al-Monitor verscheen, werpt het idee op dat Israël ook een rol speelt bij de transfer. Saoedi-Arabië die als de dood is voor een Iraans politiek overgewicht in de regio, zou in Israël een partner zien. Dat stelt een diplomatische Saoedische bron aan Al-Monitor. Saoedi-Arabië kondigde reeds aan zich met betrekking tot de eilanden te zullen houden aan de afspraken zoals vastgelegd in de Camp David-akkoorden.

Israël op haar beurt heeft belang bij een goede relatie tussen Egypte en Saudi-Arabië.

Israël op haar beurt heeft belang bij een goede relatie tussen Egypte en Saoedi-Arabië. Doorheen de jaren zouden Saoedi-Arabië en Egypte als gematigd pro-Amerikaanse landen in de regio een tegenwicht bieden aan de Iraanse as.

‘Een nauwe relatie tussen Egypte en Saoedi-Arabië kan een basis vormen voor Israëlische samenwerking met beide landen om een blok te vormen tegen Iran dat Israël vijandig is. Om die reden hoort Israël een positieve attitude aan te nemen ten aanzien van de transfer.’ Dat schrijft The Institute for National Security Studies, verbonden aan de Universiteit van Tel Aviv.

Daarnaast zou volgens de Saoedische bron Israël zich willen verzekeren van veilige watergrenzen in de regio, zeker nu de situatie in de Sinaï lijkt te escaleren. Zowel betere politieke als handelsrelaties met Jordanië en Saoedi-Arabië vormen hier een onderdeel van.

Wat betreft Egypte, beschouwt Israël een sterk, stabiel regime noodzakelijk voor zijn nationale veiligheid. Volgens Israël zou in Egypte ook een deel van de oplossing liggen voor de crisis in Gazastrook, zegt de Saoedische diplomaat.

Israël heeft met andere woorden baat bij een goede onderlinge relatie tussen Saoedi-Arabië en Egypte. Zo zou de staat zelf haar kans zien haar regionale macht te versterken, zeker ‘nu de relaties met Saoedi-Arabië en Egypte op hun best zijn.’