Trage asbestregelgeving: onnodig risico voor de gezondheid

Arbeiders dragen beschermende pakken tijdens het verwijderen van asbest in een oude woning. Blootstelling aan reeds verwerkt asbest is een van de grootste kopzorgen wereldwijd

USDA / Flickr (CC0)

Vorig jaar introduceerden de Verenigde Staten een nieuwe asbestregel die zowel op goedkeuring als op kritiek werd onthaald. Canada verbood asbest volledig en verschillende landen ter wereld, waaronder België, worstelen met volksgezondheidsproblemen door een historisch hoog asbestgebruik, niettegenstaande ze vaak al jaren asbest hebben afgezworen. Ondertussen zijn er ook Rusland en Vietnam die het mineraal nog altijd delven en op grote schaal gebruiken.

Wereldwijde consensus over de productie, het gebruik of het opruimen van asbest is dus onbestaande.

Natuurlijk mineraal

Asbest is een verzamelnaam voor een aantal mineralen die in de natuur voorkomen. Het product werd ooit als wondermiddel onthaald in de bouwsector vanwege zijn sterke hittebestendigheid en brandwerende eigenschappen.

Asbest viel overal ter wereld uit de gratie toen in de jaren 1970 uit Amerikaanse gerechtelijke documenten duidelijk werd dat verschillende asbestbedrijven toen al wisten dat blootstelling aan het product kon leiden tot ziektes waaronder kanker, maar ze die info verborgen hielden voor hun werknemers die dagelijks met asbest in aanraking kwamen.

Noord-Amerikaanse updates

In 2018 stelde het Amerikaanse Milieuagentschap EPA de Significant New Use Rule (SNUR) voor, van toepassing op verschillende chemische en minerale elementen waaronder asbest. Een SNUR kan vereist zijn wanneer (oudere) chemische stoffen worden herbekeken voor nieuw gebruik. EPA heeft geconstateerd dat het historische gebruik van asbest niet langer het geval is, maar nieuw gebruik ervan mag volgens de SNUR geval per geval worden bekeken.

Terwijl Amerika wat aanmoddert met de regelgeving rond asbest, bleek Canada klaar voor een krachtiger signaal.

Critici zijn bezorgd dat deze regel zal resulteren in meer nieuwe blootstelling aan dodelijke asbestvezels waarvan ondertussen geweten is dat ze mesothelioom kunnen veroorzaken, een kanker die zich manifesteert in de longen, het hart of de onderbuik. Zelfs een korte blootstelling aan asbest kan dodelijk zijn, wat veel mensen verontrust die ooit hebben gewerkt met asbest, het hebben geïnstalleerd of er op een andere manier mee in contact kwamen. De ziekte ontwikkelt zich meestal dertig tot veertig jaar na de blootstelling.

Terwijl Amerika wat aanmoddert met de regelgeving rond asbest, bleek Canada klaar voor een krachtiger signaal. Het land kwam op 1 januari van dit jaar met de wet Prohibition of Asbestos and Products Containing Asbestos Regulation, die het gebruik van asbest verbiedt en waarschuwt voor de gevaren ervan voor de menselijke gezondheid.

Toch zijn ook in deze wet enkele uitzonderingen ingebouwd en hier en daar wordt er voorzien in uitfasering. Zo mag het gebruik van asbest in militair materiaal nog doorgaan tot 31 december 2022, na die datum is een speciale vergunning vereist. Pas eind 2029 wordt asbest volledig verboden in alle legeruitrustingen.

Waar asbest legaal is

In sommige landen gaat de productie en het gebruik van asbest nog gewoon door, zonder dat er sprake is van regelgeving. Het Oeralgebergte in Rusland zit vol met het natuurlijke mineraal en mijnbedrijf Uralasbest blijft het tot op de dag van vandaag delven en exporteren.

Een artikel in de New York Times over asbestmijnbouw in Rusland meldde vorig jaar een stijging van 11 procent van de productiecijfers van het bedrijf, en te verwachtingen groei in 2019.

Het is een feit dat asbest een goedkoop product is dat overvloedig aanwezig is, makkelijk te delven en ongeziene eigenschappen heeft op vlak van isolatie en brandwering. De beste klanten van Uralasbest situeren zich in Azië en Afrika, waar asbest nog steeds veel wordt gebruikt in de bouw. Het zijn regio’s die een snelle groei kennen door de verbetering van hun infrastructuur terwijl ze weinig ervaring hebben met gezondheidsproblemen die asbest (op termijn) kan veroorzaken.

Een studie toonde aan dat de belangrijkste consumenten van asbest in 2013 Rusland, China, Brazilië en Kazachstan waren. Deze landen hebben grote natuurlijke asbestafzettingen en elk van hun productievolumes in de afgelopen 20 jaar is stabiel gebleven of toegenomen. Het rapport merkte vergelijkbare trends in andere landen waar het mineraal een geschiedenis heeft.

Maar ook bleek telkens dat er een gestage daling volgde na pieken in de productie, misschien vanwege beginnende diagnoses van mesothelioom en asbestose (stoflongen).

Gevaarlijke erfenis

Zelfs als strikte wetgeving of een verbod geldt, hebben veel landen nog steeds problemen met asbest. In Canada zijn de beperkingen bijvoorbeeld niet van tel op asbesthoudende infrastructuur van voor 1 januari 2019. Er is ook geen regelgeving rond gezondheidskosten voor mensen die blootgesteld werden aan asbest noch voor de opruiming ervan in bestaande gebouwen.

Blootstelling aan reeds verwerkt asbest is een van de grootste kopzorgen wereldwijd nu meer dan 60 landen een of andere regulering hebben rond het gebruik van het materiaal.

De symptomen van de kanker mesothelioom duiken pas na tien tot soms zelfs vijftig jaar op.

Een land als Australië bijvoorbeeld, waar al zestien jaar een volledig verbod geldt, is gevoelig voor dit soort tweedehands-blootstellingen. De ongemakkelijke waarheid over asbest is immers dat het mineraal, zelfs na een verbod, nog altijd impact heeft op onze gezondheid, ook in de toekomst.

Blootstelling aan reeds verwerkt asbest is vaak moeilijk te achterhalen en ook blijft het extreem moeilijk om te weten of de blootstelling zal leiden tot ziekte, omdat de symptomen van de kanker mesothelioom pas na tien tot soms zelfs vijftig jaar opduiken.

In het geval van Australië zal het huidige verbod ervoor zorgen dat een daling van de diagnoses rond 2050 merkbaar zal zijn, zo’n veertig jaar na de invoering van het verbod. Maar zelfs dan zullen er in de jaren daarna nog gevallen van mesothelioom opduiken. Dit is de trieste erfenis van asbest - zelfs de beste inspanningen om het probleem aan te pakken, lossen het niet volledig op.

Asbestfonds in België

In België geldt een nationaal asbestverbod sinds 1998. In Nederland wordt geen asbest meer gebruikt in nieuwe producten sinds 1993 en sinds 2005 in heel de Europese Unie.

Uit onderzoek in België vorig jaar door onderzoekster Laura Van den Borre van de VUB blijkt dat er tussen 1948 en 1998 twee miljard ton van de gevaarlijke stof in België geïmporteerd werd. Het jaar 1972 was een absoluut piekjaar met bijna tien kilogram ruwe asbest per hoofd van de bevolking. Volgens een berekening van de KULeuven zal het aantal asbestdoden in ons land pieken tegen 2024.

In 2007 werd het Asbestfonds in het leven geroepen, dat een vergoeding uitkeert voor wie lijdt aan mesothelioom. Tien jaar na de oprichting van het fonds kregen 2700 mensen een vergoeding omdat ze het slachtoffer werden van asbestose of mesothelioom, hoofdzakelijk in de vorm van longvlieskanker. Volgens Van den Borre doen alleen het Verenigd Koninkrijk, Australië en Italië het nog slechter als er gekeken wordt naar de sterfte door mesothelioom. Zij wijt het aan de sterke aanwezigheid van asbestverwerkende industrieën in ons land, met als bekendste voorbeeld Eternit.

Ook in andere landen zoals Zuid-Korea, werden alle vormen van asbest tien jaar geleden verboden en in 2011 werd daar de Asbestos Injury Relief Act ingevoerd. Deze wet voorziet in medische hulp en compensatie voor asbestslachtoffers.

Maar ook zijn er nog steeds veel landen ter wereld waar geen goede regelingen zijn getroffen en waar bewustwording en informatie over de gevolgen van asbest nog broodnodig zijn.