Tramadol, de pil die uitzichtloosheid in Syrië verdooft

Jongeren doen aan de sport parkour in Dera, Syrië. Andere jongeren, vooral jonge mannen tussen achttien en dertig, zoeken een uitlaatklep voor hun problemen in medicijnen of drugs.

© Reuters / Alaa Faqir

Boven op de torenhoge puinhopen van tien jaar oorlog krijgt Syrië er een nieuwe problematiek bij: Tramadol. Steeds meer jongeren experimenteren met het niet-medische gebruik van de altijd beschikbare pijnstiller. ‘Met de zware oorlogstrauma’s is de grote vraag naar pijnstillers niet eens zo verbazend.’

Op een bepaald moment slikte Mahmoud dertig Tramadol-pillen ‘s ochtends vroeg, nog eens twintig na het ontbijt, twintig in de namiddag en nog eens dertig ‘s avonds. Dat komt neer op honderd pillen per dag. Hij voelde niets meer. Niet fysiek. Noch mentaal.

Mahmoud is een 23-jarige Syriër uit Idlib en getuigt in een CNN-documentaire uit 2019 over zijn verslaving aan Tramadol. Deze zware pijnstiller wordt in Syrië steeds vaker gebruikt als drug. Hij zit in de familie van opioïden, pijnstillers bereid uit opium of synthetische varianten daarvan – morfine is waarschijnlijk de bekendste. Syrië staat al langer bekend als producent van Captagon, een amfetamine, maar Tramadol speelt er de hoofdrol in een veel minder zichtbare opioïdencrisis.

Captagon, spil van “Narcostaat” Syrië

De productie van de synthetische stimulant Captagon speelt de hoofdrol in ‘narcostaat Syrië’, stelt de onafhankelijke denktank COAR in een recent rapport (The Syrian Economy at War: Captagon, Hashish, and the Syrian Narco-State). Anders dan Tramadol is Captagon een zogenaamde upper, slang voor een stimulerend middel, dat de energie en alertheid van de gebruiker verhoogt.
Captagon is big business in Syrië. De Syrische export van Captagon in 2020 wordt geschat op een marktwaarde van minstens 3,46 miljard dollar. De Captagon-markt is vandaag hoofdzakelijk in de handen van de entourage van het regime. De productie vindt plaats in kleine, clandestiene labo’s. Maar er is ook sprake van een veel grotere productie in minstens 15 fabrieken die zich in regime-gebied bevinden.

Over de omvang en verspreiding van het groeiende Tramadol-gebruik in Syrië bestaat nauwelijks informatie. Betrouwbare informatie is een schaars goed in een conflictland als Syrië, gerangschikt op plaats 174 in de wereldranglijst van persvrijheid.

De hulporganisaties die ik opbel hebben weinig ervaring met het thema, internationale organisaties zoals de afdeling van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in Syrië blijven opvallend stil. Maar navraag leert dat steeds meer berichten opduiken over het niet-medische en overmatige gebruik van Tramadol in Syrië.

‘Bevriende dokters die in Idlib werken, bevestigen het: er is absoluut een probleem met het gebruik van Tramadol door jongeren in Syrië’, zegt Ghazi Al Rass aan de telefoon. De 72-jarige apotheker uit Schaarbeek heeft mijn vraag over de mogelijke problematiek voorgelegd aan zijn netwerk in Turkije en Syrië.

Jongeren die opgroeien in oorlog en die zich willen verliezen in pijnstillers als drug: het is de zoveelste uitdaging voor het verwoeste Syrië.

Al Rass, zelf net een paar weken terug uit de Turkse streek aan de grens met Syrië, coördineert sinds het uitbreken van de Syrische burgeroorlog in 2011 een vrijwillige humanitaire hulplijn naar het grensgebied. Daarvoor werkt hij samen met een uitgebreid netwerk van Syrische humanitaire organisaties in zowel Turkije als Syrië. Het stijgend niet-medisch gebruik van Tramadol bij jongeren is een hot topic bij Syrische hulpverleners en hulporganisaties, zegt Al Rass. ‘Iedereen praat erover.’

Het Syrisch Observatorium voor de Mensenrechten (SOHR), een Engels eenmansbedrijf met een sterk netwerk in de Syrische oppositie, publiceerde in april 2021 een artikel over het stijgende gebruik van Tramadol en andere opioïden in het hele land. Zo bevestigt een gezondheidswerker aan SOHR dat een drugsbehandelingscentrum in Dana, Noord-Idlib, maandelijks dertig tot veertig verslavingsdossiers ontvangt, waarbij almaar vaker sprake is van Tramadol-verslaving.

Het fenomeen komt ook aan bod in een artikel van nieuwsagentschap The New Humanitarian uit 2020. Dat gaat dieper in op het verslavende effect van Tramadol in Syrië. ‘Hulpverleners in Syrië bevestigen dat onbehandelde trauma’s en het misbruik van pijnbestrijdende opioïde medicijnen als Tramadol leiden tot verslavingsproblemen waar vaak geen antwoord op is.’

Echt overal te koop

Net als in België is Tramadol in Syrië een legale pijnstiller, gewoon te verkrijgen in de apotheek. Maar anders dan in België kan je het geneesmiddel er zonder doktersvoorschrift bekomen en dus vrij en zonder enige controle gebruiken. De pijnstiller vormt daarmee voor jongeren een goedkoop en eenvoudig verkrijgbaar alternatief voor onbereikbare verdovende drugs als heroïne.

Het niet-medische gebruik van Tramadol komt volgens de VN steeds vaker voor in arme regio’s en conflictgebieden, van India over Afrika tot het Midden-Oosten.

‘Een hoge dosis Tramadol brengt je in een roes, je laat de remmen los’, duidt Jan Theuwen van het West-Vlaamse drugshulpverleningscentrum Kompas vzw. ‘Tramadol heeft de werking van klassiek opium: het is een demper, ook voor mentale pijn.’

Jongeren die opgroeien in oorlog en die zich willen verliezen in pijnstillers als drug: het is de zoveelste uitdaging boven op de al torenhoge sociale puinhopen van het verwoeste Syrië. Maar het stond in de sterren geschreven. Het VN-bureau voor Drugs en Criminaliteit (UNODC) noemt Tramadol de spil van een onzichtbare opioïdencrisis die zich vooral afspeelt in kwetsbare regio’s en landen.

Het niet-medische gebruik van Tramadol komt volgens UNODC steeds vaker voor in arme regio’s en conflictgebieden, van India over Afrika tot het Midden-Oosten. Tramadol werd lang beschouwd als een veilige, nauwelijks verslavende opioïde. Maar de laatste jaren rezen steeds meer vragen over de bijwerkingen. De pijnstiller is wereldwijd in opmars omwille van niet-medisch gebruik en blijkt, zeker bij overmatig gebruik, niet zo onschuldig als gedacht.

In de VS trok de gezondheidssector aan de alarmbel nadat de voorbije jaren tienduizenden mensen stierven aan overdoses opioïden of pijnstillers als Tramadol en middelen met de werkzame stof oxycodon. Ook de WHO rapporteerde al in 2000 over de mogelijk verslavende werking van Tramadol.

En toch wil de WHO de pijnstiller niet onderwerpen aan strenge internationale regulering. ‘Er is immers geen alternatief voor’, zei Gilles Forte van de WHO in een interview met persagentschap Associated Press in 2019. Volgens Forte is Tramadol niet de meest efficiënte maar wel de enige opioïde die werkelijk overal beschikbaar is, tot in de verste en armste uithoeken overal ter wereld, inclusief oorlogsgebied.

‘Anders dan morfine, dat efficiënter werkt maar streng gereguleerd is, is Tramadol voor iedereen verkrijgbaar, ook in arme regio’s. Net omdat het niet gecontroleerd wordt’, aldus Forte. Maar exact om diezelfde reden wordt Tramadol ook massaal aangewend voor niet-medisch gebruik. Het is de clou van het enorme gezondheidsdilemma van Tramadol, zegt de WHO. Kies je voor de toegang tot een pijnstiller voor iedereen, of beperk je die toegang om het massale misbruik in te dijken?

De Syrische bevolking kampt met zware oorlogstrauma’s, dus is de grote vraag naar pijnstillers niet zo verbazend.

Ook in Syrië was en is Tramadol vaak de enige beschikbare pijnstiller bij ernstige fysieke trauma’s. De oorlog legde niet alleen talrijke ziekenhuizen in puin maar schoot ook de expertise van de Syrische gezondheidszorg aan flarden. Volgens journaliste Fernande Van Tets, die onlangs nog het boek Vier seizoenen in Damascus schreef, vertrok naar schatting de helft van alle Syrische artsen, zo’n 15.000, tussen 2011 en 2015.

De markt is open voor iedereen

‘Ook wij kregen alarmerende berichten over het stijgend niet-medisch gebruik van Tramadol, naast Captagon en wiet’, zegt Ferhad Ahma vanuit Duitsland. Hij is een Syrische Koerd en lid van PÊL Civil Waves, een organisatie die werkt aan samenlevingsopbouw in de Syrische regio’s onder Koerdische controle. ‘Als belangrijkste redenen om naar drugs te grijpen noemen Syrische jongeren de uitzichtloosheid van tien jaar oorlog en de enorme werkloosheid, in combinatie met frustraties en verveling’, zegt Ahma.

Uit groepsgesprekken die PÊL Civil Waves organiseerde met jongeren in Raqqa en Hassakeh blijkt dat vooral jonge mannen tussen achttien en dertig vatbaar zijn voor het gebruik van medicijnen en drugs. Maar ook een beperktere groep van jongens tussen veertien en zestien jaar zou gebruiken. ‘Sommigen kopen bijvoorbeeld Tramadol in de apotheek en mixen die dan thuis met andere producten om zo nieuwe drugs te produceren’, zegt Ahma. ‘Dat is nog gevaarlijker.’

Middenveldorganisaties in Syrië maken zich ook zorgen over de herkomst van medicijnen als Tramadol. ‘Voor de oorlog had Syrië een goed draaiende medicijnenindustrie en een goed gereguleerd controlesysteem’, zegt Ahma. ‘Maar door de oorlog, de sancties en de in elkaar geklapte Syrische economie zouden nu steeds vaker goedkope generische medicijnen worden geïmporteerd uit Iran en India.’Het grote probleem is precies het gebrek aan controle van de farmaceutische sector. ‘Voor een aantal apothekers is de meerverkoop van Tramadol lucratief, al geldt dat uiteraard lang niet voor de hele sector’, zegt Ahma. ‘Bovendien kampt de Syrische bevolking met zware oorlogstrauma’s, dus is de grote vraag naar pijnstillers niet zo verbazend. Als apotheker kan je niet alles controleren. Wie niet te veel wil opvallen, stuurt gewoon zijn jonge broers en zussen naar de apotheek.’

Die namaakmarkt is wat ook de oorspronkelijke producent van Tramadol, het Duitse Grunenthal, aanhaalt: niet de echte Tramadol-pillen maar de namaakpillen zouden leiden tot gezondheidsproblemen en verslavende bijwerkingen.

‘Hoe dan ook,’ zegt Ahma, ‘is het problematische gebruik van Tramadol door sommige Syrische jongeren een feit. Het klopt dat het bewustzijn er is, ook bij de lokale autoriteiten in de regio’s van de oppositie. Maar Syrië is in oorlog, de humanitaire noden zijn enorm, en ontwenningscentra zijn zo goed als onbestaande. De vraag is hoe we dit nu, in deze context en zonder capaciteit en middelen, moeten oplossen.’

Het officiële Syrische regime wil de productie opnieuw meer in handen nemen. Syrië voerde een importverbod in voor medicijnen die ook in eigen land kunnen worden geproduceerd. Negentig procent van medicijnen als Tramadol zou worden geproduceerd in regimegebied, zeggen geïnformeerde bronnen aan MO*. Maar officiële bevestiging daarover krijgen lukt niet.

Maak je je zorgen over je eigen drugsconsumptie of die van naasten? Met vragen over o.a. drank, drugs kan je terecht bij de Druglijn op www.druglijn.be (mail/chat) of telefonisch via 078 15 10 20 (ma-vr, 10-20 uur). Op de website vind je ook informatie, een eerste advies of adressen voor hulp en preventie indien nodig.

Deze analyse werd geschreven voor het zomernummer van MO*magazine. Voor slechts 32 euro kan je hier een jaarabonnement nemen! Je kan ook proMO* worden voor slechts 4 euro per maand. Je krijgt dan ook ons magazine toegestuurd en je steunt daarmee ons journalistiek project. Opgelet: Knack-abonnees ontvangen MO* automatisch bij hun pakket.