Tshisekedi en Kabila armworstelen over de macht

© Olivia Acland / Reuters

Een herschikking van de legertop moest zijn achterban en internationale partners tonen dat Tshisekedi zich aan zijn beloftes houdt. Op deze manier hoopt de Congolese president alleszins de macht van voorganger Kabila te verminderen. Maar het drijft ook de spanningen tussen de coalitiepartners op, terwijl beiden ook nog eens worstelen met hun eigen achterban.

Op 17 juli kondigde de Congolese president Felix Tshisekedi een grote herschikking aan binnen het leger. Althans, hij liet dat doen. Twee uur lang werd een lange lijst benoemingen voorgelezen op de openbare televisie.

Alle belangrijke legerfuncties passeerden de revue. Niet alleen de nationale topposities, maar ook de leiding van de grotere legereenheden, de militaire kampen, scholen en opleidingscentra. Net als een aantal departementen binnen het ministerie van Defensie.

Célestin Mbala blijft stafchef van het leger. Die werd in 2018 aangesteld tijdens de laatste maanden van het presidentschap van Joseph Kabila, Tshisekedi’s voorganger dus.

De belangrijkste verrassing is dat generaal Gabriel Amisi, bekend als “Tango 4”, aan het hoofd komt van de algemene inspectie van het leger. Daar vervangt hij de beruchte generaal John Numbi, die geen nieuwe functie kreeg. Beide generaals zijn topfiguren uit het Kabilaregime. Tegen beiden werden internationale sancties uitgevaardigd.

De herschikking binnen het leger wordt nu gezien als een eerder schuchtere poging van Tshisekedi om de greep van zijn voorganger Kabila op het leger te verminderen. In dat leger heeft Tshisekedi geen eigen netwerk, ook al is hij als staatshoofd opperbevelhebber van het leger.

Bovendien had hij bij aanvang van zijn presidentsschap beloofd om Kabila’s greep op de belangrijkste sectoren van het openbare leven te ontmantelen. Internationale partners én de Congolese publieke willen hem aan die belofte houden. Want hoewel Tshisekedi na de verkiezingen van december 2018 staatshoofd werd, behield het Kabilakamp de controle over alle instellingen, met inbegrip van het leger (zie kader).

Na de presidentsverkiezingen van 30 december 2018 was Kabila er niet in geslaagd om zijn zelf aangeduide opvolger, Ramazani Shadary, te laten verkiezen. Die scoorde zo slecht dat een improvisatie zich opdrong. Oppositielid Félix Tshisekedi werd tot winnaar uitgeroepen, ondanks het ietwat storende technisch detail dat ook hij niet de meeste stemmen haalde.

Die eer ging naar Martin Fayulu, die in zijn campagne, gesteund door tenoren Jean-Pierre Bemba en Moïse Katumbi, erin geslaagd was de zucht naar verandering van vele Congolezen te incarneren.

Na de verkiezingen bleek het Kabilakamp een overweldigende meerderheid te hebben in het parlement en in de provinciale raden, ook al werden nooit uitslagen bekend gemaakt.

Generaal John Numbi

Het vertrek van generaal John Numbi is de meest opmerkelijke wijzigig binnen het leger. Hij was in het eerste decennium van deze eeuw één van de hoekstenen van het regime van Kabila.

In 2010 werd hij nog verdacht van de moord op Floribert Chebeya, de bekende mensenrechtenpionier van het land. Numbi werd geschorst, maar keerde in 2016 terug op het voorplan. Kabila vrees toen problemen en straatgeweld rond het einde van zijn tweede en constitutioneel laatste mandaat. Het was een deadline die hij niet van plan was te respecteren.

Door de jaren heen is Numbi verantwoordelijk gehouden voor grootschalig geweld en repressie in Bas-Congo, Kasai en Katanga. Hij verliest nu zijn functie van inspecteur-generaal van de strijdkrachten aan generaal Amisi. Beiden staan op sanctielijsten van de VS en de EU. Dat wil zeggen dat ze geen inreisvisum meer krijgen voor de landen die de sancties uitvaardigden. Eventuele tegoeden in die landen worden geblokkeerd en het is voor Amerikanen strafbaar om handel te drijven met gesanctioneerden.

Generaal Amisi zal worden bijgestaan door generaal Mundos, die ook onder sancties staat en een uiterst gewelddadige en corrupte reputatie in Noord-Kivu heeft, inclusief de regio rond Beni.

John Numbi reageerde snel op zijn niet-benoeming. Vanuit zijn thuisbasis in Katanga verklaarde dat hij ‘erg veel heeft bijgedragen aan de vrede en de democratie in Congo’ en dat hij ‘vastberaden is dit te blijven doen’. Hij zei er meteen bij dat hij ‘geen lammetje’ is en beschouwt zichzelf als het slachtoffer van een samenzwering en een lastercampagne.

De Amerikaanse onderminister voor Afrikaanse zaken Tibor Nagy is verheugd over het feit dat Numbi niet langer op zijn post zit.

Oude wijn in oude vaten

De impact van de verschuivingen op het zeer slechte bestuur binnen het leger en de veranderingen op het terrein zullen nog moeten blijken. Er is de toenemende gewelddadige activiteit van gewapende groepen in Oost-Congo, net op een moment dat Human Rights Watch meldt dat de mensenrechtensituatie verslechtert. De kleine stappen voorwaarts zijn zo klein dat afgevraagd kan worden op het wel echte stappen zijn.

De omgeving van de president maakt zich sterk dat het buitenspel zetten van Numbi belangrijk is. Daarnaast meent ze dat de “promotie” van de generaals Amisi en Mundos naar de inspectiedienst van de strijdkrachten hen de facto van een operationele naar een meer administratieve rol verschuift.

De generaals die nu aan zet zijn voor de militaire operaties zijn in het buitenland iets minder bekende namen, zoals Jean-Claude Yav, Fall Sikabwe, Philémon Yav en Obed Rwibasira. Toch blijven zij Kabila-loyalisten.

Politieke spanningsvelden

Op de herschikking van het leger volgde protest van premier Sylvestre Ilunga. De partijgenoot van Kabila voelt zich van het beslissingsproces uitgesloten. Hij moest de besluiten mee ondertekenen, maar dat gebeurde niet. Dat Ilunga niet betrokken werd, zorgde voor betogingen in het Kabilakamp, tegen de ‘aanval op de democratische instellingen’.

Het is een armworsteling die plaatsvindt tegen een bredere achtergrond, waarin de rivaliteit tussen Kabila’s FCC (Front commun pour le Congo) en Tshisekedi’s CACH (Cap pour le Changement) toeneemt en verder polariseert. Beide politieke families bevinden zich sinds de de verkiezingen van december 2018 in een erg oncomfortabele coalitie. Behalve dat ze beiden de verkiezingen in feite verloren, hebben ze weinig met elkaar gemeen. Bovendien bekampen ze elkaar ook wat betreft de macht over andere strategische instituties, zoals de electorale commissie of het grondwettelijk hof.

Het mag niet vergeten worden dat de plotse ommekeer die tot de huidige coalitie leidde nooit mogelijk was geweest zonder Kabila’s totale controle over die instellingen.

Daar komt nog eens bij dat zowel Tshisekedi als Kabila ook met hun eigen achterban worstelen. Beiden ondervinden grote ontevredenheid binnen de eigen rangen.

Zo zijn militanten van het UDPS (Tshisekedi’s eigen partij en de belangrijkste partner binnen CACH) boos omdat ze niet langer geloven in het vermogen van de president om zijn eigen agenda op te dringen. Ze zien te weinig vooruitgang op gebied van veiligheid, de kwaliteit van de dagelijkse levensomstandigheden en de strijd tegen corruptie. Het zijn net de terreinen waarover Tshisekedi grote beloftes maakte.

In het Kabilakamp is er onbegrip over het feit dat ze, ondanks hun meerderheid in het parlement en in de provinciale vergaderingen, toch 40 procent van de posten moesten afstaan aan UDPS en bondgenoten.

Die twee kampen worden steeds luidruchtiger. Daarnaast lijken ze af en toe gretig genoeg om elkaar fysiek te lijf te gaan. Dat terwijl de twee leiders het steeds moeilijker hebben om de gemoederen in eigen huis te bedaren.

Rendez-vous in 2023?

Terwijl de legislatuur van Tshisekedi als president vordert, lijkt het steeds onwaarschijnlijker dat er onder dit mandaat veel verschil zal worden gemaakt. En die legislatuur is nog niet eens halfweg.

Tegen de achtergrond van een economische crisis, COVID-19 en ebola, lijken de coalitiepartners vandaag vooral bekommerd te zijn om het falen af te schuiven op de andere partner.

Al in de eerste maanden van Tshisekedi’s presidentsschap gonsden de geruchten. Bijvoorbeeld over een impeachment, omdat hij bij zijn kandidatuur een vals diploma zou hebben voorgelegd. Nadien werd de indruk gewekt beide mannen een evenwicht hadden gevonden. Vooral Kabila keek met vertrouwen naar de verkiezingen van 2023.

Nu lijkt de aanval op diens controle over de kiescommissie, het grondwettelijk hof en het leger toch een nieuwe fase in te luiden.

Kris Berwouts is de auteur van “Congo’s gewelddadige vrede”. Met de steun van het Fonds Pascal Decroos bereidt hij een boek voor over de gevolgen van de verkiezingen in 2018. Ondertussen publiceert hij in het najaar van 2020 bij EPO “Mijn leven als mushamuka”.