TTIP en CETA: de grote verdwijntruc van Europese milieustandaarden

Wie neemt er nu een loopje met de waarheid? Volgens EU-handelscommissaris Cecilia Malmström zijn het de tegenstanders van TTIP: ‘Het idee dat milieuregels worden afzwakt is simpelweg niet waar’, zei ze afgelopen zaterdag tegen Bild. ‘Ook de bewering dat we overstroomd zullen worden door genetisch gemodificeerd voedsel is gewoon niet juist.’

De uitspraken van de Zweedse EU-handelscommissaris lijken een hardere toon jegens de critici te signaleren, nu de handelsverdragen waar Brussel al jaren aan werkt in zwaar weer zitten, met honderdduizenden mensen die ook afgelopen weekend weer door heel Europa demonstreerden tegen TTIP en CETA.

Voor vandaag staat een grote demonstratie gepland in Brussel, waar onder de banner TTIP: GAME OVER naar schatting tienduizend mensen zullen aansluiten bij een mars door de Europese wijk.

Maar waar Malmström in Bild spreekt van ‘leugens en horrorverhalen’ die de tegenstanders zouden vertellen, komen steeds meer feiten boven water die laten zien dat de verlaging van milieu- en consumentenbescherming in Europa onder druk van verdragen TTIP en CETA zeker geen fictie is.

Gelekt document

Zo blijkt dat de goedkeuring van een hele collectie genetisch gemodificeerde gewassen (ggo’s), die in 2015 met één pennestreep door de Europese Commissie werden toegelaten tot de Unie, wel degelijk een concessie was aan de Amerikanen binnen de vrijhandelsgesprekken rond TTIP. Dat valt nu voor het eerst zwart op wit te lezen in een vertrouwelijk EU-document dat MO* kan inzien.

De EU heeft in 2015 17 ggo’s als één pakket goedgekeurd en melkzuur voor het reinigen van runderkarkassen geaccepteerd op TTIP vooruit te helpen

Het gaat om een brief die is geadresseerd aan de ambassadeurs van de Europese lidstaten, en is verzonden op 27 mei 2016. In de brief, geclassificeerd ‘EU Limited’ wat duidt op een interne EU-correspondentie, worden maatregelen opgesomd die zijn genomen om TTIP vooruit te helpen.

Te lezen valt dat de EU ‘17 ggo’s in 2015 als één pakket heeft goedgekeurd’ maar ook ‘melkzuur voor het reinigen van runderkarkassen’ heeft geaccepteerd. De VS heeft op haar beurt ‘het verbod op BSE opgeheven’, een verwijzing naar eerdere Amerikaanse importbeperkingen voor rundvlees uit Europa, ingesteld sinds uitbraak van de gekkekoeienziekte.

Het zijn allen beslissingen die volgens de officiële lezing niks met TTIP te maken hadden, zo heeft de EU Commissie altijd beweerd.

MO* beschreef al op 29 juni 2015 hoe de goedkeuring van de GGO’s plaatsvond na intense lobby van de VS, en dat daarbij ook TTIP werd genoemd. Zo riep de Amerikaanse agro-industrie – lobbygroepen als de American Soybean Association – in een persoonlijke brief aan eurocommissaris Andriukaitis (Volksgezondheid) de EU ‘met klem’ destijds op om deze gewassen ‘zonder verdere vertraging’ goed te keuren. De ‘medewerking’ van de EU zou noodzakelijk zijn in het licht van TTIP, zo schreven zij, een boodschap die ook de Obama-regering afleverde, zo toonde gelekte notulen.

Meer pesticide-residuen

Een ander verhaal dat in schrille tegenstelling staat met de boodschap van Malmström, is dat de Europese Commissie de Amerikanen al heeft aangeboden om minder strenge normen te introduceren voor de aanwezigheid van pesticiden op groente en fruit. Het gaat om de zogeheten maximum residue levels (MRL’s), iets waarover EU-onderhandelaars op 29 september 2014 de VS een voorstel deden:

‘De partijen zullen ervoor zorgen dat de (…) maximum residue levels vastgesteld door de Codex Alimentarius Commissie na inwerkingtreding van dit verdrag [TTIP] zullen worden toegepast door beide partijen’, valt te lezen in een onderhandelingstekst die op 7 januari 2015 openbaar werd.

‘Binnen de Codex Alimentarius Commissie zijn veel hogere niveaus toegestaan als het gaat om sporen van pesticiden dan wat we nu in Europa hanteren’

‘Binnen de Codex Alimentarius Commissie zijn veel hogere niveaus toegestaan als het gaat om sporen van pesticiden dan wat we nu in Europa hanteren’, vertelt professor Internationaal Milieurecht Peter-Tobias Stoll van de Duitse Göttingen Universiteit in een interview met MO*.

‘De Codex is een werkgroep van de FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de VN, en de Wereldgezondheidsorganisatie WHO, die kijkt naar voedselveiligheid. Zowel in TTIP als ook in het CETA-verdrag met Canada zijn de standaarden van de Codex als uitgangspunt genomen. Maar deze werkgroep verwerpt expliciet het Europees voorzorgsprincipe. Toch wordt de Codex de basis waarop regels voor voedselveiligheid, bestaande maar ook nieuwe regels, vorm moeten krijgen.’

De tekst biedt nog mogelijkheid om bezwaar te maken tegen de standaarden van de Codex, vertelt Stoll: “Maar de EU zit met deze afspraken dan wel vanaf het begin in een defensieve positie.”

VS: tegen voorzorgsprincipe

Het voorzorgsprincipe is een uniek Europees uitgangspunt, en is bedoeld om de gezondheid van mens en het milieu te beschermen wanneer er wetenschappelijk nog onduidelijkheid bestaat.

De VS en Canada hebben geen voorzorgsprincipe, en het is geen geheim dat beide landen vijandig staan tegenover deze filosofie

Peter-Tobias Stoll: ‘Het is verankerd in de EU-wetgeving sinds het verdrag van Maastricht begin jaren ‘90. In essentie stelt het dat een gebrek aan wetenschappelijke zekerheid geen obstakel mag zijn voor de EU-instellingen, maar ook voor de nationale regeringen in de EU, om het milieu, de consument en de volksgezondheid te beschermen. Een concreet voorbeeld zijn elektronische sigaretten. Niemand weet wat de effecten zijn op zeg 10 of 15 jaar, maar door het voorzorgsprincipe is de EU in staat om nu al concrete maatregelen te nemen, en zijn er recent restricties opgelegd.’

De VS en Canada hebben geen voorzorgsprincipe, en het is geen geheim dat beide landen vijandig staan tegenover deze filosofie. ‘Onwetenschappelijk’, vinden ze het. Volgens Stoll doet Europa nu concessies aan beiden landen. Zo wordt in TTIP en CETA het voorzorgsprincipe niet genoemd.

‘De verdragsteksten verwijzen in plaats daarvan naar de regels die gelden binnen de Wereldhandelsorganisatie WTO’, vertelt hij. ‘De WTO heeft in het verleden gesteld dat wanneer er geen coherent bewijs is dat een product schadelijk is, er geen regulering mag worden doorgevoerd. Binnen de WTO hebben Canada en de VS ook in 1996 een zaak aangespannen tegen de EU vanwege het verbod in Europa op groeihormonen in vlees. De WTO heeft toen geoordeeld dat het voorzorgsprincipe geen legitieme grond is voor zo’n verbod, en de EU een sanctie opgelegd.’

De feiten die Stoll noemt staan ook in een rapport dat in juni verscheen, en dat hij samen met academici uit België en Nederland in opdracht van consumentenwaakhond foodwatch opstelde.

Oesters en keukenmachines

Commissaris Malmström blijft echter in alle toonaarden ontkennen dat het voorzorgsprincipe ter discussie staat. De kern van de boodschap van de EU Commissie lijkt te zijn dat TTIP draait om nogal arbitraire producteisen, zoals voor oesters of keukenmachines, die in EU en VS onnodig ongelijk zijn.

Maar niet alleen milieugroepen en critici van de Brusselse handelspolitiek menen dat die voorstelling van zaken onoprecht is. Pascal Lamy, de voormalige baas van de WTO, toch moeilijk een anti-globalist te noemen, stelt ook dat TTIP in essentie draait om voorzorg; om de regels die mens, dier en milieu moeten beschermen.

‘De nieuwe wereld is er één waar productie transnationaal is (…) en waar de obstakels voor handel samenhangen met het beschermen van de consument tegen risico.’

Volgens Lamy is TTIP een uniek en nieuw soort verdrag, en symboliseert het een volgende grote stap in de globalisering: ‘De oude wereld van handel was een wereld waar productieketens nationaal waren en obstakels werden gevormd door het beschermen van producenten tegen buitenlandse concurrentie’, vertelde hij toehoorders van de Jan Tumlir lezing die hij november 2015 voordroeg.

‘De nieuwe wereld is er één waar productie transnationaal is (…) en waar de obstakels voor handel samenhangen met het beschermen van de consument tegen risico.’

Lamy stelt dat de EU en VS ‘de fout’ hebben gemaakt door niet dit eerlijke verhaal te vertellen, maar in plaats daarvan het publiek voor te spiegelen alsof TTIP een traditioneel verdrag is gericht op het schrappen van invoertarieven. Dit is volgens Lamy de reden dat TTIP nu ‘slechte vooruitgang’ boekt.

Volgens Lamy is de enige weg voorwaarts voor TTIP het opwaarderen van standaarden: ‘Het verlagen van voorzorg om meer handel te creëren is namelijk een no-go voor de publieke opinie.’

Hogere standaarden ‘absurd’

Maar professor Stoll, die in het verleden de Duitse regering bijstond bij het onderhandelen van internationale verdragen, gelooft niet dat zoiets mogelijk is met TTIP en CETA: ‘Dit is echt een absurde gedachte. Alles is zo opgesteld in deze verdragen dat het Europa meer richting de regels van de WTO zal brengen, een systeem dat niet vriendelijk is tegenover het voorzorgsprincipe.’

Dat de Commissie eigenhandig al standaarden aan het verlagen is, is ook in het Europees Parlement niet onopgemerkt gebleven

Dat de Commissie eigenhandig al standaarden aan het verlagen is, is ook in het Europees Parlement niet onopgemerkt gebleven. Volgens leden van de milieucommissie maken de voorstellen rond pesticide-residuen het ‘zeer twijfelachtig’ of Europa in de toekomst nog wel haar eigen niveau van bescherming kan behouden, iets dat volgens de parlementariërs leidt tot ‘zwakkere standaarden’.

Het Europees Parlement heeft een aantal ‘rode lijnen’ op papier gezet die de Commissie niet mag overtreden als het gaat om het voorzorgsprincipe. Eén daarvan is dat TTIP geen effect mag hebben op de toekomstige regels voor ‘hormoonverstorende stoffen’, zo werd bij meerderheid aangenomen in juli 2015. Maar dat lijkt nu toch te zijn gebeurd.

Uit interne documenten waar MO* eerder uit citeerde blijkt dat in de maand dat de TTIP-gesprekken begonnen EU-regels die uitgingen van het voorzorgsprincipe werden geschrapt. Dit gebeurde onder grote druk van de Amerikaanse regering en chemische industrie. Op 15 juni dit jaar zijn nieuwe regels gepresenteerd die volgens experts te verwaterd zijn om ‘effectief het publiek te beschermen’ tegen schadelijke hormoonverstoorders.

De regels voor hormoonverstoorders zullen groot effect hebben. Naar schatting zijn zo’n duizend chemicaliën in staat onze hormonen te verstoren, en worden gelinkt aan een toename in onvruchtbaarheid, kanker, ADHD en autisme. Vooral voor het ongeboren kind bestaan er risico’s.

Handelsambtenaar op bezoek

‘We zien dat deze verdragen een negatief effect hebben op de beleidskeuzes die momenteel in de EU worden gemaakt’, zegt Europarlementslid Bart Staes (Groenen), die meeschreef aan het rapport waarin het parlement haar rode lijnen formuleert.

‘We zien dat deze verdragen een negatief effect hebben op de beleidskeuzes die momenteel in de EU worden gemaakt’

‘Wij als parlementsleden merken het ook bij ons dagelijks werk. Toen we spraken over het voorstel om runderkarkassen mogelijk met melkzuur te reinigen, kregen we in de milieucommissie een ambtenaar van het EU-handelsdepartement over de vloer. In de 14 jaar dat ik nu in die commissie zit heb ik dat nog nooit meegemaakt. Ons werd op het hart gedrukt dat als we tegen zouden stemmen er problemen zouden komen met de Amerikanen.’

Maar ondanks al het politiek kapitaal dat de Commissie de afgelopen jaren in TTIP heeft gestopt, lijken de gesprekken rond het EU-VS verdrag inmiddels muurvast te zitten. Voor de geloofwaardigheid zou het daarom cruciaal zijn dat CETA, dat al klaarligt, op korte termijn wordt ondertekend: ‘Als de EU dit verdrag niet kan ratificeren”, zei Jean-Luc Demarty, hoogste baas van het Brusselse EU-handelsdepartement, ‘dan heeft het handelsbeleid van de EU een groot geloofwaardigheidsprobleem; dan is het op sterven na dood.’ Doel van Malmström is om in oktober, tijdens een gepland bezoek aan de Canadese stad Ottawa, CETA te ondertekenen.

Om haar handtekening te kunnen zetten, is nog wel eerst officiële goedkeuring nodig van de Europese handelsministers. Uit gelekte notulen blijkt dat zij achter de schermen al hebben aangegeven ‘geen bezwaar’ te hebben, mits het verdrag nog langs de nationale parlementen gaat. Onderdeel van die deal is wel dat CETA in de tussentijd, zo snel mogelijk, al wel van kracht wordt.