Van België tot Bangladesh: de impact van corona op de kledingindustrie
Hoe ook Belgische modemerken de kosten van de coronacrisis op textielarbeiders afschuiven
We consumeren minder door de coronacrisis. Maar daardoor vallen tienduizenden kledingarbeiders in Bangladesh simpelweg zonder werk en zonder inkomen. Nemen Belgische modemerken hun verantwoordelijkheid op, of laten ze de mensen die onze kleren maken zomaar in de kou staan?
Unsplash / Andrej Lisakov (public domain)
We consumeren minder door de coronacrisis. Kledingmerken annuleren daarom, net als vele andere bedrijven, hun bestellingen bij de leveranciers. Maar daardoor vallen tienduizenden textielarbeiders in Bangladesh simpelweg zonder werk en zonder inkomen. Nemen Belgische modemerken hun verantwoordelijkheid op, of laten ze de mensen die onze kleren maken zomaar in de kou staan?
1,5 miljard euro. Zo groot is het verlies dat de Belgische modesector opliep tussen maart en juli. Dat blijkt uit berekeningen van Comeos, de sectorfederatie die grote retailers als ZEB en C&A in ons land vertegenwoordigt.
Leg je die cijfers naast cijfers van de Bengalese werkgeverskoepel BGMEA, dan krijg je een ander plaatje. Volgens die organisatie, die de kledingfabrikanten in textielland Bangladesh vertegenwoordigt, zou aan het begin van de coronacrisis voor bijna 3 miljard euro aan bestellingen geannuleerd zijn. Een bedrag dat staat voor bijna een miljard onverkochte kledingstukken en voor ruim een miljoen getroffen arbeiders.
Wereldwijd gaat het om 50 tot 60 miljoen getroffen arbeiders.
Volgens onderzoek van de Schone Kleren Campagne zijn tot 4,9 miljard euro minder salarissen uitbetaald aan de arbeiders die onze kleren maken, als rechtstreeks gevolg van de annuleringen. Naar schatting bijna een half miljard euro daarvan betreft Bangladesh.
Wereldwijd gaat het om 50 tot 60 miljoen getroffen arbeiders. Een drama, als je weet dat drie op de vier moeite had om eten te voorzien voor hun familie en dat wereldwijd een op de tien kledingarbeiders ontslagen werd.
Bij de modemerken die bestellingen in Bangladesh annuleerden of opschortten, zijn zestien (middel)grote Belgische kledingbedrijven. In totaal gaat het om bijna 7 miljoen kledingstukken, ter waarde van ruim 15 miljoen euro. Uit onderzoek blijkt dat alleen al in Bangladesh, wat betreft de Belgische merken, bijna 80.000 arbeiders getroffen werden door de geannuleerde bestellingen.
Hans Cardyn, woordvoerder van Comeos, vindt het ‘begrijpelijk dat handelaars in crisistijd hun bestellingen geannuleerd hebben’. ‘Het is de allereerste keer dat we met een crisis van dergelijke omvang geconfronteerd worden’, mailt Cardyn. ‘In het voorjaar was de verkoop volledig gestopt. De productie kon moeilijk blijven doorgaan: bestellingen moesten aangepast worden aan de nieuwe realiteit.’
Oproep: betaal voor je bestelling
Het verschil tussen een retailer met een slecht jaar en een arbeider zonder job? ‘De ene heeft nog te eten, de andere niet. Zo simpel is het.’
De pragmatische analyse van Comeos staat haaks op de visie van mensenrechtenorganisaties in binnen- en buitenland. De Schone Kleren Campagne bijvoorbeeld roept merken al sinds half maart op om niet zomaar eenzijdig bestellingen te annuleren. De Amerikaanse evenknie van de organisatie, het Worker Rights Consortium (WRC), houdt zelfs met een tracker bij welke merken dat gedaan hebben.
Betaal leveranciers tijdig voor de geplaatste orders, ook al werden die geannuleerd of uitgesteld door de coronacrisis: dat is de oproep van organisaties aan modemerken. De Amerikaanse organisatie Remake, die een einde wil maken aan fast fashion, lanceerde zo eind maart de hashtag #PayUp en een petitie, die bijna 300.000 keer ondertekend werd.
Volgens de Bengalese Dil Afrose Jahan (29), freelance journaliste bij de krant Dhaka Tribune, moeten we ‘niet al te veel sympathie’ hebben met winkels en merken in slechte cijfers die bestellingen annuleren of opschorten. ‘Er is een immens verschil tussen een rood boekingsjaar voor een kleine of grote retailer en een arbeider die zijn inkomen of zijn job verliest’, aldus Jahan. ‘De ene persoon heeft ’s anderendaags nog te eten, de andere niet. Zo simpel is het.’
Textielarbeiders aan het werk in Bangladesh (hier in 2013). Alleen al in Bangladesh hadden geannuleerde bestellingen van Belgische bedrijven gevolgen voor bijna 80.000 arbeiders.
Flickr / ILO Asia-Pacific (CC BY-NC-ND 2.0)
Ook Belgische merken betrokken
Welke zijn de merken met productie in Bangladesh die hun bestellingen annuleerden of uitstelden bij het begin van de coronacrisis? Die informatie is niet zomaar publiek beschikbaar, maar werd verzameld door de Bengalese koepelorganisatie BGMEA om onderzoek te staven van Workers Rights Consortium, in samenwerking met de Amerikaanse universiteit Penn State.
De informatie werd gelekt door een anonieme mensenrechtenactivist in Bangladesh, en journaliste Dil Afrose Jahan kreeg de dataset in handen. Dat gebeurde buiten de wil van de BGMEA om. Jahan werkte eerder al samen met buitenlandse onderzoeksjournalisten en deelde het Excel-bestand op haar beurt met Reflekt, het Zwitserse platform voor onderzoeksjournalistiek, en de Nederlandse nieuwssite De Correspondent. De gegevens zijn nu publiek toegankelijk via de website van Reflekt.
Jahan onderzocht de informatie samen met Reflekt-journalisten Sylke Gruhnwald, Christian Zeier en Benedict Wermter en Emy Demkes van De Correspondent. Ze focusten zich daarbij voornamelijk op C&A.
Naast die bekende Europese retailer met hoofdkantoor in België zijn ook vijftien andere Belgische merken betrokken. Samen zijn ze goed voor bijna 7 miljoen kledingstukken ter waarde van ruim 15 miljoen euro. Wat meer is: in de data van BGMEA staat ook hoeveel arbeiders daardoor getroffen zijn.
De helft van die cijfers komt op rekening van C&A. Volgens de dataset heeft C&A orders voor de Belgische markt ter waarde van 7,5 miljoen euro geannuleerd. Wereldwijd annuleerde het merk bestellingen ter waarde van 151 miljoen euro. Nog steeds heeft het bedrijf niet voor de volle 100 procent toegezegd om de bestellingen alsnog uit te betalen, zo houdt WRC nauwlettend bij.
Gelekte gegevens
Journaliste Dil Afrose Jahan werkt al bijna vijf jaar jaar bij Dhaka Tribune. Ze legde zich de voorbije jaren steeds meer toe op de kledingindustrie. Hierdoor bouwde ze een netwerk op van informanten, onder meer bij lokale mensenrechtenorganisaties en vakbonden. Op die manier kreeg ze de vertrouwelijke gegevens over bestellingen in Bangladesh toegespeeld.
De gelekte data kwamen niet alleen bij Jahan terecht, ook een collega van concurrerende krant The Daily Star kreeg dezelfde dataset, van twee verschillende bronnen.
Jahan werkte eerder samen met buitenlandse journalisten en besliste de informatie te delen Sylke Gruhnwald, Christian Zeier en Benedict Wermter, journalisten bij het Zwitsers onderzoeksplatform Reflekt. Zij deelden op hun beurt de data met de Nederlandse journaliste Emy Demkes, correspondent kleding bij De Correspondent. Een team van vijf journalisten publiceerde in juli artikels in Dhaka Tribune, De Correspondent en het (Duitstalige) Zwitserse tijdschrift Beobachter.
Uit een rondvraag bij Belgische merken die op de lijst staan, werd duidelijk dat meerdere merken zich vragen stellen bij de vermelde gegevens over hun bestellingen in Bangladesh. Een bedrijf noemde de bron ‘niet accuraat’ en wenste daarom niet in te gaan op een interview. Een ander merk trekt de manier waarop de data vergaard zijn in twijfel.
Rubana Huq, voorzitter van de BGMEA, weerlegt die claims. Zij noemt de dataset ‘correct maar gedateerd, gezien de informatie in maart opgevraagd is’. Benedict Wermter, journalist van Reflekt, beschrijft de dataset als ‘een onvolledige momentopname die desondanks toch een duidelijk beeld schetst van de situatie’.
Van grote bedrijven kunnen waakhonden zoals WRC nagaan of merken zich aan hun beloftes houden, via contacten met belangrijke leveranciers en lokale vakbonden. Het is een stuk moeilijker om te weten of ook kleinere bedrijven hun orders uitbetaald hebben. Alle geïnterviewde merken zeggen, ondanks uitstel of annulering, dat ze dat wel deden. Op de vraag om betaalbewijzen te voorzien, ging geen enkel merk in, onder meer om concurrentiële en privacyredenen.
Zeker is dat de vijftien Belgische bedrijven uit de gelekte dataset in maart beslisten om een aantal bestellingen in Bangladesh te annuleren of op te schorten.
Welke merken annuleerden hun bestellingen of stelden ze uit?
Uit gegevens uit de dataset blijkt dat deze Belgische merken hun bestellingen in maart opgeschort:
Stanley/Stella,
Xandres,
JBC,
Bel&Bo,
Carodel,
XML (Expert Manufacturer Leisurewear Zaventem),
Vegotex international,
Van Laere international,
Bremed,
Mongrel Fashion (Haze&Finn)
Sogesma (Trafic).
Drie Belgische merken hebben in maart hun bestellingen gedeeltelijk geannuleerd en gedeeltelijk opgeschort:
Bel&Bo
Malu
LolaLiza.
En drie Belgische merken, tot slot, hebben volgens de dataset in maart hun bestellingen volledig geannuleerd:
Euro Shoe
Jovitex
C&A, de bekende Europese retailer met hoofdkantoor in België.
Volgens de gegevens zijn ook deze zeven buitenlandse bedrijven die importeren naar België zeker betrokken:
H&M
Damart
Carrefour
Quiksilver
TigerCo
Marni Clothing
Devred 1902 (Mathex)
Sincia 4
Als we alle orders voor de Belgische markt optellen, komen we aan een totaalbedrag van ruim 24 miljoen euro. En dan gaat het vermoedelijk nog maar om het topje van de ijsberg van geannuleerde bestellingen.
In de gelekte data worden ook andere grote merken vernoemd die winkels hebben in België: merken als Esprit, Vero Moda, Only en Jack & Jones nog steeds hun orders niet uitbetaald. Maar hun vermelde orders waren niet specifiek bestemd voor de Belgische markt. Andere merken, waaronder Primark en Gap, hebben pas afgelopen zomer hun order bevestigd.
Het merendeel van de bedrijven stelde de bestellingen tijdelijk uit. Volgens de data beslisten drie bedrijven om de bestellingen gedeeltelijk of volledig te annuleren: Euro Shoe (de groep achter de keten Bristol, red.), LolaLiza en Malu.
Malu ontkent dat de annuleringen in de dataset iets te maken hebben met de coronacrisis. LolaLiza spreekt in zijn reactie niet over annuleringen, maar over ‘reducties’. En uit communicatie met Bel&Bo blijkt dat ook zij een deel van hun bestellingen geannuleerd hebben. Een kleiner merk dat zijn bestellingen eerst on hold gezet heeft, Bremed, besliste om dit jaar helemaal geen nieuwe bestellingen af te nemen.
Het grootste deel van de merken komt ervoor uit dat zij een deel van hun bestellingen uitgesteld hebben (zie ook de reacties van de modemerken onderaan dit artikel). Enkel JBC spreekt van ‘een paar aanpassingen qua leverdata’ en benadrukt dat het ‘helemaal niks on hold gezet heeft’.
De meeste merken leggen uit dat zowel het uitstellen als annuleren van bestellingen steeds in samenspraak met de leverancier gebeurde. Een aantal merken zeggen dat de leverancier er net vragende partij voor was, omdat ook Bangladesh in lockdown ging: vertraging van de levering was daarom onvermijdelijk.
‘Er is uitstel omdat Bangladesh tweemaal in lockdown geweest is’, zegt Patrick Desrumaux, CEO van modemerk Xandres, dat vooral in Europa produceert. Bruno Van Sieleghem, hoofd duurzaamheid van Stanley/Stella, sluit zich daar bij aan: ‘Onze leveranciers waren vooral blij dat wij onze orders niet geannuleerd hadden, zoals zovele andere merken wel deden.’ Door de uitzonderlijke omstandigheden kreeg het merk bovendien één procent korting van de leverancier, ‘wat ons fair leek’.
‘Orders uitstellen is ook problematisch’
Stanley/Stella is net als JBC en Bel&Bo aangesloten bij Fair Wear Foundation, een organisatie waarbij merken stap voor stap werken aan betere arbeidsomstandigheden in kledingfabrieken. Fair Wear Foundation adviseert merken gericht sinds het begin van de coronacrisis, met het oog op het effect van hun beslissingen op de levens van de getroffen arbeiders. De organisatie zal hen ook beoordelen op hoe ze met de crisis omgingen in een jaarlijkse Brand Performance Check.
‘Onze collecties zullen niet uit de mode zijn, en alles zomaar dumpen in de solden lijkt ons niet duurzaam.’
‘Ons advies? Annuleer geen bestellingen die klaar of bijna klaar zijn om te verzenden, die al in productie zijn of waarvoor al stof gekocht of gesneden is’, geeft Lotte Schuurman, communicatieverantwoordelijke van Fair Wear Foundation, mee. ‘Ook orders eindeloos doorschuiven naar volgende seizoenen en je betalingen uitstellen geeft hetzelfde effect als orders annuleren.’
Dat merken hun bestellingen zomaar laten doorlopen, lijkt voor Jasmien Wynants, duurzaamheidsexpert bij Flanders DC, nochtans niet echt realistisch. ‘Het is een globaal en systemisch probleem, niet iets dat enkel nu en in België zich afspeelt. Enerzijds zal een deel van de merken het faillissement moeten aanvragen. Dat lost ook niks op. Anderzijds ga je bij niet-annuleren overproduceren: je maakt iets waar geen afzetmarkt voor is. Ook zo draag je bij aan het probleem.’
Toezichthouders in een textielfabriek in Bangladesh in 2018. ‘Bestellingen uitstellen lijkt minder drastisch dan annuleren, maar ook dat kan een impact hebben op de lonen van de arbeiders.’
Flickr / ILO Asia-Pacific (CC BY-NC-ND 2.0)
Wat met alle onverkochte kleding?
De onverkochte voorraad van kleding wordt gedeeltelijk meegenomen naar het volgende modeseizoen, gedeeltelijk verkocht in de “outlethoekjes” van de eigen winkel en gedeeltelijk verkocht bij uitverkopen en braderijen volgend jaar. Dat zegt Isolde Delanghe, directeur van de Belgische sectororganisatie Mode Unie. ‘Als de stock dan nog niet verkocht raakt, gaat hij naar een goed doel of naar een opkoper.’
‘Wij hebben alle orders laten doorgaan en hebben nu een enorme voorraad in ons warenhuis’, zegt Valérie Geluykens, corporate social responsibility-manager van JBC. ‘Tot de nok gevuld! Een deel van de goederen uit het voorjaar hebben we naar september verplaatst, een ander deel is meteen voor de zomer van 2021. Dat is een bewuste keuze: onze collecties zullen niet uit de mode zijn, en alles zomaar dumpen in de solden lijkt ons niet duurzaam.’
Heel positief, vindt Sara Ceustermans van de Schone Kleren Campagne. ‘Een veel slechter scenario zou geweest zijn als ze de kost van het stockeren te hoog zouden vinden en de kledij gewoon zouden vernietigen. Al moet ik toegeven: ik ge ervan uit dat dit toch zal gebeuren in de sector, maar misschien eerder door andere bedrijven.’
Het valt op dat sommige merken beter omgaan met late leveringen van de zomercollectie dan andere, vindt professor Huib Huyse, hoofd van de onderzoeksgroep voor duurzame ontwikkeling (HIVA/KU Leuven). ‘Enkele bedrijven zeggen dat ze bestellingen gewoon in voorraad gaan houden voor volgend jaar. Anderen zeggen dat ze hun bestelling niet langer wensen aan te kopen en annuleerden ze. Dat maakt een serieus verschil.’
‘Bestellingen uitstellen lijkt minder drastisch dan annuleren, maar ook dat kan een impact hebben op de lonen van de arbeiders’, zegt Ceustermans. ‘Vaak zijn kosten voor bestellingen al gemaakt, zowel voor de stoffen als voor de arbeid. Het is aan de merken om hun huiswerk te doen en te kijken hoe ze de impact van hun beslissingen kunnen verzachten, zodat kledingarbeiders er geen slachtoffer van zijn.’
‘Wat essentieel is in dit verhaal, is of dit in overleg is gegaan met de fabriek’, zegt Schuurman nog. ‘Dat klinkt simpel, maar dat fabrieken en merken samenwerken als partners gebeurt in deze industrie bedroevend weinig. Merken hebben het heel zwaar gehad, zoals je weet. Ze zoeken naar mogelijkheden om te kunnen doorgaan. In samenspraak met de fabriek lukt dat soms. Dan kun je samen de schade beperken.’
Vrienden in nood
In vergelijking met C&A, dat volgens onderzoek van Reflekt zijn bestellingen eenzijdig annuleerde, benadrukken alle geïnterviewde Belgische merken dat zij steeds overleg pleegden voor ze een bestelling uitstelden of annuleerden. ‘In nood leert men zijn vrienden kennen, zegt men weleens’, zegt CEO Desrumaux van modemerk Xandres daar over. ‘Bij onze leveranciers hebben we veel vrienden gezien.’
‘Zomaar je bestellingen annuleren bij problemen, na jarenlang structureel samenwerken, dat is geen ethische bedrijfsvoering.’
‘In België zijn er veel familiebedrijven die langetermijnrelaties nastreven met leveranciers, om de continuïteit van hun productie te waarborgen’, licht Boris Verbrugge, onderzoeker aan het HIVA, verder toe. ‘Dat soort relaties brengt ook verantwoordelijkheid met zich mee. Als je al vijf tot tien jaar structureel aankopen doet bij die ene leverancier en je annuleert zomaar je bestellingen op het moment dat er problemen zijn, dan is dat geen ethische bedrijfsvoering.’
De onderzoeker noemt het een evenwichtsoefening. ‘Als de aansprakelijkheid van bedrijven te groot wordt, zullen die net afstand nemen van hun leveranciers. Dan blijf je met dit soort situaties zitten, waarbij eenzijdig bestellingen geannuleerd worden. Maar tegelijk zit in die langetermijnrelaties een groot stuk van de oplossing.’
Oplossingen? Ketenzorg en loongarantie
Onderzoeker Boris Verbrugge verwijst naar Europese wetgeving over ‘human rights due diligence’, vrij vertaald als ‘gepaste zorgvuldigheid voor de mensenrechten’. Belgisch EU-commissaris Didier Reynders (MR) beloofde eind april om er werk van te maken.
In het nieuwe federale regeerakkoord wordt daar kort, in twee zinnen, naar verwezen. ‘De regering zal een voortrekkersrol spelen in de uitwerking van een Europees wetgevend kader inzake zorgplicht’, zo luidt het op pagina 76. ‘Waar mogelijk zal hiertoe een ondersteunend nationaal kader uitgewerkt worden.’
‘In het kader van toekomstige wetgeving over zorgplicht zal het voor bedrijven steeds belangrijker worden om gepast te reageren en om je verantwoordelijkheid te nemen. In goede en kwade dagen’, zegt Verbrugge.
‘Merken kunnen zelf hun “gepaste zorgvuldigheid” al op orde stellen’, zegt Sara Ceustermans van Schone Kleren Campagne. ‘Wat me wat tegenvalt, op basis van de reacties, is dat merken niet lijken te weten wat hun mogelijke impact was op de lonen van de werknemers. Ook wanneer de orders “maar” even werden opgeschort en later wel betaald werden. Die impact kennen is toch een essentieel onderdeel van zorgplicht.’
Ceustermans vestigt haar hoop niet enkel op politieke processen, maar gaat dit najaar ook met merken in gesprek over een wage assurance of loongarantie. ‘Merken moeten middelen vrijmaken en het publiek garanderen dat alle werknemers in hun toeleveringsketen een normaal loon zullen krijgen. Daarbij horen ook achterstallige lonen en ontslagvergoedingen als een fabriek moet sluiten.’
Die loongarantie zou er zijn in tijden van crisis, maar Ceustermans hoopt op meer permanente bijdragen. ‘Clean Clothes Campaign werkt momenteel aan een voorstel om het probleem van achterstallige lonen en ontbrekende ontslagvergoedingen structureel aan te pakken, door middel van een fonds.’
Wat de merken daar zelf van vinden? De merken die we interviewden en die op het voorstel reageerden, houden de boot nog wat af. Sommigen verwijzen naar hun lopende engagementen met Fair Wear Foundation. Tine Buysens van Bel&Bo reageert wel positief en zegt dat zij via hun lidmaatschap bij Fair Wear zullen bekijken ‘hoe concreet we de vertaalslag kunnen maken binnen onze huidig uitgebouwde structuren en opgedane kennis’.
Hoe gaat het nu met de merken?
‘Mijn grootste vraag bij de cijfers is wat de achterliggende intentie is van de annuleringen en uitgestelde bestellingen’, geeft professor Huyse van de onderzoeksgroep voor duurzame ontwikkeling nog mee. ‘Het zou cynisch zijn mocht het enkel om het vrijwaren van de winstmarges gaan, zodat bedrijven er binnen twee jaar opnieuw kerngezond te staan, terwijl intussen honderdduizenden mensen op straat beland zijn.’
Al gaat het niet met alle modemerken even goed op dit moment. Een van de klanten van Vegotex ging intussen failliet, waardoor dat modemerk zijn bestelling moest uitstellen. Euro Shoe, dat verlieslatend is en voor dit artikel pas na publicatie in gesprek wilde gaan, kondigde eerder al in de pers aan het dat mogelijk veertig extra winkels zal moeten sluiten.
Maar geen enkel van de merken die we konden interviewen spreekt zich eenzijdig negatief uit over de afgelopen periode, ondanks een aanzienlijk verlies van omzet. ‘Wij besturen onze onderneming als een goede huisvader en zijn bestand tegen een stootje’, zegt bijvoorbeeld Tine Buysens, corporate social responsability manager van Bel&Bo. Bruno Van Sieleghem van Stanley/Stella rekent uit: ‘Wij groeiden minder dan voorzien, maar zullen onder deze omstandigheden toch acht procent aangroeien.’
De werkomstandigheden van textielarbeiders in Bangladesh (foto: overlevers van de Rana Plaza-ramp) zijn sowieso niet ideaal. Maar door de lockdown had 77 procent van de textielarbeiders het moeilijk om hun gezin van eten te voorzien.
Flickr / ILO Asia-Pacific (CC BY-NC-ND 2.0)
‘Dit was voor niemand een makkelijk jaar, maar wij hebben vrij goed standgehouden’, besluit Roger Van Craen, eigenaar van Malu, een kledingleverancier van grote retailers in ons land. ‘Door contacten met leveranciers in China konden wij vrij snel anticiperen.’
‘Twee grote fabrieken, een in India en een in Bangladesh, hebben wij zelfs financieel ondersteund,’ vertelt Van Craen, ‘toen zij niet konden produceren doordat er onder andere geen stoffen meer geleverd werden uit China. Dat is het soort relatie dat wij hebben met onze leveranciers.’
En hoe gaat het nu met de arbeiders?
Diezelfde Roger Van Craen, eigenaar van modemerk Malu, liet ook weten dat hij niet honderd procent zeker is dat de kledingarbeiders in Bangladesh betaald zijn. ‘We weten dat een aantal fabrieken in lockdown gegaan zijn. Of die fabrikanten hun werknemers betaald hebben, dat kan ik niet met zekerheid zeggen. Er is een groot verschil tussen het sociaal vangnet hier en het gebrek aan vangnet daar.’
‘Daaruit spreekt een gebrek aan inzicht in verantwoordelijkheid’, besluit Ceustermans, verwijzend naar de ketenzorg waar ze eerder op hamerde. ‘Het klopt natuurlijk dat er nauwelijks een sociaal vangnet is. Daarom moeten merken net méér inspanningen doen om risico’s in kaart te brengen en te remediëren.’
De Bengalese journaliste Dil Afrose Jahan sprak met arbeiders die kleding in elkaar stikken voor C&A. ‘Als ik niet werk, zal ik thuis verhongeren’, getuigde één van hen, Kulsum (schuilnaam), anoniem. ‘Als ik corona krijg, zou ik niet genoeg geld hebben voor een behandeling.’ Luister zelf naar deze korte opname van een gesprek met haar:
Ook onderzoek toont aan hoe moeilijk arbeiders zoals Kulsum het de afgelopen maanden hadden. Uit cijfers van de Global Alliance for Improved Nutrition blijkt dat 43 procent van de kledingarbeiders in Bangladesh ondervoed was tijdens de lockdown. Andere cijfers, van BRAC en de Universiteit van California, stellen dat 77 procent van de kledingarbeiders het momenteel ‘moeilijk hebben om hun familie te voorzien van eten’.
Een op de tien kledingarbeiders werd ontslagen tussen januari en juni, volgens een recent rapport van Worker Rights Consortium. Het zijn cijfers die niet enkel opgaan voor Bangladesh: de nieuwe studie focust ook op de kledingindustrie in Cambodja, India, Indonesië, Myanmar, Pakistan, Vietnam, Egypte, Ethiopië, Kenia, El Salvador, Guatemala, Nicaragua, Mexico en Peru.
Die cijfers dekken waarschijnlijk de volledige lading van de coronacrisis nog niet: de onderzoekers houden er rekening mee dat de komende maanden nog eens 35 procent van de textielarbeiders de laan uitgestuurd kan worden. ‘Dit is heel alarmerend.’
Details en reacties van de Belgische merken
De volgende negen merken reageerden op onze vragen over dit artikel. Deze merken kwamen allemaal voor de in gelekte dataset met cijfers over het annuleren of uitstellen van bestellingen in Bangladesh door de coronacrisis.
Stanley/Stella
Aantal kledingstukken: volgens dataset gaat het om 1.043.860. Volgens S/S gaat het in realiteit om 337.630 kledingstukken, een tiende van het aantal bestelde artikelen in maart (3.359.000). In totaal produceert Stanley/Stella 16 miljoen stuks per jaar in Bangladesh.
Opgeschort of geannuleerd? 10 procent opgeschort
Totale waarde: volgens de dataset 2.425.318,05 euro. Volgens Stanley/Stella gaat het in realiteit om 909.000 dollar oftewel 773.863,52 euro. (wisselkoers 13/10/2020)
Aantal betrokken arbeiders volgens dataset: 17.697
Reactie van Bruno Van Sieleghem, hoofd duurzaamheid, en Matthieu Leclercq, hoofd operaties: ‘Door de uitzonderlijke omstandigheden hebben wij tien procent van onze orders twee maanden on hold moeten zetten. In mei hebben we de orders opnieuw bevestigd, met nieuwe leveringsdatum. De betaling is nadien correct verlopen, met onze normale – voor de industrie zeer korte – betaaltermijn van 25 dagen. Wij zijn honderd procent zeker dat onze arbeiders correct betaald zijn. De leveranciers hebben een korting aangeboden van één procent, wat ons fair leek en wat wij aanvaard hebben. We hebben een langetermijnrelatie met onze leveranciers. Zij waren vooral blij dat wij onze orders niet geannuleerd hadden, zoals zovele andere merken wel deden.’
Omwille van concurrentiële redenen ziet Stanley/Stella het niet zitten om een betaalbewijs met onze redactie te delen.
JBC
Aantal kledingstukken volgens gelekte data: 714.000. Volgens JBC is dit te hoog.
Opgeschort of geannuleerd? Volgens de dataset: opgeschort. Volgens JBC zijn er enkel kleine aanpassingen qua leverdata gebeurd, op vraag van de leverancier.
Totale waarde volgens dataset: 1.700.116 euro, maar volgens JBC klopt dit niet en is deze informatie niet van toepassing, gezien de bestelling niet uitgesteld is.
Aantal betrokken arbeiders volgens dataset: 3378. Uit gegevens van de transparantietool van JBC blijkt dat het echter om 1807 medewerkers gaat.
Reactie van Valerie Geluykens, CSR-manager, en Katrien Vangrunderbeeck, communicatieverantwoordelijke: _‘_De informatie die je ons voorlegt, klopt volgens ons niet. Wij hebben geen orders uitgesteld of geannuleerd. De gegevens die over JBC in de dataset staan, zijn volgens onze betrokken leverancier uit de context gehaald. Onze leverancier vertelde ons dat de bron die cijfers opgevraagd heeft om te kijken hoeveel orders er nog moesten gebeuren, om druk te zetten bij de overheid om geen fabrieken te sluiten in de eerste coronapiek. Mits een paar aanpassingen qua leverdata, steeds op vraag van de leveranciers, is alles toegekomen en betaald zoals origineel afgesproken. Wij hebben helemaal niks on hold gezet.’
Omwille van concurrentiële redenen ziet JBC het niet zitten om een betaalbewijs met onze redactie te delen. JBC deelde wel een communicatie van de leverancier dat er geen orders geannuleerd zijn en dat de cijfers in de dataset, alleszins in het geval van JBC, misleidend zijn.
Malu
Aantal kledingstukken volgens dataset: 183.636 (waarvan 59.628 geannuleerd). Volgens Malu is enkel een order van 118.008 kledingstukken gerelateerd aan corona.
On hold of annulering: volgens de dataset beide, volgens Malu is enkel één order on hold gerelateerd aan corona en zijn er geen annuleringen geweest.
Totale waarde volgens dataset: 299.330,24 euro (waarvan 151.274,57 euro geannuleerd). Volgens Malu is enkel een order ter waarde van 125.580,43 euro voor een van hun klanten gerelateerd aan corona.
Aantal betrokken arbeiders volgens dataset: 8856
Reactie van Roger Van Craen, eigenaar, Bart Heylen, hoofd financiën, en Roel van de Laar, hoofd aankoop: ‘Slechts een van de orders die vermeld staan in het document, is gerelateerd aan corona: een bestelling EK-truitjes voor een klant werd in overleg met de leverancier uitgesteld. Met akkoord van alle partijen zijn die goederen nu verscheept en worden die begin maart 2021 geleverd bij de klant.’
‘Wij hebben geen goederen geannuleerd omwille van corona, wel omwille van kwaliteitsredenen. Vreemd genoeg staan die ook in de dataset. De kwaliteitsmonsters die we op voorhand afgenomen hadden, kwamen niet overeen met de goederen zelf. Intussen zijn die goederen alsnog ontvangen en afgerekend. Ook een ander genoemd order, dat volgens de lijst on hold zou staan, had te maken met de printkwaliteit en is later verscheept. Annuleringen hebben we dus niet gedaan.’
Malu zag het eerst zitten om een bewijs van overeenkomst en overleg met de leverancier met onze redactie te delen. Uiteindelijk zagen ze hier toch van af om privacyredenen.
LolaLiza
Aantal kledingstukken volgens de dataset: 64.600 (waarvan 61.600 geannuleerd). Volgens LolaLiza klopt dat aantal kledingstukken niet.
Opgeschort of geannuleerd? Gedeeltelijk opgeschort, gedeeltelijk geannuleerd
Totale waarde volgens dataset: 209.683,81 euro (waarvan 196.658,39 euro geannuleerd, 13.025,43 euro opgeschort). De waarde van de uitgestelde bestelling klopt, maar volgens LolaLiza klopt de waarde van de annulaties niet: het gaat ongeveer om een kwart van het vermelde bedrag.
Aantal betrokken arbeiders volgens de dataset: 3104
Reactie Cindy Gakens, hoofd aankoop: ‘Voor de zomer- en lentecollectie hebben wij slecht één order ‘on hold’ moeten zetten, door onze lockdown: de goederen zouden voor een gesloten warenhuis gestaan hebben. Na de heropening van de winkels hebben we het order meteen gereactiveerd. Voor de wintercollectie bekeken we, in overleg met leveranciers, welke orders nodig zijn en welke eventueel zouden kunnen wegvallen. We hebben uiteindelijk geen enkel order volledig geannuleerd. Vanzelfsprekend werden wel de aantallen in hoeveelheden verlaagd, het gaat om reducties. Zo kozen we ervoor om een aantal broeken niet te produceren. Op dit moment hebben we geen betalingsachterstand. Bovendien hebben wij ondertussen in Bangladesh reeds een deel van de orders voor het volgende zomerseizoen geplaatst, om onze positieve samenwerking daar verder te zetten. Het is niet alsof wij tegen onze leveranciers gezegd hebben: trek je plan. Wij vinden onze partners heel belangrijk en willen er morgen mee verder.’
Na intern overleg heeft LolaLiza besloten geen betaalbewijs met onze redactie te delen.
Xandres
Aantal kledingstukken volgens dataset: 42.798
On hold of annulering: on hold, op vraag van de leverancier
Totale waarde volgens dataset: 204.517,06 euro
Aantal betrokken arbeiders volgens dataset: 1475
Reactie van Patrick Desrumaux, CEO, en Katrien Kennis, hoofd productie: ‘In pakweg 95 procent van de gevallen werkt Xandres met kleine volumes via Europese leveranciers, in landen zoals Polen, Portugal en Macedonië. Normaal gezien produceren wij dus niet in Bangladesh. Toevallig was dat dit jaar wel zo, voor een grote klant voor wie wij uniformen maken. Die wilde bedrijfskleding in een grotere oplage, aan een lagere prijs. Het moet die bestelling zijn die je in de datalijst teruggevonden hebt. Het bedrag klopt. Intussen is de bestelling mooi uitgeleverd en uitbetaald. Er is wel uitstel geweest, omdat Bangladesh tweemaal in lockdown geweest. Normaal zouden we bij onze klant eind augustus leveren, maar uiteindelijk konden wij pas eind september bij onze klant leveren. Wij betalen bij goedkeuring van de goederen en als de goederen klaarstaan voor verscheping. Het vertrek was later, dus hebben wij pas later betaald, maar dat was niet onze fout. Onze klant in kwestie was ook zeer begripvol. Alle orders van Europese leveranciers zijn ook uitbetaald en geleverd. Soms waren ze wat later, maar nooit dramatisch te laat.’
Xandres wilde eerst een betaalbewijs met onze redactie delen, maar zag hier uiteindelijk toch van af.
Vegotex
Aantal kledingstukken: 46.058
Opgeschort of geannuleerd? Opgeschort.
Totale waarde volgens dataset: 101.402,51 euro
Aantal betrokken arbeiders volgens dataset: 285
Reactie Carl Geens, hoofd aankoop en duurzaamheid: ‘Een van onze klanten heeft de crisis niet overleefd en het faillissement aangevraagd. Dat is het ene order dat wij on hold gezet hadden. Hiervoor hebben wij een concrete oplossing gevonden met een andere groep. Die orders staan op dit moment inderdaad on hold, maar met de bedoeling om wel degelijk afgenomen te worden.’
‘In samenspraak met onze leveranciers hebben we alle orders bevestigd en betaald, aan de originele prijzen, ongeacht de positie van productie, zelf met maanden vertraging. Onze klanten zijn retailers en merken, wij hebben zelf geen winkel. Ondanks het feit dat sommige retailers hun levering on hold gezet hadden, hebben wij de orders toch geïmporteerd, netjes op tijd betaald en de goederen op stock gehouden in onze magazijnen in Sint-Niklaas. Hier nemen wij als ethisch verantwoord bedrijf alle financiële verantwoordelijkheid, gezien deze orders door ons geplaatst en opgevolgd worden. Deze goederen staan in onze magazijnen, op ons risico dus.’
Omwille van privacyredenen ziet Vegotex het niet zitten om een betaalbewijs met onze redactie te delen, tenzij we ter plaatse komen kijken. Door coronamaatregelen is dat op dit moment niet mogelijk.
Bremed
Aantal kledingstukken: 12.000
Opgeschort of geannuleerd? Opgeschort
Totale waarde volgens dataset: 64.999,43 euro
Aantal betrokken arbeiders volgens dataset: 280
Reactie eigenaar Christophe Vandevelde: ‘We hebben de fabriek in Bangladesh laten weten dat we dit jaar geen bestelling konden plaatsen. Ons omzetverlies voor dit jaar is 100 procent: wij openen elk jaar zes pop-up winkels, dit jaar hebben we die activiteit stopgezet. Volgend jaar zullen we die activiteit hervatten. We zijn van mening dat de situatie volgend jaar kan worden hersteld. We blijven produceren in Bangladesh, maar waarschijnlijk minder. Onze voorraden zijn momenteel erg groot.’
Op de vraag om betaalbewijzen of bewijzen van communicatie te delen, ging Bremed niet in.
Bel&Bo
Aantal kledingstukken volgens dataset: 6640
Opgeschort of geannuleerd? Opgeschort volgens de dataset, maar het merkt zegt dat het in bepaalde gevallen ook om annulering gaat.
Totale waarde volgens dataset: 56.708,28 euro. Bel&Bo bevestigt dat dit de totale waarde van zes orders is, maar daarvan is slechts één order opgeschort, ter waarde van 9.627,1 euro. Een tweede order is geannuleerd omwille van kwaliteitsredenen. Ook in andere fabrieken zijn orders geannuleerd.
Aantal betrokken arbeiders volgens dataset: 862
Reactie Tine Buysens, CSR manager: ‘Wij hebben nooit eenzijdig gecommuniceerd naar onze leveranciers. Altijd hebben we redelijke oplossingen proberen zoeken, voor beide partijen. Zo zou een order voor eind mei, met korte mouwen, in zomerse kleuren, pas in september geleverd kunnen worden. Dat zou onverkoopbaar zijn. Dit order hebben we deels geannuleerd, deels uitgesteld naar volgend seizoen. Bij een andere fabriek was er een brand, een deel van onze goederen zat daarin. Die goederen hebben we niet opnieuw geproduceerd. Andere goederen liepen zes tot twaalf weken vertraging op. We hebben altijd overlegd. Als Belgische winkelketen hebben wij onze partners in Bangladesh. We kennen het belang van lange termijnrelaties. In deze crisis willen wij juist deze relaties behouden en het onderling vertrouwen verstevigen.’
Bel&Bo zag het zitten om een bewijs van overeenkomst en overleg met de leverancier met onze redactie te delen. Op de vraag om betaalbewijzen te delen, ging Bel&Bo niet in.
C&A
Aantal kledingstukken voor de Belgische markt: 3.894.384
Waarde: 7.481.809,52 euro
Aantal betrokken arbeiders: 35.545
C&A reageerde niet op onze vragen, maar antwoordde in april wel op vragen voor een eerder artikel over geannuleerde bestellingen (via zijn Europese communicatieafdeling): ‘Wij proberen het hoofd boven water te houden, terwijl we onze verantwoordelijkheden tegenover werknemers en leveranciers willen nakomen. We zijn nog steeds van plan om alle goederen die de fabriek verlaten hebben aan te nemen. We houden contact met leveranciers om te bekijken hoe we omgaan met bestellingen die al in productie zijn.’
Volgens Worker Rights Consortium heeft C&A nog steeds niet alle geannuleerde orders betaald.
Euro Shoe (Bristol)
Aantal kledingstukken volgens dataset: 5.224
Opgeschort of geannuleerd? Geannuleerd volgens de dataset, maar Euro Shoe stelt dat het slechts om een gedeeltelijke annulering van 5 procent gaat.
Totale waarde volgens dataset: 26.436,51 euro. Het merk benadrukt dat ze alle financiële verplichtingen nagekomen zijn.
Aantal betrokken arbeiders volgens dataset: minstens 1300
CEO Elise Vanaudenhove liet eerst bij monde van haar assistent weten dat ze ‘tot december geen tijd had voor een interview’, maar reageerde na de publicatie van dit artikel toch: ‘Euro Shoe Group heeft slechts een gedeelte geannuleerd: nog geen 5% van de zomer- en wintercollectie 2020 werd stopgezet. Net zoals bij een aantal van de concullega’s gebeurde dat in volledig overleg met onze leveranciers en gebeurden de annulaties enkel voor die orders waar onze leveranciers nog niets van in productie hadden en zelf nog geen kosten (zoals de aankoop van stoffen) voor hadden gemaakt. Zo is er niets van wat al in productie was stopgezet. Ook zijn wij al onze financiële verplichtingen nagekomen en zijn er geen openstaande betalingen.’
Dit merk wenst niet in te gaan op onze vragen:
Mongrel Fashion (Haze&Finn) wenste niet in te gaan op een vraag tot interview. ‘De informatie die je hebt is niet correct. Alle orders die geplaatst werden in Bangladesh werden bevestigd en uitgeleverd, zonder uitzondering. Ik vrees dat je bron niet accuraat is en kan je verder niet helpen.’
Van deze vijf merken kregen we na herhaaldelijk aandringen geen reactie:
Carodel
XML (Expert Manufacturer Leisurewear Zaventem)
Van Laere International
Sogesma (Trafic)
Jovitex
