Bakt de Europese Unie zoete broodjes met de Indiase variant van het Trumpisme?

De vorige India-EU-top vond digitaal plaats in juli 2020. De top op 8 mei 2021 was ook digitaal.

© Reuters / Yves Herman

Voor de Europese Unie moet India een belangrijke economische en politieke partner worden. Dat werd extra benadrukt tijdens een recente EU-India-top waar de banden werden aangehaald. Maar welke rol kan de grootste democratie ter wereld spelen? En waarom stelt de EU geen lastige vragen over de minder democratische route die het onder leiding van Narendra Modi is ingeslagen?

Het bleef wat onder de waterlijn van het nieuws over de heropening van onze terrassen, maar datzelfde weekend vond in Portugal een topontmoeting plaats tussen de Europese Unie en India. ‘De twee grootste democratieën ter wereld delen hun engagement voor mensenrechten, een op regels gebaseerde wereldorde, duurzame ontwikkeling en open handel’, zo klonk het in Europese persberichten.

De top maakt deel uit van Europa’s zoektocht naar haar plek tussen de grote jongens op het economisch en politieke wereldtoneel. Kan India daarin een partner vormen? Welk geopolitiek gewicht kan de ‘grootste democratie ter wereld’ de EU bieden?

Reus op lemen voeten

De wereld telt 3 landen met meer dan 300 miljoen inwoners. China en India lopen daarin als nummer 1 en 2 ver uit op de rest van de wereld. China telt meer dan 1,4 miljard inwoners, gevolgd door India met net geen 1,4 miljard. Op de derde plek volgen de Verenigde Staten met 330 miljoen inwoners. Mocht de EU een land zijn zou het, met 450 miljoen inwoners, die derde plek innemen. En op het internationale niveau eist de EU ook meer en meer haar plaats op als geopolitieke actor.

Ook economisch behoren deze landen en de EU tot de top 5 van grootste economieën. Die lijst wordt aangevoerd door de VS, met een bbp van 20 biljoen dollar. China en de EU volgen met elk 15 biljoen dollar. Op plaats vier staat Japan, met 4 biljoen dollar. India sluit de top 5 af met 2,7 biljoen dollar. Het is duidelijk dat de top 3 een aparte categorie vormt dan de nummers 4 en 5.

Dat geldt eens te meer als gekeken wordt naar het inkomen per inwoner. De gemiddelde Indiër moet het stellen met een goede 2000 euro per jaar. Chinezen verdienen 5 keer meer, Europeanen en Amerikanen minstens 20 keer zo veel.

Maar die gemiddelden zeggen niets over de echte verdeling van de rijkdom, wel over de algemene welvaart van een natie. Voor de pandemie waren in India 300 miljoen mensen ondervoed. Die situatie zal ondertussen zeker niet verbeterd zijn. Dat India vandaag overweldigd wordt door een nieuwe coronagolf en van overal ter wereld hulp moet aanvaarden, strookt niet met het beeld van een machtig land, maar eerder met dat van een reus op lemen voeten.

Ook het economische contrast met China is groot. Rond 1986 waren de economieën van China en India ongeveer even groot. Sindsdien vertienvoudigde India’s economie, maar in diezelfde periode werd China’s economie 50 keer groter. Economisch schoot China als een raket naar omhoog en stak daarmee intussen ook — net — de Europese economie voorbij.

Dat China autoritair geleid wordt, helpt om de economische opgang te vertalen naar een sterke geopolitieke lijn. Want de communistische partij beschikt over instrumenten, van grote staatsbanken, tot multinationals — privaat of publiek — die de partijlijn volgen.

China gebruikt investeringen in de nieuwe zijderoute om druk te zetten op landen en hen afhankelijk te maken.

Met de nieuwe zijderoute ontplooit het land een geopolitiek offensief waarin al meer dan 100 landen zijn betrokken. Chinese banken financieren wegen, havens en krachtcentrales die meestal door Chinese bedrijven worden gebouwd.

Landen raken zo afhankelijk van China. Want als ze de lening niet kunnen afbetalen, wordt de gefinancierde infrastructuur Chinees eigendom. Maar bovenal gebruiken de Chinese leiders die afhankelijkheid om druk te zetten op landen om geen standpunten in te nemen die hen niet zinnen. Dat verklaart bijvoorbeeld waarom bijna geen enkel moslimland kritiek heeft geuit op de heropvoeding van een miljoen Oeigoerse moslims in Xinjiang?

India als aantrekkelijke bruid

In die context wordt India voor de VS en de EU een aantrekkelijke bruid die tegengewicht kan bieden aan de Chinese economische en politieke opmars. Om een antwoord te bieden op de steeds groter wordende Chinese zijderoute, startte de EU een eigen initiatief op waarmee ze infrastructuur wil bouwen die Azië en Europa met elkaar verbindt. Die strategie luistert naar de naam ‘connectivity’  — een wat zware term, te vertalen als connectiviteit, het vermogen om verbinding tot stand te brengen. Tussen Oost en West in dit verband.

In India lopen al heel wat projecten die in dat kader kunnen worden opgenomen en die op de digitale top van vorig weekend werden voorgesteld onder de noemer van de connectivity-strategie.  Het gaat om allerlei vormen van samenwerking, maar wat transport en energie betreft, gaat het vooral om projecten die in India worden gefinancierd en uitgevoerd door Europese bedrijven en banken. Zo investeerde de Europese Investeringsbank al 3 miljard euro. Daarmee volgt de EU een stramien dat lijkt op de Chinese zijderoutes: het treedt op als de partner met meer geld en middelen, die investeert in andere landen.

India en de EU traden naar voor als economische partners, en tijdens de top in Portugal werd amper iets gezegd over het conflict over vaccinpatenten. India en de EU staan in die discussie binnen de Wereldhandelsorganisatie nochtans lijnrecht tegenover elkaar. In een context waarin dagelijks officieel 4000 coronadoden vallen in India, is het opmerkelijk dat er de top op dat gebied geen vooruitgang werd geboekt.

Bedreigde democratie

Maar India wordt niet alleen het hof gemaakt om economische redenen, ook het politieke speelt mee.  Westerse democratieën willen India, ‘s werelds grootste democratie, graag aan zich binden in een democratisch bondgenootschap tegenover China en Rusland.

Om die reden nodigden de Britten India vorige maand uit op een G7-ontmoeting. Ook de VS, onder leiding van Biden, wil India door middel van het Quad-partnerschap (tussen de VS, Australië, Japan en India) Zuid-Oost Azië van vaccins voorzien.

India is democratischer dan China, maar die democratie staat door het hindoenationalisme onder toenemende druk.

Die inspanningen zijn begrijpelijk maar ze roepen ook vragen. Hoewel India democratischer (maar ook chaotischer) bestuurd wordt dan China, staat de Indiase democratische onder toenemende druk.

De meest fundamentele bedreiging van de Indiase democratie is dat de hindoenationalistische partij Bharatiya Janata Partij (BJP), onder leiding van eerste minister Narendra Modi, steeds meer de visie van de hindoemeerderheid wil opleggen aan een land dat in wezen zeer divers is.

Vooral moslims krijgen het gevoel tweederangsburgers te zijn. Zo zorgde een burgerschapswet in 2019 ervoor dat migranten uit buurlanden snel het Indiase burgerschap konden verwerven, behalve als ze moslim zijn.

Achter die BJP gaan meer militante structuren schuil. Zo bestaan op heel wat plaatsen gewapende milities die bijvoorbeeld de heilige koeien en andere waarden van de hindoes met geweld verdedigen.

Wie verdacht wordt van het slachten van een koe moet vrezen voor zijn leven. Wekelijks vindt ergens in het immense land een lynchpartij plaats. Dikwijls treedt de politie niet echt op tegen de moorden.

Zo ontstaat de indruk dat wie hard opkomt voor hindoewaarden – op welke manier dan ook — kan rekenen op de steun van de staat.

De personencultus van Modi

Vorig jaar, temidden van de pandemie, legde Modi de eerste steen van de hindoetempel in Ayodhya op de plaats waar ooit de moskee Babri Masjid stond. Er wordt op de site ook een standbeeld van 251 meter van de Indiase godheid Ram gepland.

‘Voor zij die hun leven aan deze zaak gewijd hebben, is dit moment even belangrijk als de onafhankelijkheid van India’, sprak Modi. Met zijn aanwezigheid zette hij de symboliek van het gebeuren nog meer in de verf.

Eind vorige eeuw maakte de BJP opgang door actie te voeren tegen de moskee in Ayodhya. Die stond volgens hen op de plaats waar voorheen de tempel van de populaire hindoegod Ram stond, die er volgens de hindoemythologie zou geboren zijn.

In 1992 werd de moskee door hindoebendes afgebroken. Modi belichaamde dus nu de bekroning in een strijd die al meer dan een eeuw aanhoudt. Rond Narendra Modi wordt steeds meer een personencultus opgevoerd. Zo werd het gloednieuwe cricketstadium van Ahmedabad naar hem genoemd.

De aanpak van het coronavirus stond soms vooral in functie van de verkiezingscyclus. Zo kondigde Modi op 24 maart 2020 zeer abrupt een rigide lockdown af. Eén dag nadat zijn partij de verkiezingen in deelstaat Madhya Pradesh had gewonnen. Plots verloren miljoenen mensen hun baan in de grote steden en zat er niets anders op dan te voet naar hun dorpen terug te keren.

Tegen eind 2020 werd het beleid losser en verloren de experten hun invloed op het coronabeleid. Modi liet noteren dat hij meer respect had voor ‘hard werk’ dan voor ‘Harvard’.

De regering-Modi draagt een zware verantwoordelijkheid voor de immense omvang van de COVID-ramp die India nu teistert.

De taskforce die bij de start van de pandemie werd opgericht, kwam maandenlang niet samen. Ook niet in februari en maart 2021 toen het virus weer aan een opmars begon.

Wellicht zou de taskforce premier Modi afgeraden hebben om massale verkiezingsmeetings in West-Bengalen te houden, of het religieuze feest Kumbh Mela dat 9 miljoen hindoes bijeen bracht, te laten doorgaan. Dat religieuze feest van de hindoemeerderheid mocht blijkbaar een infectiebom op het land loslaten. De regering-Modi draagt een zware verantwoordelijkheid voor de immense omvang van de COVID-ramp die India nu teistert. Om die reden nam Shaheed Jameel, een leidende viroloog,  de voorbije dagen ontslag uit de COVID-taskforce van de regering. Hij verwijt de regering dat ze geen rekening heeft gehouden met de wetenschappelijke feiten en roekeloos grote meetings liet doorgaan.

.

De Indiase variant… van het Trumpisme

Van een agressieve taal tegen politieke tegenstanders, de relativering van expertise en wetenschap, de uitbouw van een personencultus tot een toename van milities en dreigend geweld tegen minderheden …

Alles samen lijkt het op een patroon dat doet denken aan het presidentschap van Trump. Modi en Trump zetten hun vriendschap eerder al dik in de verf bij wederzijdse bezoeken.

De Indiase democratie maakt de jongste jaren dus geen hoogdagen mee. Toch wordt daar in de slotverklaring van de EU-India-top, die 6 pagina’s telde, met geen woord over gerept. Een aantrekkelijke bruid in het geopolitieke machtsspel mag nu eenmaal niet geschoffeerd worden.

Zouden de BJP-leiders daarover de minste opmerking pikken? ‘Wil je zaken doen in India, dan is lastige vragen stellen over mensenrechten en burgerlijke vrijheden het laatste dat je moet doen’, stelt Jean Drèze. Hij is momentaal professor economie aan de universiteit van Ranchi en werkt al decennia in India. ‘Dat is de voornaamste reden dat de internationale gemeenschap passief toekijkt terwijl de democratische tradities en instelling in snel tempo aftakelen.’

Het is ook niet duidelijk of die gesprekken achter de schermen wel plaatsvonden.  Dat roept toch vragen op. Hoe geloofwaardig is immers een bondgenootschap van democratische staten waarvan een van de pijlers wegglijdt in Trumpisme en onverdraagzaamheid?