Vloggen op de vlucht: alsof u zelf in de container zit

Een beeld van januari 2021: een jongeman aan de Tunesische kust die al drie keer illegaal naar Italië probeerde te reizen. De laatste tijd beginnen steeds meer jongeren te vloggen over hun irreguliere migratie naar Europa.

© Panos / Sven Torfinn

Wat is de snelste manier om Europa binnen te komen vanuit Turkije? Wat is de beste job die je als irreguliere migrant in Frankrijk kan doen? Vloggers delen op YouTube hun tips en tricks voor een ‘veilige’ en ‘succesvolle’ migratie met al wie ze wil horen. Maar ze waarschuwen ook: ‘Geen enkele plek ter wereld is het waard om voor te sterven.’

‘Er zijn drie manieren om vanuit Turkije Griekenland binnen te komen, die heel bekend staan zowel bij Tunesiërs als bij Marokkanen en Algerijnen. De eerste is via Edirne. De tweede via Ipsala en de rivier Evros, waar veel mensen de dood hebben gevonden. En de derde is de zee. Een route die heel populair was in 2015 en 2016, maar die nu veel minder in trek is omdat ze te duur is geworden. Maar er is een vierde weg’, zegt Badro, en daar wil hij het over hebben.

Het is de weg die de vlogger zelf heeft bewandeld, samen met twee vrienden. Hij is veel gemakkelijker, sneller en vooral kosteloos, zegt Badro. Alles wat je als irreguliere migrant moet doen is een bus met Griekse toeristen zoeken en je onder de bus verstoppen. Je moet wel een aantal voorzorgsmaatregelen nemen, en je moet er vooral zeker van zijn dat de bus naar Griekenland terugkeert en niet met de toeristen verder rijdt naar een bezienswaardigheid of een andere plek in Turkije. ‘De reis duurt slechts zes uur. Het is een kwestie van volhouden’, zegt de vlogger.

Badro maakt zijn filmpje in de buitenlucht, in Slovenië. Het heeft gesneeuwd. Zijn verdere uitleg doet hij in een kamer met op de achtergrond een kast en een tafel. We zien een televisiescherm, een laptop, een gsm en een waterkoker. Het filmpje werd gepost in december 2019 en is intussen meer dan 280.000 keer bekeken.

De vlogger geeft adviezen: niet te dicht bij de motor gaan hangen, stil blijven en ervoor zorgen dat je kleding niet verstrengeld raakt met de bedrading onder de bus. Vooral ook niet luidop spreken, want dan kan je ontdekt worden. En ook geen stommiteit begaan zoals een sigaretje opsteken, zoals een van zijn vrienden wilde doen; dát is pas gevaarlijk. En natuurlijk God om hulp vragen. Wat ook kan helpen is een flesje water en een stuk chocolade, raadt de vlogger aan.

Rafik, een andere vlogger, neemt zijn 200.000 volgers in één van zijn druk bekeken filmpjes mee op een werkdag. De beste job die je als migrant zonder wettig verblijf of als student kunt uitoefenen, zegt hij, is werken als bezorger. In een filmpje van dertig minuten toont hij hoe hij de bestellingen bij een restaurant afhaalt, hoe hij via zijn gsm het adres van de klant vindt en hoelang het duurt om bij de klant te raken.

bron: Youtube

‘De ene keer duurt het tien minuten, de andere keer een kwartier’, vertelt hij zijn kijkers. Wat je naast een gsm nog nodig hebt: een motorfiets, een helm en een goed humeur. Rafik geeft uitleg over de beste app om een adres te vinden, we zien hem een praatje slaan met een klant. Op een bepaald moment stopt hij bij een vriend, die hij vraagt om tips te geven voor wie wil migreren.

‘Het eerste wat je moet doen is een plek zoeken om te huren’, zegt de vriend. ‘Je moet een standplaats hebben. Daarna is het een kwestie van werk vinden en dat is heel gemakkelijk. Je hoeft niet bij andere Arabieren aan te kloppen, delivery is de beste job. Ik heb vijf jaar aan de universiteit gestudeerd, ik heb een diploma behaald als ingenieur en ik heb geen spijt dat ik vertrokken ben.’

Deze baan brengt goed op, vertelt Rafik verderop in het filmpje. In de voormiddag alleen al heeft hij 46 euro verdiend. Hij zal nog een tour maken in de namiddag. ‘Je kunt ook de hele dag non-stop werken, dan ga je natuurlijk ook meer verdienen’, suggereert hij.

Uitputting en depressie

Zowel Badro als Rafik komen uit Algerije, een land dat een inhaalbeweging lijkt te maken wanneer het gaat om het vertrek van jongere inwoners. ‘In Noord-Afrika blijft Tunesië koploper wat het aantal vertrekkende irreguliere migranten betreft’, zegt Matt Herbert, senior analist bij het Global Initiative against Transnational Organized Crime.

‘Italië telde in de eerste acht maanden van 2020 meer dan 10.000 irreguliere migranten vanuit Tunesië, en dat is een grote stijging in vergelijking met 2011. Maar ook het aantal Algerijnen dat het pad van de irreguliere migratie koos, is vorig jaar fors gestegen. In Spanje arriveerden tussen januari en augustus vorig jaar 5721 Algerijnen. De Algerijnse autoriteiten hebben van hun kant bijna evenveel mensen tegengehouden. Er zijn zelfs gezinnen die vertrekken.’

Volgens de Spaanse ngo Caminando Fronteras kwamen het voorbije jaar 2170 migranten om in de Atlantische Oceaan

De economische gevolgen van de pandemie hebben het de jeugd extra moeilijk gemaakt om in eigen land aan werk te raken. Dat geldt voor alle landen van vertrek. ‘Maar wat ook meespeelt in Algerije is de uitputting en bijna depressie die onderzoekers de laatste jaren vaststellen bij jongeren vanwege het gebrek aan perspectieven. 2020 is, ondanks de toename, niet echt anders dan de voorbije jaren.’

‘Vanuit Marokko is de irreguliere migratie via de Middellandse Zee sterk verminderd’, zegt Herbert. Daartegenover staat dat de migratie vanuit het zuiden naar de Canarische eilanden enorm gestegen is. De route raakte tijdens de uitbraak van de coronacrisis en de verscherpte grenscontroles enorm in trek, ook bij Sub-Saharaanse migranten.

Volgens de Spaanse ngo Caminando Fronteras kwamen het voorbije jaar 2170 migranten om in de Atlantische Oceaan terwijl ze probeerden om de Canarische eilanden te bereiken. De meesten van hen zijn afkomstig uit Niger en Senegal.

‘Zo woon ik hier in Europa’, toont een jonge vlogger in Spanje aan zijn volgers. Hij wil niet verbergen dat zijn leefomstandigheden er ronduit slecht zijn.

Bron: Youtube

Entertainment

‘Deze zelfgemaakte filmpjes zijn in de eerste plaats een bron van entertainment. Het is reality-tv, waarin de kijkers zichzelf als deelnemers kunnen zien.’
Matt Herbert

Op sociale media circuleren al langer losse filmpjes van jongeren op rubberbootjes die lachend hun eigen land uitzwaaien terwijl ze de Middellandse Zee proberen over te steken. Maar vloggen over irreguliere migratie is een vrij recent fenomeen, zegt Amine Ghoulidi, onderzoeker geopolitiek aan het King’s College London, die het fenomeen heeft bestudeerd.

‘Er waren altijd al mensen die hun ervaringen online deelden. Maar de laatste jaren heeft een aantal YouTubers ontdekt dat ze een inkomen kunnen verdienen door influencer te worden. Het brengt niet veel op, maar het helpt te overleven. Daarnaast creëren ze door te vloggen een gemeenschap die ze financieel of juridisch te hulp kunnen roepen indien nodig. Dat is effectief al gebeurd: er zijn volgers die geld hebben gestuurd om een irreguliere migrant uit de nood te helpen’, zegt Goulidi.

‘Deze zelfgemaakte filmpjes zijn in de eerste plaats een bron van entertainment. Het is reality-tv waarin de kijkers zichzelf als deelnemers kunnen zien’, zegt Matt Herbert. De filmpjes hebben een dubbel effect, zegt hij.

‘Eén: ze demystifiëren het migratieproces. Want ze geven jongeren de mogelijkheid om te zien wat een migratiereis is en doorbreken zo de angst voor het onbekende. En twee: ze geven informatie die niet iedereen heeft. Waar dit soort informatie vroeger beschikbaar was voor een beperkte groep, maken deze filmpjes die info toegankelijk voor een groter publiek. Ook voor mensen die niemand met een migratie-ervaring kennen.’

Moedigen de filmpjes irreguliere migratie aan? Dat is moeilijk te meten, meent onderzoeker Ghoulidi. ‘Er is geen script, elke vlogger heeft zijn modus operandi, zijn eigen interesse en eigen realiteit. De meeste filmpjes vragen niet dat je emigreert. Het gaat eerder om het delen van een ervaring.’

‘Bovendien delen die vloggers niet alleen informatie over migratie. Wanneer een YouTuber zijn ervaringen deelt, trekt hij volgers aan die niet noodzakelijk geïnteresseerd zijn in migratie. Daar komt bovenop dat deze vloggers zich wel bewust zijn van de richtlijnen van YouTube en Facebook en voorzichtig zijn met welke informatie ze delen. Ze willen niet riskeren hun kanaal te verliezen’, zegt Ghoulidi.

De vloggers praten ook over de onaangename aspecten van hun parcours: opgelicht worden, beroofd worden, honger lijden, de dood in de ogen zien. Dat bevestigt ook Matt Herbert. ‘Een bekende vlogger, Zizou, documenteerde zijn reis vanuit Brazilië door Centraal-Amerika. Hij had het over de dode lichamen onderweg en over opgepakt worden door de politie. Toch denk ik dat deze filmpjes wel degelijk de wil om te migreren vergroten.’

‘De beste manier om in Europa te raken is in Turkije een bus met Griekse toeristen zoeken en je eronder verstoppen’, vindt vlogger Badro.

Bron: Youtube

De dood

De dood komt niet alleen sporadisch aan bod in vlogs, soms is hij het onderwerp van een hele video. Redhouane, een vlogger met 166.000 abonnees, wijdde een filmpje aan de ontdekking van zeven lichamen van migranten in een container in Paraguay. Ze werden gevonden op 24 november 2020, drie maanden na vertrek uit Servië.

‘Neem berekende risico’s, want er is geen plaats in de wereld die het waard is om voor te sterven. Er is geen land dat het waard is om dood voor te gaan. Denk aan je ouders.’

Een dag later sprak Redhouane zijn volgers toe. Hij vond het zijn plicht om over het drama te spreken omdat hij dezelfde manier van “branden”, clandestien doorreizen, heeft meegemaakt. Hij kan zich goed voorstellen hoe de migranten in de container redeneerden en wat er door hun hoofd ging. Bovenal heeft hij een boodschap voor jongeren die van plan zijn om te emigreren: ‘Emigreren is een persoonlijke beslissing, ik kan daar niet over oordelen’, zegt hij. ‘Maar ik heb een belangrijke raad aan wie plant om dit te doen: asjeblieft, doe niets waarvan je niet weet waar het toe leidt’, smeekt hij.

Redhouane heeft, net als de zeven overleden jonge mannen in de container, in een kamp in Servië verbleven. ‘Door in een container te kruipen dachten ze dat ze vervoerd zouden worden naar een West-Europees land, of tenminste naar een land niet ver van West-Europa’, vertelt Redhouan. ‘Ze gingen ervan uit dat de container na tien of twintig uur zou stoppen om gelost te worden. Ze maakten geen geluid, om niet ontdekt te worden. Maar de bestemming van de container was niet Kroatië maar Paraguay. De reis heeft geen tien uur maar drie maanden geduurd.’

‘Jullie moeten je inbeelden, mijn broeders, wat er door hun hoofd ging toen de uren bleven verstreken’, zegt Redhouane in het filmpje. ‘Op welke dag zijn ze gestorven? Hoe zijn ze gestikt? In welke situatie zaten ze?’, vraagt hij zich af. ‘Ik heb sinds dit verhaal beslist om niet meer over migratie te vloggen. Ik weet dat dit het lot is, dat hun uur gekomen was. Mijn broeder: als je wilt migreren, kan ik je dat niet verhinderen, dat is je recht. Maar dan moet je berekende risico’s nemen, want er is geen plaats in de wereld die het waard is om voor te sterven. Er is geen land dat het waard is om dood voor te gaan. Denk aan je ouders.’

Eenzaamheid en verbondenheid

Net als veel andere vloggers gebruikt Redhouane de woorden ‘mijn broeders’ wanneer hij zich tot zijn volgers richt. Ze zijn niet alleen bedoeld voor kijkers uit hetzelfde land van herkomst, maar hebben betrekking op iedereen die naar hem kijkt. Het zijn broeders in het lot.

Matt Herbert stelt vast dat sociale media een soort ecosysteem gecreëerd hebben rond irreguliere migratie. ‘Ze zijn ook een groot verbindingsmiddel door de Maghreb, tussen Marokkanen, Algerijnen en Tunesiërs. De filmpjes gepost door Marokkanen worden becommentarieerd door Tunesiërs en Algerijnen, en vice versa.’

Dat verklaart mee waarom zoveel irreguliere migranten gaan vloggen. ‘Er zit veel eenzaamheid in migreren’, zegt Ghoulidi. ‘Elke migratiereis is uiteindelijk een persoonlijke beslissing en een persoonlijke tragedie. De migrant laat alles achter: zijn eigen land, eigen familie, de vrienden, om te proberen een andere ervaring te creëren. Een online community hebben vermindert die eenzaamheid.’

Deze analyse werd geschreven voor het lentenummer van MO*magazine. Voor slechts 32 euro kan je hier een jaarabonnement nemen! Je kan ook proMO* worden voor slechts 4 euro per maand. Je krijgt dan ook ons magazine toegestuurd en je steunt daarmee ons journalistiek project. Opgelet: Knack-abonnees ontvangen MO* automatisch bij hun pakket.