Vrouwenrechten delen in de klappen door de pandemie: ‘We zijn weer in de jaren vijftig beland’

Edgaras Vaicikevicius (CC BY-NC-ND 2.0)

Van huiselijk geweld tot gedwongen cyberseks: 2020 was een rampjaar voor vrouwen en meisjes. De coronacrisis zette wereldwijd een rem op gendergelijkheid en verergerde huiselijk en seksueel geweld. Op basis van cijfers van de Verenigde Naties (VN) zetten we tien ontwikkelingen op een rij die in 2020 de vrouwenrechten ondermijnd hebben.

1. Dubbel zoveel werk in huis

VN-experts verwachten dat de genderarmoedekloof in 2021 breder zal worden, terwijl de wereldwijde economie hapert. Een eerste ontwikkeling die zorgbarend is, is de verdeling van zorgtaken.

Het onbetaalde werk van moeders thuis is bijna verdubbeld.

Zelfs voor COVID-19 zetten vrouwen zich drie keer meer in voor onbetaalde zorgtaken en huishoudelijk werk dan mannen. In 2020 steeg dit aandeel aanzienlijk, omdat vrouwen het leeuwendeel van de zorg op zich namen voor zieke gezinsleden en kinderen die niet naar school konden.

Uit een onderzoek bij ouders in vijf rijke landen blijkt dat het onbetaalde werk van moeders thuis bijna was verdubbeld. In 2020 werkten vrouwen tot 65 uur per week in het huishouden. Dat is bijna een derde meer dan mannen.

Een vrouwenorganisatie in Groot-Brittannië stelde dat we, als het gaat om de verdeling van arbeid, precies ‘weer in de jaren vijftig zijn beland’. Uit Turks onderzoek blijkt dat vrouwen tijdens de lockdown vier keer meer zorgtaken op zich namen dan mannen.

2. Dubbele kans op werkloosheid

Sectoren zoals de horeca, de retail en het toerisme zijn onevenredig hard geraakt door COVID-19. Net in die sectoren zijn vaak vrouwen aan de slag. Sommige vrouwen werkten bovendien minder betaalde uren om extra zorgtaken te kunnen vervullen. Een rapport stelt dat de kans dat moeders in Engeland hun baan verloren of opzegden 47 procent hoger was dan bij vaders.

In ontwikkelingslanden werken vrouwen vaak in de informele economie. Daardoor is er nauwelijks sociale bescherming in het geval van een ontslag. In Kenia verloor een vijfde van de vrouwen hun werk of hun inkomen, zo blijkt uit overheidscijfers. Bij mannen gaat het om twaalf procent.

De pandemie had bovenal een verwoestende impact op gastarbeiders. Zo werden in Libanon huishoudhulpen op straat gezet door werkgevers die hen niet meer konden betalen.

3. Huiselijk geweld als schaduwpandemie

Hoewel het vaak verborgen blijft, haalde huiselijk geweld in 2020 de krantenkoppen. Door de lockdown zaten vrouwen thuis gevangen met gewelddadige partners. Dat zou kunnen leiden tot een stijging van huiselijk geweld met twintig procent, waarschuwden de VN, die het een ‘schaduwpandemie’ noemden. Secretaris-generaal António Guterres riep op tot een ‘staakt-het-vuren’ thuis. Het geweld liep zo uit de hand dat ook moorden op vrouwen tijdens lockdowns toenamen.

Hulplijnen meldden in sommige gevallen een vervijfvoudiging van het aantal bellers. De lockdown maakte het moeilijker om de slachtoffers te bereiken. Sommige landen transformeerden hotels en vakantiehuisjes in opvangplaatsen en moedigden slachtoffers aan om hulp te zoeken tijdens bezoeken aan de supermarkt of apotheek.

4. Kindhuwelijken en tienerzwangerschappen

Miljoenen meisjes konden niet naar school door de crisis, aangezien het onderwijs in de meeste landen noodgedwongen opgeschort werd. In Afrika vrezen kinderrechtengroepen dat de meisjes niet meer zullen terugkeren naar de schoolbanken. Daardoor zou tientallen jaren strijd tegen genderongelijkheid tenietgedaan zijn.

Door de schoolsluitingen liepen meisjes een hoger risico op seksueel geweld. Meisjes die het niet breed hebben, zagen zich soms gedwongen tot “ruilseks” om eten en andere basisbenodigdheden te kunnen kopen tijdens de lockdown. Diverse landen melden een stijging van het aantal tienerzwangerschappen. Die meisjes zullen vermoedelijk niet meer terug naar school gaan.

De VN voorspellen dat de pandemie kan leiden tot 13 miljoen extra kindhuwelijken in de komende tien jaar. Door groeiende armoede binnen gezinnen worden dochters op steeds jongere leeftijd uitgehuwelijkt. Schoolsluitingen verergeren dit risico. De autoriteiten in Ethiopië hebben al honderden meisjes gered na de sluiting van de scholen. In Malawi rapporteerde een hulporganisatie in het voorjaar van 2020 dat het drie tot vier keer zoveel telefoontjes binnenkreeg over kindhuwelijken en gedwongen huwelijken.

5. Genitale verminking, van deur tot deur

In de komende tien jaar zullen twee miljoen meisjes meer dan oorspronkelijk voorspeld was te maken krijgen met genitale verminking. Pogingen om een einde te maken aan deze praktijken zijn door de coronacrisis ontwricht.

In Somalië gingen besnijders van deur tot deur om hun diensten aan te bieden voor meisjes die gedwongen thuis zaten.

Uit Oost- en West-Afrika komen al berichten dat het aantal vrouwenbesnijdenissen toeneemt. Lockdowns worden gezien als kans om de verminking onopgemerkt uit te voeren. Campagnevoerders leggen uit dat armoede een belangrijke rol speelt in de beslissing om meisjes te besnijden. Sommige ouders denken dat ze dan een ‘betere prijs’ voor hun dochter kunnen krijgen in het geval van een uithuwelijking.

In Somalië gingen besnijders van deur tot deur om hun diensten aan te bieden voor meisjes die gedwongen thuiszaten.

Kenia wil de praktijk voor 2022 uitbannen. In dat land zijn in het district Kuria massaal meisjes besneden. Ze paradeerden met gekregen cadeautjes door de straten, meldden campagnevoerders.

In Egypte werd een man gearresteerd gearresteerd die een arts bij hem thuis had uitgenodigd om zijn drie dochters te besnijden. De vader had de meisjes voorgehouden dat ze een coronavaccin zouden krijgen.

6. Verbod op abortus

Wereldwijd verhindert corona vrouwen die een abortus willen ondergaan om die te laten uitvoeren. Dit komt onder meer door reisbeperkingen, de sluiting van ziekenhuizen en overbelaste zorgsystemen.

Polen kondigde in oktober een bijna volledig verbod op abortussen af. Dat leidde tot massale protesten op straat. In de Verenigde Staten is abortus gelegaliseerd in 1973. Abortusrechtengroepen vrezen dat de benoeming van de conservatieve Amy Coney Barrett aan het Hooggerechtshof die wet van bijna vijftig jaar geleden kan ondermijnen. In Malawi proberen invloedrijke religieuze groepen een wet tegen te houden die restricties op abortus versoepelt.

7. Miljoenen vrouwen stopten met anticonceptie

Het aantal vrouwen dat hun zwangerschap of bevalling niet overleeft, is sinds 2000 met een derde gedaald. Gezondheidsexperts vrezen dat de pandemie die winst kan terugdraaien nu vrouwen minder toegang hebben tot anticonceptie en gynaecologie.

Het Guttmacher Instituut, een Amerikaanse onderzoeksinstelling, schat dat zelfs een geringe ontwrichting van de gynaecologische zorg kan leiden tot 15 miljoen ongewenste zwangerschappen, 28.000 sterfgevallen onder moeders en 3,3 miljoen onveilige abortussen.

Het afgelopen jaar lagen veel hulpprogramma’s stil doordat zorgverleners ingezet werden in de strijd tegen het virus. Sluitingen van fabrieken en vertraagde transporten veroorzaakten ook tekorten aan anticonceptiemiddelen en abortuspillen. In Latijns-Amerika zouden naar schatting 18 miljoen vrouwen en meisjes gestopt zijn met anticonceptie. Dat kan leiden tot 600.000 ongewenste zwangerschappen.

8. Stijging in smokkel van “bruiden”

Meisjes en vrouwen zijn nog kwetsbaarder voor mensenhandel nu scholen gesloten zijn. Ook armoede speelt daarin een rol. VN-experts stellen dat werkloosheid door de economische crisis zeer waarschijnlijk zullen leiden tot een groei van de mensensmokkel in landen waar dit de grootste impact heeft. Datzelfde patroon zagen we tijdens de wereldwijde financiële crisis in 2007 en 2008. Hulporganisaties zeggen dat de smokkel van Cambodjaanse “bruiden” naar China al sterk gestegen is.

9. Gedwongen cyberseks

Door de coronacrisis werden vrouwen en kinderen vaker verplicht om seksuele handelingen uitvoeren voor betalende klanten via livestream. In de Filipijnen, het land dat gezien wordt als het epicentrum van gedwongen cyberseks, gaat het om een verdrievoudiging van online kindermisbruik.

10. Terugvechten tegen wraakporno

Een hulplijn in Groot-Brittannië meldde in april een verdubbeling van het aantal gevallen van digitaal seksueel geweld of wraakporno. Daarbij worden intieme beelden online gepost, vaak door een partner of ex-partner. Het gebeurt ook dat vreemden profielen op sociale media hacken om er foto’s en informatie te stelen.

In sommige gevallen drijft het de slachtoffers tot zelfdoding.

Een Franse activist voert campagne onder de noemer #stopfisha om het slachtoffers eenvoudiger te maken zich te melden. De campagnevoerder had een groei opgemerkt van het aantal foto’s van naakte meisjes, getagd met hun naam, op sociale media.

Een campagne op sociale media in Marokko moedigt honderden slachtoffers van wraakporno aan om terug te vechten tegen het misbruik.

Als partners dreigen expliciete beelden te publiceren om macht uit te oefenen, geldt dit vandaag de dag als huiselijk geweld.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation. Wie zelf vragen heeft over zelfdoding kan terecht op de Zelfmoordlijn via het nummer 1813.