‘Vrouwen eisen waarop ze altijd al recht hadden: geen discriminatie en geweld meer’

Ni Una Menos en andere vrouwenbewegingen staan sterker dan ooit in Latijns-Amerika. Vrouwen van alle rangen verenigingen zich in de strijd voor vrouwenrechten.

Agustina Girardo [CC BY-SA 4.0]

3.529 vrouwen in Latijns-Amerika en de Caraïben werden in 2018 vermoord omdat ze vrouw zijn. 898 van deze vrouwenmoorden vonden plaats in Mexico, 1.206 in Brazilië. Dat is een gemiddelde van twee moorden per dag in Mexico, en zelfs drie in Brazilië.

Ook elders zien we verontrustende cijfers. Vooral El Salvador en Honduras scoren opvallend slecht. Voor de hele regio zou het zelfs gaan om gemiddeld 12 vrouwenmoorden per dag. Dat blijkt uit cijfers en rapporten van verschillende lokale organisaties en ngo’s.

Dergelijke cijfers bevestigen het diepgewortelde probleem van feminicide, of vrouwenmoord, op het continent. Ze werden vastgelegd door onder andere Gender Equality Observatory for Latin America and the Caribbean (GEO), dat de evolutie van gendergelijkheid in de regio bestudeert, en Equal Measures 2030, een onafhankelijke middenveldorganisatie die streeft naar globale gendergelijkheid. Volgens die laatste neemt door de hoge feminicidecijfers ook het gevoel van fysieke onveiligheid bij Latijns-Amerikaanse vrouwen toe.

Bovendien blijkt dat het aantal vrouwenmoorden in 2019, becijferd door Equal Measures, al beduidend hoger liggen dan die in 2018, zoals GEO bestudeerde. ‘Er is meer cijfermateriaal dan voordien’, verklaart Lisa Couderé, freelance journaliste voor MO* en uitbaatster van Mundana, een cultureel ontmoetingscentrum rond Latijns-Amerika. ‘Bovendien moet er voor ieder land naar de specifieke context gekeken worden die pieken in het geweld kunnen verklaren.’

Toch is er volgens Equal Measures nog steeds nood aan meer en betere data om gender(on)gelijkheid correct op te meten.

Straffeloosheid

De cijfers bevestigen dat er een ernstig probleem is, maar het zijn de verhalen achter de data die de harde realiteit blootleggen voor vrouwen in Latijns-Amerika. Een paar van die verhalen speelden een grote rol bij de opmars van belangrijke vrouwenbewegingen in de strijd tegen feminicide en gendergeweld, hoewel ze maar de top van de ijsberg zijn.

11 mei 2015. Het levenloze lichaam van een veertienjarig meisje genaamd Chiara Paez wordt opgegraven in de tuin van haar vriendje. Ze was drie dagen vermist. Na de autopsie bleek niet alleen dat ze levend begraven was, maar ook nog eens acht weken zwanger te zijn. Die ongeplande zwangerschap bleek de uiteindelijke aanzet van haar vriend om dit drama te voltrekken.

Maar liefst 98 procent van de feminicide-zaken blijft jaarlijks onbestraft.

8 oktober 2016. Het zestienjarige schoolmeisje Lucía Pérez wordt slachtoffer van gruwelijk seksueel geweld. Eerst wordt ze ontvoerd en gedrogeerd door een drugsbende. Daarna wordt ze door diezelfde groep mannen verkracht en gemarteld. Uiteindelijk stierf ze aan inwendige letsels die zij tijdens de aanval opliep.

Hoewel procureur María Isabel Sánchez de gruwelijke aanval beschreef als ‘een daad van onmenselijke seksuele agressie’, werden de daders alleen opgesloten voor drugshandel. Voor verkrachting werden de mannen vrijgepleit, wegens het gebrek aan grondige bewijzen.

Vrouwen protesteren na de moord op Lucía Pérez. De daders krijgen een celstraf voor drugshandel, maar gaan vrijuit voor de verkrachting van het zestienjarig meisje.

Iro Bosero [CC BY-SA 4.0]

Equal Measures wijst erop dat maar liefst 98 procent van de feminicide-zaken jaarlijks onbestraft blijft. Maar vrouwen lieten zich het zwijgen niet meer opleggen na zulke buitengewoon gewelddadige uitspattingen van gendergeweld. Ze trokken massaal op straat om te protesteren onder de noemer van de Ni Una Menos-beweging, wat zoveel betekent als “Geen Enkele Vrouw Minder”. Intussen gaat een Chileens protestlied vlot de wereld rond.

‘De samenleving vergoelijkt het geweld op vrouwen.’

Feminicide blijft tot op vandaag een hot topic in Latijns-Amerika. Vele Latijns-Amerikaanse vrouwen vrezen voor hun leven. De staat probeert maatregelen door te voeren ter bescherming van de vrouw, maar de alledaagse realiteit toont aan dat straffeloosheid overheerst. ‘De samenleving vergoelijkt het geweld’, vertelt Patricia Munoz Cabrera, werkzaam bij WIDE+, een Europese organisatie die vecht voor vrouwenrechten. ‘Institutionele straffeloosheid is mogelijk doordat de opgelegde normen en wetten niet worden nageleefd.’

Machocultuur?

Op wereldwijde schaal staan volgens Equal Measures zes Latijns-Amerikaanse landen in de top tien van landen met het hoogste aantal feminicides.

Patricia Ruiz Bravo, directeur van de UNESCO leerstoel over gendergelijkheid in instellingen voor hoger onderwijs, wijt dit aan het fenomeen van de machoman en bijhorende cultuur. ‘Een mogelijke hypothese is dat mannen geen andere mogelijkheid zien dan de vrouw die hen uitdaagt of tegenspreekt voorgoed te stoppen’, verklaart ze. ‘De meeste vrouwen die slachtoffer zijn van feminicide zijn vrouwen die hun relatie willen beëindigen. Sommige mannen zien dan geen andere mogelijkheid om hiermee om te gaan dan hun partner om te brengen.’

Couderé voegt daar aan toe: ‘Hoewel er veel veranderd is en er verschillende realiteiten zijn in het continent, maakt machismo deel uit van het verhaal. Maar we mogen niet vergeten dat vrouwengeweld en -moord hier in het Westen ook veel vaker plaatsvindt dan wij denken.’

Volgens haar speelt vooral de straffeloosheid een grote rol. ‘Net zoals hier was vrouwengeweld heel lang een privézaak. Als vrouwen een aanklacht indienden voor mogelijke bedreigingen van hun man werd daar vaak niets aan gedaan. Dat leidde al vaker tot partnermoord als de situatie escaleert.’ Doordat er geen sociale, politieke of gerechtelijke openheid is om het probleem aan te pakken, is de strijd tegen feminicide niet altijd even doeltreffend.

Waarom die straffeloosheid vooral in Latijns-Amerika tot zo’n hoge aantal vrouwenmoorden leidt, is een complexe vraag. Volgens Couderé speelt het gewelddadige verleden van het continent ook mee. ‘Volgens mensenrechtenorganisaties leidde bijvoorbeeld in Guatemala het geweld tegen vrouwen tijdens de burgeroorlog tot een gewelddadige maatschappij.’

Ook veranderende genderrollen bij vrouwen kunnen volgens Couderé geweld uitlokken bij mannen tegenover hun partners. Munoz Cabrera beaamt: ‘Latijns-Amerika heeft een patriarchale denkwijze, waarbij mannen de kostwinner zijn en vrouwen voornamelijk geassocieerd worden met de huiselijke privésfeer.’ De aanwezigheid van vrouwen op de universiteit en de arbeidsmarkt brengt die patriarchale structuur in gevaar.

De patriarchale denkwijze in Latijns-Amerika leidt tot straffeloosheid. 98% van de feminicides blijft onbestraft.

Agustina Girardo [CC BY-SA 4.0]

Conservatieve backlash

Het potentiële gevaar van vrouwenrechten op de oude patriarchale maatschappij zorgt voor een conservatieve backlash. Vooral de kerk reageert hevig in Latijns-Amerika op de opmars van vrouwen op straat en in het publieke leven.

Evangelische groepen willen gendergelijkheid opnieuw naar de achtergrond van de agenda duwen.

‘Conservatieve evangelische groepen staan zeer sterk in Latijns-Amerika door de financiële middelen die ze om handen hebben’, zegt Ruiz Bravo. ‘Ze misbruiken de onwetendheid over gendergelijkheid bij het volk om leugens te verspreiden. Zoals de leugen dat de vrouwenbeweging kinderen wil besmetten en van hen homo’s wil maken. Dat schept angst. Evangelische groepen stellen zich bijgevolg op als beschermers van de gezinswaarden die de vrouwenbeweging volgens hen wil aantasten.’ Ze willen gendergelijkheid opnieuw naar de achtergrond van de agenda duwen.

Die conservatieve backlash mag zeker niet onderschat worden, maar toch is er een opmerkelijke verandering op gang. ‘Er is een mentale en sociale verschuiving aan de gang, want onderwerpen zoals feminicide en huiselijk geweld zijn voor het eerst bespreekbaar op het continent. Het wordt erkend als een probleem’, zegt Couderé. Veel daarvan is mogelijk gemaakt door de opkomst van de protesterende vrouwenbewegingen. ‘Vrouwen komen op straat. Dit deden ze voorheen ook, maar toen waren ze met veel minder. In Argentinië, bijvoorbeeld, kent de vrouwenbeweging een lange geschiedenis. Sinds de Ni Una Menos-beweging tegen feminicide in 2015 rechtstond, staat de strijd tegen gendergeweld hoog op de maatschappelijke agenda.’

3.529 vrouwen in Latijns-Amerika en de Caraïben zijn in 2018 vermoord alleen omwille van hun geslacht. Organisaties spreken over gemiddeld 12 vrouwenmoorden per dag.

Denis Bocquet [CC BY 2.0]

Vandaag staat die vrouwenbeweging in Latijns-Amerika sterker dan ooit. Ze wordt ook gedragen door alle lagen van de bevolking. ‘Mensen protesteren tegen het aanhoudende geweld dat zich in eender welke vorm richt tegen vrouwen, ongeacht afkomst, rang of leeftijd’, stelt Munoz Cabrera. ‘Het is ongezien: voor de eerste maal zijn er zoveel verschillende bevolkingsgroepen betrokken die hier normaal gezien buiten vallen.’

Ook jonge studenten aan universiteiten eisen steeds vaker hun stem op. Ze willen een plek krijgen zonder daar seksuele gunstens voor te moeten verrichten.

Jonge vrouwen, vooral studentes, trekken net zoals Ni Una Menos steeds vaker de straat op. Ze strijden in de eerste plaats tegen de discriminatie die plaatsvindt aan de universiteiten. Ze willen onder meer net zoals hun mannelijke wederhelften hun plaats en stem opeisen binnen de onderzoeksgroepen, zonder hiervoor seksuele gunsten te moeten verrichten.

Volgens Ruiz Bravo noemen de jonge vrouwen zichzelf de feministen van de eenentwintigste eeuw. Rolmodellen die het opnemen voor de rechten van vrouwen. Ze nemen zelf het heft in eigen handen, zonder een oplossing van de staat af te wachten. ‘Ze vragen simpelweg waar ze al die tijd al recht op hadden: geen discriminatie meer op basis van hun gender.’

Beijing 25+

De strijd tegen feminicide gaat gepaard met de strijd tegen een nog steeds bestaande genderkloof die gelijkheid in de weg staat. Sinds de Internationale Wereldvrouwenconferentie in Beijing in 1995 probeert men die kloof de wereld uit te helpen. Er werd toen een Actieplatform met twaalf werkpunten opgesteld om de kloof tussen man en vrouw op verschillende niveaus weg te werken, waaronder onderwijs, armoede en geweld.

‘Er is nog veel werk aan de winkel’, luidde het toen vrouwenorganisaties vorige maand opnieuw samenkwamen voor een nieuwe vrouwenconferentie in Brussel. Vijfentwintig jaar na de samenkomst in Beijing wilden zij de globale situatie opnieuw opmeten om te kijken of er vorderingen geboekt waren. Volgens Beijing 25+ is er verandering aan de gang, al gebeurt dit traag. De genderkloof betreft op dit moment nog 31 procent, wat wil zeggen dat het op dit tempo nog 108 jaar zou duren vooraleer gendergelijkheid wordt bereikt.

![Oxfam Solidariteit Solidarité](//images.mo.be/sites/default/files/styles/3_2_standard_photo_format/public/field/image/62725_124979_rwAfLv.jpg?itok=Ujzy44O7 " Dagmar Schumacher van UN Women roept 25 jaar na Beijing op tot gendergelijkheid met de campagne "Generation Equality: Realizing women’s rights for an equal future”.")

Dagmar Schumacher van UN Women roept 25 jaar na Beijing op tot gendergelijkheid met de campagne “Generation Equality: Realizing women’s rights for an equal future”.

Oxfam Solidariteit Solidarité

Toch is er met mondjesmaat vooruitgang geboekt. ‘Gender- en vrouwenrechten staan weer op de publieke agenda. Er is maatschappelijk besef dat dit belangrijke onderwerpen zijn en men is volop in gesprek’, bemerkt Ruiz Bravo. ‘De grote uitdaging is nu om akkoorden in de praktijk om te zetten. Het is mooi dat de regeringsleiders het met elkaar eens zijn over het belang van gendergelijkheid – vooral 25 jaar na de Beijing-conferentie – maar in de realiteit is er weinig veranderd.’

‘Volgens de grondwet zijn we allemaal gelijk voor de wet, maar in de praktijk worden we gedefinieerd als ongelijk’, stelt Munoz Cabrera. ‘Om feminicide en andere vormen van genderongelijkheid de wereld uit te helpen, moet het politiek en maatschappelijk systeem zich houden aan de verbintenissen die ze maken. Voeg de daad eindelijk eens bij het woord.’