‘Vier regenseizoenen achter elkaar zijn mislukt. Dat hebben we al 40 jaar niet gezien’

De droogte van 2016-2017 was één van de drie droogtes van afgelopen jaar.

USAID / WFP (CC BY-NC 2.0)

Door het geweld in Oekraïne raakt het nieuws over de hongersnood in de Hoorn van Afrika ondergesneeuwd. Nochtans dreigen door de extreme droogte, onder meer door de klimaatverstoring, miljoenen mensen honger te lijden en kampen zij nu al met ernstige voedselonzekerheid. In Ethiopië, Somalië en Kenia gaat het om de ergste droogte in meer dan 40 jaar. ‘De wereld mag de Hoorn van Afrika niet uit het oog verliezen.’

Ethiopië, Somalië en Kenia: de Hoorn van Afrika dreigt voor het vierde jaar op rij een dramatisch regenseizoen te hebben, met grote gevolgen voor de landbouw en veeteelt. 18,4 miljoen mensen in die regio leven momenteel in zware voedselonzekerheid, en zo’n 213.000 Somaliërs bevinden zich nu al officieel in hongersnood.

Alsof dat nog niet genoeg is, zorgt de oorlog in Oekraïne voor stijgende energie en kunstmestprijzen en is de invoer van graan zo goed als stil komen liggen.

Voedselexperts zagen de situatie aankomen. In Trouw waarschuwde voedselexpert Prem Bindraban in april al dat de oorlog in Oekraïne meer levens zal eisen door honger in Afrika dan door geweld in Oekraïne.

Toch lijkt het Westen weinig begaan met de voedselcrisis in de Hoorn. Zo was in mei nog 77% van de Britten onbekend met de hongersnood in de Hoorn van Afrika, terwijl slechts 9% op dat moment niet afwist van de Oekraïneoorlog.

Waar komt die informatiekloof vandaan?

Droogte is ‘normaal’

‘De laatste tien jaar zijn er drie periodes van droogte geweest in de Hoorn van Afrika: in 2010-2011, in 2016-2017, en nu vanaf 2020’, vertelt Charity Mumbua, voedselzekerheidsexpert bij IGAD, een samenwerkingsverband van Oost-Afrikaanse landen.

‘Vier regenseizoenen achter elkaar zijn mislukt. Dat hebben we al 40 jaar niet gezien.’

‘Dit is relatief veel, waardoor het beeld ontstaat dat droogte en honger een natuurlijk verschijnsel zijn in onze landen. Maar dat is te simpel gedacht.’

Mumbua legt uit: ‘Hoewel periodes van droogte inderdaad een terugkerend fenomeen zijn in de Hoorn van Afrika, zien we nu dat ze steeds frequenter en extremer worden. De huidige droogte is ongekend. Vier regenseizoenen achter elkaar zijn mislukt. Dat hebben we al 40 jaar niet gezien.’

‘Door de klimaatcrisis worden extreme weersomstandigheden steeds frequenter en intensiever. Somalië en delen van Ethiopië en Kenia kampen met zware droogte, terwijl Zuid-Soedan kampt met aanhoudende overstromingen, waarvan de omvang ongezien is in de laatste decennia.’

IGAD merkt de huidige toestand nog niet aan als een regionale hongersnood, op een aantal gebieden in Somalië na. Dit komt doordat er nog geen gerapporteerde sterfgevallen zijn waarbij honger de doodsoorzaak is.

Een hongersnood is ‘te traag’ voor het nieuws

‘Het nieuws bestaat over het algemeen uit plotselinge gebeurtenissen die we niet verwachten’, vertelt Asmerate Hilesilasse, media-analist in Ethiopië. Vandaar dat de oorlog in Oekraïne bijvoorbeeld veel in het nieuws komt. Over tragere processen, zoals recessies, de stikstofcrisis en hongersnoden, berichten media vaak (te) laat.

Pas als de crisis daadwerkelijk is ontstaan, verschijnen de nieuwsberichten en komen overheden in actie.

Mumbua ziet hetzelfde: ‘In januari 2021 waarschuwden verschillende organisaties al voor droogte. In september 2021 verklaarde Kenia de droogte een nationale ramp, Somalië riep twee maanden later de noodtoestand uit.’

Tijd voor adequate voorzorgsmaatregelen was er nog amper. ‘Denk aan het maken, repareren en onderhouden van waterputten, gemeenschappen helpen met het groeien en opslaan van veevoer en het op tijd opschalen van nationale programma’s voor sociale zekerheid.’

Pas als de crisis daadwerkelijk is ontstaan, verschijnen de nieuwsberichten en komen overheden in actie, ziet Mumbua. Tijdens een droogte in 2016 waren overheden wel op tijd: ze konden, samen met hulporganisaties, hulpprogramma’s opschalen om de schade van de droogte te beperken.

Dit jaar zal nog een grotere uitdaging zijn, omdat de Oekraïne-oorlog en de pandemie de economie in veel landen een stuk kwetsbaarder heeft gemaakt. Daarover verderop meer.

De oorzaken van een hongersnood zijn vaak ingewikkeld

Een voedselcrisis heeft veel natuurlijke en politieke oorzaken. Om daarover verslag te doen is volgens Hilesilasse veel kennis vereist van de politieke geschiedenis van een land of regio.

NRC, de Volkskrant en Trouw hebben elk één correspondent in Oost-Afrika, die verslag doet over een groot deel van toch al een enorm continent, waar toch al relatief weinig over wordt geschreven. Droogte en honger concurreren met de rest van het nieuws uit Afrika voor een pagina in de krant.

Sommige hulporganisaties blazen bijvoorbeeld de officiële cijfers op in de berichten waarin ze om geld vragen.

Zo zijn er de stijgende graan-, kunstmest- en energieprijzen door de oorlog in Oekraïne, een aanhoudende sprinkhanenplaag, de oplopende inflatie in Somalië en Ethiopië, en de fragiele staat van vele huishoudens na de coronapandemie.

Maar ook conflict speelt een grote rol: door de gewapende strijd tussen het regionale Tigray-leger en het Ethiopische nationale leger, was de noordelijke provincie Tigray tot voor kort ontoegankelijk voor humanitaire organisaties. Terwijl 90% van de Tigreeërs volgens de WHO dringend voedselhulp nodig zou hebben.

In het zuiden van Somalië verstoort de terreurgroep Al-Shabaab de levering van hulpvoorraden, en in Kenia stellen de autoriteiten de minst weerbare gebieden tegen droogte van oudsher achter.

Ten slotte maakt de manier waarop de media de droogte framen nogal uit, zegt Mumbua: ‘Laat zien wat er hier aan de hand is zonder te overdrijven of te minimaliseren, en breng verslag uit op een manier die de waardigheid van getroffen groepen in ere houdt.’

Sommige hulporganisaties blazen bijvoorbeeld de officiële cijfers op in de berichten waarin ze om geld vragen. Zo beweert Save The Children dat 23 miljoen mensen momenteel hongerlijden in de Hoorn van Afrika: 5 miljoen meer dan de officiële cijfers.

De Hoorn van Afrika heeft weinig geopolitieke invloed

‘Landen in de Hoorn van Afrika hebben weinig invloed op het wereldtoneel, waardoor westerse lezers misschien minder geïnteresseerd zijn in wat er gebeurt. Het voelt verder weg’, vertelt Hilesilasse.

‘Grote mediabedrijven maken een afweging: hoeveel geld investeren we in het berichten over een gebied dat ons publiek weinig interesseert? Ze weten dat ze zulke berichten minder goed kunnen verkopen dan nieuws over bijvoorbeeld Oekraïne, een oorlog waarin de wereldmachten zoals de EU en de VS betrokken zijn en waarvan de gevolgen in het Westen direct voelbaar zijn.’

‘De wereld zou de Hoorn van Afrika niet uit het oog mogen verliezen.’

Het is niet zo dat dreigende hongersnood níét in het nieuws komt. In Nederland besteedden meerdere media aandacht aan de aanhoudende droogte in de Hoorn van Afrika. Vooral Somalië, waar het risico op hongersnood het grootst is, verschijnt relatief vaak in de krant en op het nieuws.

Begin juni bracht de NOS de oorzaken van de huidige voedselcrisis duidelijk in beeld, net als de schrijnende kindersterfte (volgens Unicef zijn in Somalië, Ethiopië en Kenia al 1,7 miljoen kinderen ernstig ondervoed). Ook de Volkskrant legde uitgebreid het verband tussen de oorlog in Oekraïne en de honger in de Hoorn van Afrika uit.

De aandacht van het Westen voor de oorlog in Oekraïne vertaalt zich in een gebrek aan financiële hulp om de voedselcrises aan te pakken in de Hoorn van Afrika. ‘Zowel onze overheden als andere overheden en hulporganisaties maken geld vrij om de gevolgen van de droogte in te perken, maar we hebben veel meer nodig dan dat er nu vrijkomt’, vertelt Mumbua.

Op dit moment is nog maar 500 miljoen dollar van de benodigde 1,8 miljard dollar vrijgekomen. ‘Kenia heeft bijvoorbeeld nog geen 17% van het beoogde budget bereikt, en in andere landen is de situatie niet veel beter. We begrijpen dat er momenteel veel crises zijn die financiële hulp nodig hebben, maar de wereld zou de Hoorn van Afrika niet uit het oog mogen verliezen.’

Dit artikel werd eerder gepubliceerd bij Oneworld.