Waarom toegankelijke informatie in het doolhof van vreemdelingenrecht cruciaal is

CC0

De integratienota die de N-VA vorige week op de Vlaamse onderhandelingstafel legde en die uitlekte in De Morgen, deed meteen stof opwaaien. Vooral de verstrenging van inburgering, zoals het voorstel om taalverwerving te koppelen aan resultaatsverbintenissen en eventuele sancties, lokt verontwaardiging uit.

Het idee om de juridische helpdesk van de Agentschappen Integratie en Inburgering af te schaffen deed dan weer minder stof opwaaien. Nochtans is deze dienstverlening een centrale en belangrijke decretale opdracht van de agentschappen. Veelzeggend is alvast dat het Vlaams Agentschap zelf op zijn website — bij “veelgevraagde info” — op de eerste plaats verwijst naar vreemdelingenrecht of internationaal familierecht.

Afgeslankte dienst

De voorbije jaren maakte de Vlaamse integratiesector een stevige hervorming door. Een fusie en de inkanteling van twintig integratieorganisaties in het Agentschap Integratie en Inburgering moest de sector professioneler, harmonieuzer en kostenefficiënter maken. Nog geen drie jaar na de effectieve fusieoperatie in 2015 kondigde Vlaams minister voor Integratie Liesbeth Homans forse besparingen aan bij het Agentschap. Die kaderden volgens de minister in een ‘natuurlijk proces’, omdat het ging om de afvloeiing van personeel dat was aangeworven in het kader van de asielcrisis in 2015. ‘Die was voorbij’, klonk het.

Maar ook bij de juridische dienst van het Agentschap vielen ontslagen. De juristen die tot dusver in regioteams werkten, zouden moeten verhuizen naar Brussel. Met name vier juristen van het Hasseltse regioteam en één jurist uit Gent weigerden om hun werkplek te verruilen voor de hoofdstad. Ze werden ontslagen en niet vervangen, net zomin als een juriste die uit eigen wil vertrok.

‘Het is voor lokale besturen onmogelijk om zelf de complexe en vaak wijzigende materie inzake vreemdelingenrecht op te volgen’

Daarmee slonk het aantal experten van de juridische dienst van het Agentschap met een vierde. Dertien juristen bleven over om in te staan voor een juridische helpdesk, om vormingen te geven, een toegankelijke en dagelijks geüpdatete website te onderhouden en een nieuwsbrief en een tijdschrift uit te geven.

Toch bleef de afgeslankte dienst op volle toeren draaien, zo blijkt uit het jaarverslag van 2018. De juridische helpdesk bijvoorbeeld kreeg vorig jaar 10.202 aanvragen voor juridisch advies. Die aanvragen kwamen uit heel diverse hoeken: OCMW’s, gemeentelijke en stedelijke diensten, Vlaamse overheidsdiensten, vrijwilligers, bedrijven enzovoort.

‘Lokale besturen hebben een zeer grote nood aan juridische ondersteuning, ongeacht de plek waar die zich bevindt. Het is voor hen onmogelijk om zelf de complexe en vaak wijzigende materie van het vreemdelingenrecht op te volgen’, reageert Nathalie Debast van de VVSG, de  Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten. ‘Ze doen daarom zeer vaak beroep op de kennis en expertise van de juridische dienst van het Agentschap.'

'De vorige afbouw en centralisatie legde al meer druk op lokale besturen, die natuurlijk blijvend geconfronteerd worden met de problematiek. We vragen daarom begrip en aandacht voor de bezorgdheden van lokale besturen’.

Cijfers uit het jaarverslag 2018 van het Agentschap Integratie en Inburgering

Printscreen, jaarverslag Agentschap Integratie en Inburgering

Van Vlaams naar federaal?

Ook de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) maakt gebruik van de juridische dienst van het Agentschap, zegt VDAB-woordvoerster Joke Van Bommel. ‘We verwijzen overigens ook werkgevers door naar deze dienstverlening. De dienst heeft expertise in juridische kennis die voor ons relevant is en die we zelf niet in huis hebben. Moest het Agentschap die dienstverlening niet meer aanbieden, dan zouden we hiervoor ergens anders terecht moeten kunnen.’

In de wandelgangen klinkt dat Vlaanderen de juridische dienstverlening misschien wil doorschuiven naar het federale niveau. Maar die denkpiste zou voorbijgaan aan de complexe realiteit. ‘De juridische dienstverlening van het Agentschap behandelt geen pure federale materie maar gaat veel verder dan het migratierecht, dat grotendeels onder federale bevoegdheid valt’, zegt Sandy Peeters, algemeen directeur van Atlas vzw.

Het Antwerpse stedelijke agentschap Atlas heeft zelf vier juristen in huis (zie kader) die nauw samenwerken met het Vlaamse Agentschap in Brussel. ‘We informeren bijvoorbeeld OCMW’s, diensten als de VDAB en werkgevers over het recht op werken van een vreemdeling, wat geen federale bevoegdheid is. Daardoor zal die persoon ook effectief sneller aan de slag kunnen en geen OCMW-steun meer nodig hebben.'

'Je hebt expertise nodig die zowel de federale verblijfswetgeving als de Vlaamse arbeidsregels doorgrondt om een juist advies te kunnen geven. Die zit nu bij het Agentschap in Brussel, wij bij Atlas doen het maatwerk in Antwerpen.’

Stedelijke versus Vlaamse integratie

Atlas, integratie en inburgering Antwerpen voert namens de stad Antwerpen het Vlaamse inburgerings- en integratiebeleid. De stad Antwerpen besliste immers, net als Gent, om met Atlas een eigen stedelijk agentschap te behouden om stedelijke accenten te kunnen blijven leggen. ‘Via onze juridische expertise in huis, kunnen we een stedelijke vertaling maken’, zegt algemeen directeur Sandy Peeters.

‘Onze juristen buigen zich ook over Vlaamse en lokale materies zoals toegang tot werk, verplichte inburgering, kinderbijslag… Wij werken nauw samen met onder meer stedelijke diensten zoals maatschappelijke dienstverlening, sport, onderwijs, jeugd, huisvesting, burgerlijke stand enzovoort. Er blijft daarnaast een stijgende vraag aan ondersteuning vanuit de lokale organisaties.’

In-Gent* voert deze opdracht uit voor de stad Gent. Het Agentschap Integratie en Inburgering voert de opdracht uit voor de provincie Antwerpen, de rest van Vlaanderen en Brussel.

*Noot: In-Gent heeft, anders dan het Antwerpse Atlas, geen juridisch team onder eigen dak maar werkt daarvoor samen met het stedelijke Infopunt Migratie.

Sandy Peeters vraagt zich ook af welke federale speler de juridische dienstverlening van Vlaanderen zou overnemen. ‘Het zou minimaal moeten gaan om een onafhankelijke en kwaliteitsvolle dienst die ook over Vlaamse en lokale bevoegdheden een heel actief ondersteuningsaanbod uitwerkt, met een expliciete opdracht en middelen daartoe.’

Ook Koen Dewulf, dienstdoend directeur van het federaal migratiecentrum Myria, verwijst naar een thematische spanning, mocht Vlaanderen de juridische dienstverlening over vreemdelingenrecht naar het federale niveau willen doorschuiven.

‘Verblijfsrecht staat inderdaad continu in verbinding met andere materies. Als wij bij Myria juridische vragen krijgen van lokale overheden, of CAW’s bijvoorbeeld, over het internationaal privaatrecht, waarin onze medewerkers niet meteen onderlegd zijn, dan verwijzen we door naar de juridische dienst van het Agentschap.’

Kwaliteit troef

De juridische dienstverlening van het Agentschap, zegt Koen Dewulf, berust op een jarenlange expertise. ‘De uiterst degelijke website is voor veel juristen en experten Vreemdelingenrecht een referentiepunt. Moest die expertise wegvallen, dan kan je dat niet zomaar vervangen.’

Dat bevestigen ook andere juristen. Helder Recht, een onafhankelijke sociale organisatie die juridische eerstelijnsinformatie aanbiedt in een toegankelijk taalgebruik, maakt vooral gebruik van de nieuwsbrief van het Agentschap. ‘Die is erg up-to-date en, net als de website, zeer betrouwbaar’, zegt Erica Van Dijk, experte Vreemdelingenrecht.

‘Ook mijn studenten maken gretig gebruik van de website’, zegt migratie-experte Ellen Desmet, verbonden aan de Universiteit Gent. ‘Als het Agentschap in Brussel die vertaalslag van complexe materie naar toegankelijke informatie niet meer kan maken, valt voor velen een heel waardevol instrument weg.’

‘Niet alleen advocaten-stagiairs Vreemdelingenrecht of juristen die minder gespecialiseerd worden, zouden een belangrijke en betrouwbare bron verliezen. De vreemdelingenwet zou “als praktijk” bovendien een stuk ondoorzichtiger worden’, reageert Benoit Dhondt, advocaat bij Antigone Advocaten en expert vreemdelingenrecht.

‘De juridische experten in het Agentschap kaarten bijvoorbeeld ook administratieve paradoxen aan. Ze verhelderen dat ook voor een breder publiek. Ze brengen transparantie en duidelijkheid in een complexe materie. Die onafhankelijke transparantie moet behouden blijven.’