Libië is na de val van kolonel Kadhafi uiteengevallen in twee elkaar bekampende regeringen. Milities en zelfs terreurbeweging Islamitische Staat of IS proberen er vaste voet aan de grond te krijgen. Wapens en rebellen die Kadhafi nog min of meer onder controle had, duiken elders op in Afrikaanse burgeroorlogen. Had de NAVO zich in 2011 beter niet gemoeid met de opstand tegen Kadhafi? Of zijn we vergeten hoe bloeddorstig die te keer zou gaan? Stefaan Anrys zoekt antwoorden.
In 2011 kondigde de VN een vliegverbod af boven Libië en bombardeerde het de troepen van Kadhafi die dreigden de opstandelingen van Benghazi onder de voet te lopen.
De reden toen aangehaald in resolutie 1973 van de VN-veiligheidsraad – het enige orgaan dat mag beslissen om een soeverein land militair aan te vallen – was dat de Libische burgers beschermd moesten worden tegen Kadhafi.
Die voelde zijn decennialange alleenheerschappij wankelen en dreigde de opstandelingen uit Benghazi uit te roeien. Klare taal en niet helemaal onrealistisch gezien het parcours van Al Majnun – Arabisch voor ‘de gek’ – zoals de Broeder Leider in het Arabisch wel ‘s smalend genoemd werd.
De permanente vertegenwoordiger van de VS bij de NAVO destijds, Ivo Daalder, houdt nog altijd vast aan de these dat door de troepen van Kadhafi te bombarderen een bloedbad in Benghazi vermeden is.
Ietwat overroepen, vindt Claudia Gazzini, Senior Lybia Analyst bij de International Crisis Group (ICG), die niet helemaal zeker is of het zonder NAVO-bombardementen en no-flyzone zo’n vaart had gelopen. ‘Voor een deel was dit opgeblazen informatie, ofschoon ik niet ontken dat Kadhafi tot dergelijke wandaden in staat was, tenminste indien hij Benghazi had bereikt. Feit blijft echter dat er sinds de NAVO-interventie meer burgerdoden zijn gevallen in Libië dan er ooit waren gestorven in Benghazi.’
Kadhafi, Broeder Leider of Al Mazjnun (‘de gek’)?
thierry ehrmann (CC BY 2.0)
Geen flauw idee
‘Hoe kan je verwachten dat mensen vrij hun politieke toekomst uittekenen, als iedere clan of strijdmacht in Libië de handen kan leggen op een enorm wapenarsenaal?’
Volgens Daalder heeft de interventie burgers in Libië alvast de kans gegeven over hun eigen toekomst te beslissen, ook al ziet die er vandaag – en dat geeft hij zelf ook grif toe – niet rooskleurig uit.
Desgevraagd zeggen heel wat diplomaten, politici en analisten – enkelingen zoals onderzoeker Jason Pack niet te na gesproken – dat de NAVO-interventie in Libië een vergissing was, een grove misrekening. Een onderhandeld staakt-het-vuren had wellicht evengoed een bloedbad kunnen vermijden en met veel minder collateral damage vandaag.
Meer nog. Het militair ondersteunen van de Arabische Lente in Libië heeft allesbehalve ruimte gecreëerd voor het zelfbeslissingsrecht van de bevolking.
Claudia Gazzini van ICG: ‘De VN had voor de aanval geen flauw idee hoeveel wapens er in Libië opgeslagen waren. Achteraf bleek dat er meer wapentuig circuleerde dan in Irak en Afghanistan samen. Hoe kan je verwachten dat mensen vrij hun politieke toekomst uittekenen, als iedere clan of strijdmacht in Libië de handen kan leggen op een enorm wapenarsenaal? Zoveel wapens leiden sowieso tot een gedegenereerd politiek leven’.
Claudia Gazzini: ‘De VN had voor de aanval geen flauw idee hoeveel wapens er in Libië opgeslagen waren. Achteraf bleek dat er meer wapentuig circuleerde dan in Irak en Afghanistan samen.’
vittoare (CC BY-NC-SA 2.0)
Jihadi’s
De repercussies op de Sahel en heel Afrika had niemand kunnen voorzien.
De interventie heeft ook andere verstrekkende gevolgen gehad. Onder meer nam de migratie uit Libië toe aangezien Kadhafi die niet langer controleerde. De repercussies op de Sahel en zelfs heel Afrika had echter niemand kunnen voorzien.
Zo vonden de Toearegs die Kadhafi als huurlingen bijstonden en nadien verjaagd werden de weg – terug – naar het MNLA (Nationale bevrijdingsbeweging voor Azawad) in Mali.
Wapentuig, zelfs geavanceerde luchtafweer, werd geplunderd, raakte vermist of dook op in brandhaarden tot diep in centraal Afrika. En onlangs zette ook IS voet aan wal in Libië.
De Toearegs die Kadhafi als huurlingen bijstonden en nadien verjaagd werden vonden de weg – terug – naar het MNLA in Mali.
David Stanley (CC BY 2.0)
Kadhafi hield de jihadi’s in eigen land aardig onder de knoet.
Nu, het klopt niet dat Kadhafi de vredestichter was waarvoor hij zichzelf soms graag uitgaf.
Hoewel hij de grote financier was van de Afrikaanse Unie, vocht de Broeder Leider wat graag proxy-oorlogen uit, door rebellen in buurlanden te steunen.
Anderzijds heeft de détente tussen hem en het Westen vanaf 2003 er niettemin voor gezorgd dat hij inzake contraterrorisme alvast, eerder een bondgenoot was dan een vijand. Hij hield de jihadi’s in eigen land aardig onder de knoet, om het zo te stellen.
Vraag blijft natuurlijk wat de gevolgen waren geweest, was Kadhafi – bij gebrek aan een interventie – met een slachtpartij in Benghazi weggekomen. Hoe vatbaar zou hij dan nog geweest zijn voor rede? Zelfs zonder NAVO-interventie was de goede verstandhouding met Kadhafi voltooid verleden tijd, meent Libië-analist Jason Pack: ‘Kadhafi vond het onvergeeflijk dat het Westen de Arabische Lente in Eygpte en Tunesië had gesteund en zou sowieso verworden zijn tot een neo-rogue. Er viel niet meer met hem te onderhandelen’.
Rusland en China
‘De VN-resolutie 1973 hield in dat we Libische burgers zouden beschermen, maar niet dat we zouden overgaan tot regime change’, benadrukt Wouter De Vriendt van Groen vandaag, volksvertegenwoordiger en lid van de Commissie voor Landsverdediging. ‘Behalve PvdA, waren alle partijen voorstander van de interventie, maar helaas hebben we het VN-mandaat schromelijk overschreden. We hebben ons gemengd in een burgeroorlog en hebben de jacht op Kadhafi helpen organiseren.’
Wouter De Vriendt: ‘Onze interventie in Libië heeft Rusland geïsoleerd.’
Совет Федерации (CC BY-NC-SA 2.0)
‘De non-interventie in Syrië is grotendeels te wijten aan hoe we in Libië ons mandaat hebben overschreden.’
Daar betaalt de VN en dus ook de hele wereld nog altijd een prijs voor, weet De Vriendt. ‘Sinds Libië is het veel moeilijker geworden om Rusland en China, landen die tegen de resolutie waren, mee te krijgen in allerlei initiatieven en verdragen zoals het ontwapeningsverdrag met betrekking tot conventionele wapens.’
‘We hebben het verkeerd aangepakt. Onze interventie in Libië heeft Rusland geïsoleerd. De non-interventie in Syrië bijvoorbeeld is grotendeels te wijten aan hoe we in Libië ons mandaat hebben overschreden. En Rusland houdt niet op ons daaraan constant te herinneren.’
Opnieuw riposteert Pack dat niemand zich illusies maakte, ook niet binnen de VN. ‘Men moest de letter van de wet volgen, maar het ging ons overduidelijk om regime change. Daar liet niemand enige twijfel over bestaan. En wat Rusland en China betreft: die zouden zich sowieso geïsoleerder gaan opstellen, met of zonder een interventie in Libië.’
IS de toekomst?
Omdat Libië een toevluchtsoord is geworden voor internationaal terrorisme pleiten sommigen voor een nieuwe interventie.
Momenteel zijn onderhandelingen aan de gang tussen de twee regeringen die zich opwerpen als de belangrijkste machtsblokken in het land. Geen van beide wil van wijken weten en ze erkennen elkaars legitimiteit niet.
Komt het in de volgende twee maanden niet tot een vredesovereenkomst tussen beide machtsblokken, dan gaat Libië wellicht nog een lange bloedige burgeroorlog tegemoet. In een land waar de bevolking voor het overgrote deel afhankelijk is van import, zou een aanslepende burgeroorlog algauw voor een humanitaire ramp zorgen. De olieprijs staat laag, de export ook en de centrale bank raakt door zijn reserves. Er kan met andere woorden straks niet eens meer voedsel of brandstof gekocht worden voor de bevolking.
Komt het in de volgende twee maanden niet tot een vredesovereenkomst tussen beide machtsblokken, dan gaat Libië wellicht nog een lange bloedige burgeroorlog tegemoet.
United Nations Photo (CC BY-NC-ND 2.0)
Toch laten sommige Westerse landen opnieuw een ballonnetje op voor een nieuwe operatie, omdat Libië een toevluchtsoord is geworden voor internationaal terrorisme, nu ook de strijders van IS. Gazzini: ‘Een interventie nu zou uiterst hachelijk zijn. Tegen wie ga je vechten? Met welk doel? Met wie gaat men zich alliëren? Als je daarop geen bevredigend antwoord hebt, mag je geen interventie organiseren.’
Volgens Pack zit er niets anders op dan de financiers van de strijdende partijen te straffen. Qatar en Turkije zijn er daar enkele van. ‘Maar die hebben we nodig voor de strijd tegen IS, dus dat doen we niet.’
‘We hadden maar één doel’, zucht een Belgische diplomaat die destijds op post was in de regio. ‘Kadhafi moest weg. De nazorg was niet voorzien. Zo gaat het helaas meestal bij militaire interventies.’ Iedereen die Libië kende, wist dat er onder de ‘Gids van de Revolutie’ amper een staat bestond, die naam waardig. Zonder de Broeder Leider zou de boel als een kaartenhuisje in elkaar vallen, met de gekende gevolgen.