Wat blockchain kan betekenen voor het Afrikaanse continent

De digitale en de fysieke wereld zijn in snel tempo aan het versmelten, en nieuwe technologieën worden voor steeds meer toepassingen gebruikt. Welkom in de vierde industriële revolutie, de samensmelting van de fysieke en digitale wereld die zich vandaag ontvouwt.

Veel Afrikaanse landen hebben de derde industriële revolutie niet gemist, maar er een geheel eigen draai aan gegeven, zo lijkt het.

U hebt ongetwijfeld al over losse elementen ervan gehoord: artificiële intelligentie, robotica, het Internet of Things en blockchain. Het gaat zo snel dat het onmogelijk lijkt om alle evoluties te volgen, en in die opwinding worden de schijnwerpers zelden op het Afrikaanse continent gericht.

Afrikaanse landen hinken achterop in nagenoeg alle indicatoren die een succesvolle digitale revolutie aangeven. De toegang tot technologie als internet en computers is ondermaats, net als het onderwijs in het gebruik ervan. Maar anderzijds staan het continent wel mijlenver voorop in het systeem van mobiele financiële diensten.

Nergens ter wereld maken mensen meer gebruik van diensten zoals M-Pesa, dat gebruikers toelaat om onder meer te betalen, geld over te schrijven en zelfs krediet af te sluiten. Daar heeft het ontoegankelijke klassieke banksysteem, met kantoren en bankrekeningen zoals wij die kennen, veel mee te maken. Veel Afrikaanse landen hebben de derde industriële revolutie – het internet en moderne ICT – niet gemist, maar er een geheel eigen draai aan gegeven, zo lijkt het.

Het verleden leert dat die eigen draai geen probleem hoeft te zijn. Dat er op het continent weinig telefonische landlijnen te vinden zijn, belemmert de Afrikanen niet om er vandaag met kop en schouders bovenuit te steken wanneer het gaat over het gebruik van mobiele telefonie.

Het is een toepassing van de wet van de remmende voorsprong zoals die beschreven werd door de Nederlandse historicus Jan Romein: wie snel mee is met nieuwe technologie, is weinig gemotiveerd om nog te blijven zoeken naar verdere vooruitgang. Miste Afrika schijnbaar de boot toen de landlijnen werden aangelegd, dan was het des te sneller bereid om de daaropvolgende technologie te omarmen. Een stapje overslaan is daarom geen ramp.

Mogelijk gebeurt zoiets binnenkort ook met bepaalde technologieën uit het uitstalraam van de vierde revolutie, blockchain in de eerste plaats. Die technologie is momenteel vooral gekend als drijvende kracht achter cryptomunten zoals bitcoin en ether, maar kent veel meer toepassingen, ook buiten de financiële wereld.

Waarheidsmachine

Blockchain is in de meest simpele vorm een databank met gegevens. Die gegevens kunnen vele vormen aannemen: digitale valuta (zoals bitcoin), contracten, eigendomsrechten op grond, diploma’s, identiteitsgegevens, stemmen… De lijst is eindeloos. Alle transacties van die gegevens worden in blokjes opgeslagen (vandaar: block chain, blok-keten). Die keten wordt gedeeld op een netwerk van computers.

Blockchain-technologie kan een oplossing bieden om processen te verbeteren en efficiënter om te gaan met tijd en middelen.

Blockchain-technologie is meer dan zomaar een databank, het is een waarheidsmachine. De informatie wordt niet bewaard op één plaats maar wordt gedecentraliseerd, en kan dus niet aangepast of verwijderd worden zonder toestemming van alle andere deelgenoten. Dat maakt de informatie niet alleen onveranderlijk, maar ook fraudebestendig. Zoals een olifant die niets vergeet.

Net die eigenschap maakt blockchain zo interessant in de strijd tegen manke overheidsdiensten, corruptie, torenhoge handelstarieven en complexe eigendomsrechten. Zaken die voor vele Afrikaanse landen op zijn minst aandachtspunten zijn. Blockchain-technologie kan een oplossing bieden om processen te verbeteren en efficiënter om te gaan met tijd en middelen.

De technologie kan een belangrijk voordeel opleveren, zeker als ze geadopteerd wordt door regeringen in een gereguleerde omgeving. Een Afrikaanse regering die een blockchaintoepassing wil invoeren, moet niet per se eerst de vorige, inefficiëntere digitale systemen gaan installeren. Ze kan meteen overschakelen naar blockchain.

Bevinden de gegevens van een databank voor publieke diensten zich nu bijvoorbeeld nog in een ouderwetse, fysieke fichebak, dan kunnen die overgezet worden in blockchain, zonder dat er een tussenstap als bijvoorbeeld een digitaal loket bij komt kijken.

Christiaan de Jongh, Zuid-Afrikaanse onderzoeker aan de Stellenbosch Universiteit, deed als een van de eerste mensen ter wereld onderzoek naar hoe blockchain gebruikt kan worden als beleidsinstrument. Zijn onderzoek focust op drie beleidsdomeinen waar de technologie een meerwaarde zou kunnen bieden: de registratie van land, het uittellen van stemmen na verkiezingen en de registratie van de identiteit van burgers.

‘Transparantie en decentralisatie zijn bij uitstek zaken waar het ons aan ontbreekt’, stelt De Jongh formeel over het belang van zijn onderzoek voor het Afrikaanse continent. ‘Blockchain levert hier een oplossing voor.’

‘Momenteel kan je de technologie nog niet uitrollen op grote schaal, daar is het te vroeg voor. De belangrijkste reden is de relatie tussen veiligheid en snelheid: hoe sneller je blockchain gaat inzetten, hoe minder veilig het is. En als gebruiker van zo’n systeem wil je het snel én veilig doen, natuurlijk. Er wordt momenteel hard gewerkt om de technologie op punt te krijgen. Maar je ziet toch dat er in bepaalde beleidsdomeinen een omslag komt.’

Landregister

De registratie van eigendomsrechten op grond is een van de domeinen die De Jongh onderzocht. Dat gebeurt in een landregister, een officiële databank die bijhoudt wie een bepaald stuk grond bezit en welke rechten en plichten daaraan verbonden zijn. Het register bewaart ook de geschiedenis van het stuk grond en verifieert alle transacties, koop en verkoop.

Onder andere in Nigeria zijn eigendomsrechten op grond en op andere zaken een bron van ellende. ‘s Lands vicepresident Yemi Osinbajo drukte onlangs nog zijn spijt uit dat slechts drie procent van zijn onmetelijke land gedocumenteerd is. Dat zorgt ervoor dat er stukken grond bij de vleet verkocht worden, zonder dat ze ooit op de markt zijn gekomen.

Georgië werd een van de eerste landen wereldwijd die de blockchain-technologie implementeerden met een performant landregister als doel.

Verschillende personen menen recht te hebben op hetzelfde stuk grond omdat ze er beiden een eigendomstitel van hebben, uitgegeven door een verschillende instantie. Dat mondt niet zelden uit in twist, en soms in regelrechte oorlog. En in onnoemelijk veel pancartes langs de weg met variaties op de boodschap: ‘Dit terrein is niet te koop’.

In dit zeer concrete voorbeeld kan blockchain-technologie een uitkomst bieden, zoals gebeurde in Georgië. Het Oost-Europese land werd een van de eerste landen wereldwijd die de technologie implementeerden met een performant landregister als doel.

Georgiërs kunnen door de toepassing communiceren met hun regering in het proces van landregistratie, verkoop en aankoop van eigendomsrechten op grond. Het is voor De Jongh een perfect voorbeeld van hoe technologieën op elkaar inhaken. De vierde industriële revolutie bouwt hier voort op de derde.

En toch: een beetje onderzoeker ziet de problemen al snel aan de horizon opdoemen. Blockchain werkt namelijk slechts met enen en nullen: het land is van iemand of het is het niet. De realiteit is dikwijls een stuk complexer. Twee mensen kunnen bijvoorbeeld allebei een landtitel bezitten, uitgegeven door een verschillende instantie. Daar sta je dan, met je spitstechnologie.

De Jongh geeft toe dat dat een probleem is. Hij beargumenteert dat de huidige manier van registreren zulke problemen ook niet oplost. Maar hij wil vooral naar de toekomst kijken. ‘Ook als een bepaald land alleen maar nieuwe gegevens zou invoeren wanneer ze de blockchain-technologie zou gebruiken, staan we al een stuk verder. Je moet ergens beginnen. Sporadisch kan je dan gegevens uit het verleden toevoegen, waar geen controverse over bestaat. Zo bouw je op z’n minst aan de weg. Want niemand is gebaat bij nog eens vijftig jaar op de manier waarop we het vandaag organiseren’, klinkt het vanuit Zuid-Afrika.

‘Door blockchain kunnen burgers per smartphone hun stem uitbrengen, de afloop van de verkiezingen controleren en in dat hele proces compleet anoniem blijven.’ | © Reuters / Siphiwe Sibeko

Geb(l)aat bij nullen en enen

Voor een optimale inzet van blockchain is het dus uitkijken naar een toepassing waar we alle nuance overboord mogen gooien. Een toepassing die baat heeft bij enen en nullen, want daarbij voelt de blockchain zich als een vis in het water. Stemresultaten van verkiezingen, bijvoorbeeld. De burger brengt zijn of haar stem uit, een ja of een nee. Bij een ja krijgt een kandidaat een stem, bij een nee niet.

‘Door blockchain kunnen burgers per smartphone hun stem uitbrengen, de afloop van de verkiezingen controleren en in dat hele proces compleet anoniem blijven.’

Idealiter is dit een zo transparant mogelijk proces. Hoe transparanter, hoe democratischer. Het is intussen geen verrassing dat tirannen overal ter wereld graag frauderen met verkiezingsuitslagen. Ook Afrikaanse landen blijven daar niet van gespaard. Het wereldrecord “verkiezingen vervalsen” staat zelfs op naam van een voormalige Liberiaanse president, Charles King. In 1927 won die de verkiezingen met vijftien keer meer stemmen dan er kiezers waren.

Burgers verwachten een persoonlijke benadering door de overheid, maar nog belangrijker is uiteraard het vertrouwen. Dat ligt bij de derde partij die de stemmen telt en controleert. Die derde partij is cruciaal voor het functioneren van de democratie.

De Jongh haalt verschillende onderzoekers aan die geloven dat blockchain de nood aan zo’n derde partij elimineert, op zijn minst voor een deel. ‘Door blockchain kunnen burgers per smartphone hun stem uitbrengen, de afloop van de verkiezingen controleren en in dat hele proces compleet anoniem blijven. Dat maakt bovendien komaf met ongemakkelijke wachtrijen en dure logistiek.’

Dat dit geen verre toekomstmuziek meer is bewijst de app Voatz, die al gebruikt werd in de Verenigde Staten. Voatz steunt op blockchain en werd gebruikt al gebruikt bij drie gelegenheden, waaronder de voorverkiezingen van de Democratische Partij in 2016.

De blockchain heeft hier als grote voordeel dat er geen vertrouwen meer nodig is in de centrale autoriteit die de verkiezingen organiseert. De autoriteit kan de uitslag niet beïnvloeden, want die wordt enkel en alleen bepaald door de ‘blokjes’ van de chain.

Minder logistiek en meer vertrouwen dus. De Jongh vond in zijn onderzoek slechts één nadeel aan het stemmen per smartphone via blockchain: in de privacy van de huiselijke omgeving zou een echtgenoot of crimineel eerder kunnen slagen in een poging om het stemgedrag van het slachtoffer te beïnvloeden. Dat nadeel valt weg in het traditionele stemhokje.

Corruptie

Een effectief middel tegen corruptie dat transparantie en decentralisatie voorstaat. Je zou toch denken dat veel landen daarbij gebaat zijn? Uiteraard, zegt ook De Jongh. Waarom wordt het dan niet ingezet, of zelfs maar onderzocht? ‘Beeld je in dat jij een corrupte politicus bent en pakweg de verkiezingen wil manipuleren. Zou je dan inzetten op blockchain?’, kaatst de onderzoeker terug.

Of de technologie ingang zal vinden, blijft koffiedik kijken, beseft de Zuid-Afrikaanse onderzoeker. ‘Ik geloof erin, dat spreekt. Hoe ze geïmplementeerd zal worden, is een andere vraag. Het is verschrikkelijk moeilijk om dat te voorspellen. Kijk naar websites op het internet uit de jaren negentig. Wie had toen kunnen voorspellen hoe het wereldwijde web er vandaag zou uitzien?’