Wie is BlackRock en waarom mag het de EU adviseren over milieuregels voor de bankensector?

Een klimaatbetoging aan het BlackRock-kantoor in september 2019

© Reuters / Kate Munsch

Het miljardenconcern BlackRock mag een cruciaal adviesrapport opstellen over bindende milieu- en duurzaamheidsregels voor de bankensector. Dat doet wenkbrauwen fronsen, want BlackRock investeerde zelf miljarden in fossiele brandstoffen. ‘Het grootste gevaar is dat het de Europese Commissie aanraadt om alle bankenregels vrijwillig te houden zodat de financiële industrie in olie en gas kan blijven investeren zonder op de vingers getikt te worden.’

Larry Fink is een machtig man. In 1988 richtte de Amerikaan het investeringsfonds BlackRock op, dat sindsdien is uitgegroeid tot een financiële grootmacht. Fink was begin jaren tachtig de bedenker van een (destijds) revolutionair financieel product: de verpakte hypotheekobligatie. Hypotheekleningen konden voortaan worden opgekocht, opgeknipt, in complexe financiële pakketten weggestopt en doorverkocht aan institutionele beleggers. Deze, in zulke schuldpakketten verstopte rommelhypotheken, werden uiteindelijk de tijdbom die het financiële systeem in 2008 bijna deed imploderen.

Nog tijdens die financiële crisis kreeg BlackRock de opdracht van de Europese Centrale Bank (ECB), de Europese Commissie en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) om de leningenportefeuilles van banken in de Eurozone aan een onderzoek te onderwerpen. Ook nadien mochten financiële experts van het concern meermaals optreden als crisisadviseurs voor het Europese bankwezen.

Fink zelf — inmiddels miljardair — mag regelmatig aanschuiven bij presidenten, dineert met ministers en is een graag geziene gast tijdens het jaarlijkse World Economic Forum in het Zwitserse luxe skioord Davos. Zo rapporteerde hij in de VS direct aan (toenmalig) Amerikaans minister van Financiën Timothy Geithner. Hij zocht huidig president Donald Trump inmiddels ook op in het Witte Huis. In Frankrijk is Fink een graag geziene gast aan het Parijse Élysée. Sinds het aantreden van voormalig bankier Emmanuel Macron als Frans president is de Amerikaanse miljardair al meer dan eens in de presidentiële ambtswoning in Parijs gesignaleerd voor overleg.

Op een foto uit 2019 zitten Fink, Macron, directeuren van verschillende staatsinvesteringsfondsen uit olielanden, bankiers van Goldman Sachs en enkele grote Franse banken gebroederlijk rond een ovalen salontafel uit de negentiende eeuw, omringd door stijlvolle gouden ornamenten. Het hoofdonderwerp van dat gesprek: hoe de economie verduurzamen? ‘We moeten manieren vinden om investeringen ten gunste van het klimaat te versnellen’, vertrouwde Fink na het diner de Franse financiële krant Les Echos toe. ‘We willen wereldwijd gemeenschappelijke normen ontwikkelen. Dat is een eerste stap die nodig is om groene investeringen echt te democratiseren.’

6.300 miljard dollar

BlackRock verdient zijn geld met vermogensbeheer. Het bedrijf belegt geld van pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen op de aandelenmarkt en hoopt zo winst te maken voor zijn klanten. In totaal heeft BlackRock, via allerlei dochtermaatschappijen, holdings en afsplitsingen, zo’n 6.300 miljard dollar in beheer. BlackRock is daarmee de grootste vermogensbeheerder ter wereld en maakte in 2019 4,5 miljard dollar winst. Dat is meer winst dan dat het bruto nationaal product van sommige landen groot is. Het concern heeft dertienduizend werknemers in dienst en vertakkingen in dertig landen.

BlackRock heeft als aandeelhouder stemrecht in ongeveer 17.000 bedrijven.

Door al die beleggingen groeide BlackRock uit tot een invloedrijke grootaandeelhouder in andere grote bedrijven. Het New Yorkse concern verwierf daarmee veel macht. Het bezit aandelenpakketten in elektronicagiganten Apple en Microsoft, in voedselmultinationals en chemiebedrijven als Bayer of Nestlé, mijnbouwer Rio Tinto en bezit aandelen van belangrijke systeembanken als ING of Deutsche Bank. Uit een uitgebreide analyse van journalistencollectief Investigate Europe blijkt dat BlackRock stemrecht heeft in ongeveer 17.000 bedrijven wereldwijd. In België heeft BlackRock bijna 11 miljard dollar geïnvesteerd in 52 beursgenoteerde bedrijven, waaronder vastgoedconsortium Cofinimmo, bankengroep KBC en brouwer AB InBev.

Op 8 april 2020 maakte de Europese Commissie bekend dat het BlackRock inhuurt om een cruciaal adviesrapport op te stellen over hoe bindende milieu- en duurzaamheidsregels voor de bankensector eruit zouden moeten gaan zien. In totaal gaat dat rapport volgens het aanbestedingsrapport 280.000 euro kosten. ‘Met BlackRock heeft de Europese Commissie een wolf in schaapskleren binnengehaald’, zegt financieel lobbyexpert Kenneth Haar van het Brusselse onderzoeksbureau Corporate Europe Observatory (CEO). ‘Ik vind het vreemd dat er gekozen is voor een bedrijf met enorme belangen in de fossiele energiesector om een advies uit te brengen over regels die juist daarover zouden moeten gaan.’

260 miljard euro voor een klimaatneutraal Europa

In het kader van de Green Deal, die door de Europese Commissie in december 2019 werd gepresenteerd, moeten ook de regels voor banken en andere financiële instellingen verscherpt worden. Zonder geld naar duurzame investeringen, en dus weg van de fossiele sector te dirigeren, wordt het immers lastig om de economie te verduurzamen – zoals de Commissie dat graag wil met haar Green Deal.

Die Green Deal is een ambitieus pakket met allerlei plannen en voornemens die uiteindelijk moeten resulteren in een klimaatneutraal Europa. Daartoe schat de Europese Commissie immers jaarlijks 260 miljard euro aan nieuwe investeringen nodig te hebben. In een annex van die Green Deal staat voor de herfst van 2020 een nieuwe Sustainable Finance Strategy gepland. Het adviesrapport dat BlackRock binnen een jaar moet hebben afgeleverd, wordt daaraan gekoppeld.

Een coalitie van 92 maatschappelijke organisaties stuurde eind april een brief aan de Europese Commissie. Uit vrees voor belangenverstrengeling dringen de organisaties aan op de opzegging van het contract met BlackRock. De Amerikaanse vermogensbeheerder investeerde grote bedragen in kolencentrales, gasprojecten en bezit aandelenpakketten in bijna alle grote oliebedrijven ter wereld.

BlackRock CEO Larry Fink en toenmalig ECB-directeur Mario Draghi in 2014 in Davos

© World Economic Forum / Jolanda Flubacher (CC BY-NC-SA 2.0)

In januari 2020 kondigde BlackRock zelf aan meer rekening te gaan houden met duurzaamheid. Het wil bijvoorbeeld miljoenen dollars aan aandelen in de kolenindustrie verkopen. Maar onderzoek van het Amerikaanse Institute for Energy Economics and Financial Analysis (IEEFA) toonde aan dat BlackRock de afgelopen jaren vooral miljarden dollars aan winst misliep door een te eenzijdige focus op fossiele industrieën. En nadat de uitbraak van het coronavirus de mondiale economie lamlegde, benadrukte Larry Fink bovendien in een brief aan de aandeelhouders expliciet dat niet duurzaamheid de primaire verantwoordelijkheid van BlackRock is, maar ‘to stay focused on long-term returns’.

BlackRock zou eigenaar zijn van 3,27 miljard vaten olie, 1,35 miljard ton steenkool en belegde 87,3 miljard dollar in fossiele industrie.

Er bestaan daarom grote vraagtekens bij de beloofde duurzaamheidsambities van BlackRock. Volgens een data-analyse van de Britse krant The Guardian heeft moederbedrijf BlackRock Inc. via het wereldwijde netwerk van dochterondernemingen, gelieerde fondsen en afdelingen in totaal 11 miljard dollar geïnvesteerd in 56 kolenbedrijven. Daarmee is de vermogensbeheerder de grootste investeerder in kolen wereldwijd. Dat komt omdat BlackRock een groot deel van zijn investeringsbeslissingen laat maken door algoritmes die automatisch lucratieve beleggingsindexen op effectenbeurzen volgen. Volgens de berekeningen van The Guardian is BlackRock op dit moment eigenaar van ongeveer 3,27 miljard vaten olie, 1,35 miljard ton steenkool en heeft nog 87,3 miljard dollar in fossiele industrieën belegd.

Een eerlijke aanbesteding?

Desondanks is BlackRock volgens de Europese Commissie een goede consultatiepartner. Het New Yorkse concern heeft immers als geen ander kennis over financiële markten en investeringen. Samen met de ECB onderzocht consultancyafdeling BlackRock Solutions enkele jaren geleden al de huishoudboekjes van 39 Europese financiële instellingen. Zo mocht BlackRock rondneuzen in de boeken van de Franse bancaire gigant BNP Paribas en de investeringsarm van autoconcern Volkswagen.

Volgens de Europese Commissie zijn maatschappelijke zorgen over belangenverstrengeling onterecht, laat het in een reactie weten. ‘De procedure voor toekenning van dit contract is uitgevoerd volgens alle geldende aanbestedingsregels’, schrijft een woordvoerder in een e-mail. ‘Waar we op hebben gelet in de aanbestedingsprocedure is de totale kwaliteit van de bieding, het vermogen om gedegen input te leveren, technische en professionele ervaring. Het aanbod van BlackRock was op technisch en op financieel vlak het beste.’

Het rapport dat BlackRock zal schrijven, is niet het enige beleidsadvies waarop de Europese Commissie zich zal baseren. Er is bijvoorbeeld ook een Technische Expertgroep voor Duurzame Financiën (TEG) in het leven geroepen met mensen uit het verzekeringswezen en de bankenwereld, maar ook een coalitie van activistische aandeelhouders die bedrijven tot verduurzaming willen dwingen, het Wereldnatuurfonds en Unilever.

Ook bouwen de nieuwe regels voort op eerdere bankenhervormingen, benadrukt de woordvoerder. Toch zijn er inmiddels ook in het EU-parlement vraagtekens geplaatst bij de mogelijke belangenverstrengeling tussen BlackRock als beleidsadviseur en investeringen van het bedrijf in de fossiele industrie. ‘Ik onderzoek al tien jaar hoe industrielobby in Brussel precies werkt’, vertelt Haar. ‘Zo’n groot adviesrapport over aankomend beleid wordt bijna altijd leidend in de discussie. Een hoofdrapport dat nu door BlackRock geschreven gaat worden, stelt de politieke randvoorwaarden vast voor alles wat volgt.’

Betere definities, geen bindende wetgeving

De verwachting is dat BlackRock de lijn van de financiële sector over klimaatregels zal gaan volgen in het officiële advies aan de Commissie. Inhoudelijk zijn de contouren daarvan al af te lezen in statements uit de financiële wereld. Bijvoorbeeld in een positiepaper uit november 2019 van de invloedrijke brancheorganisatie Institute of International Finance (IIF). Dat mag naast BlackRock ook andere beheerfondsen, investeringsbanken als Goldman Sachs, Nederlandse topbanken ING en ABN Amro, KBC Bank, enkele Chinese staatsbanken en de Europese Commissie tot haar leden rekenen. Om duurzame investeringen te stimuleren zou het volgens de IIF-leden primair van belang zijn dat er betere definities opgesteld worden over wat duurzaam investeren precies is. Bindende wetgeving komt in de positie van de industrie niet ter sprake.

BlackRock zelf zegt zijn positie als grootaandeelhouder te willen gebruiken om er bij bedrijfsdirecties op aan te dringen een duurzamere koers te varen. Eelke Heemskerk, universitair hoofddocent politieke economie aan de Universiteit van Amsterdam (UvA), onderzocht het aandeelhouderschap van grote vermogensbeheerders als Blackrock. Aandeelhouders met meer dan 5 procent van de aandelen in bezit zijn volgens hem zeer invloedrijk op bedrijfsbeleid. Iemand met meer dan 10 procent van de aandelen mag meestal direct bij de directeur op de koffie komen. Vooral in de oliesector bezit BlackRock enkele grote aandelenpakketten. ‘De 280.000 euro die BlackRock nu ontvangt voor dit rapport is natuurlijk niets voor zo’n groot bedrijf,’ vertelt Heemskerk. ‘Door het zo goedkoop te doen, willen ze een beleidspositie innemen, net als ze in de VS doen.’

‘Het grootste gevaar van dit rapport is dat BlackRock officieel aan de EC aanraadt om alle bankenregels vrijwillig te houden.’

Uit het onderzoek ‘Hidden power of the Big Three’, dat Heemkerk samen met enkele collega’s in 2017 publiceerde, blijkt dat alle entiteiten die in de VS onder BlackRock vallen, een gecentraliseerde stemstrategie volgen. Meestal komt dat simpelweg neer op meestemmen met de bedrijfsdirectie. Het valt dus allemaal wel mee met de druk die BlackRock zegt te willen uitoefenen om te verduurzamen.

Volgens Haar is het onwaarschijnlijk dat BlackRock de Europese Commissie gaat aanraden bindende regels op te stellen die moeten voorkomen dat er nog geïnvesteerd wordt in fossiele brandstoffen. ‘Ik denk niet dat Blackrock opeens met een radicaal ander geluid gaat komen dan wat de industrie al jaren roept: dat banken en beleggers helemaal geen bindende regels willen. Het grootste gevaar van dit adviesrapport is dat BlackRock straks officieel aan de Europese Commissie aanraadt om alle bankenregels vrijwillig te houden en zo ervoor zorgt dat de financiële industrie in olie en gas kan blijven investeren zonder op de vingers getikt te worden.’