Zet je schrap voor besparingen: Trump dwingt Europa tot “grootste militaire opbouw ooit”

U.S. Army Europe (public domain)​

Tijdens de jaarlijkse Conservative Political Action Conference in Washington DC afgelopen weekend beloofde president Donald Trump “de grootste militaire opbouw in de recente Amerikaanse geschiedenis”. De Verenigde Staten hebben nu al het grootste leger ter wereld, maar Trump wil een stijging van militaire uitgaven met meer dan 9 procent. Dat is 54 miljard dollar extra.

‘Er is massale onzekerheid’, tweette Wolfgang Ischinger, voorzitter van de veiligheidsconferentie in München.
► In 2014 haalden de opkomst van ISIS in Syrië en Irak, en de Russische annexatie van de Krim bestaande staatsgrenzen overhoop.
► In 2015 werden we allemaal potentieel doelwit na de terreuraanslagen van al-Qaeda en IS in Frankrijk, en steeg het onveiligheidsgevoel met de verhoogde aankomst van vluchtelingen.
► In 2016 haalde het nationalistische populisme het aloude geloof in de ever closer union – de steeds hechtere unie – onderuit: geen integratie van nieuwe landen (Nederlands referendum tegen het EU-Oekraïne associatieverdrag), en de eerste exit van een lidstaat (referendum over Brexit). In datzelfde jaar deden IS-aanslagen in Brussel, Nice en Berlijn een schepje bovenop de al massale onzekerheid.
► Kers op de taart waren de inauguratie van Donald Trump in 2017, onthullingen over Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen, en, na Trumps uitspraken over NAVO en EU, onzekerheid of de VS Europa nog wel wilden verdedigen.Dat wil Trump betalen met een forste afbouw van de diplomatie, buitenlandse hulp en milieubescherming. Het Congres moet het plan nog goedkeuren, maar meer dan 120 gepensioneerde Amerikaanse generaals en admiraals drongen er bij het Congres alvast op aan de Amerikaanse diplomatie en buitenlandse hulp niet af te bouwen. ‘Een sterke diplomatie en ontwikkeling gaan samen met defensie en zijn cruciaal om Amerika veilig te houden.’

Gisteren zei de president dat de VS “opnieuw oorlogen moeten winnen”. Er is de oorlog in Syrië en Irak, maar Trump wil ook de militaire aanwezigheid in de Zuid-Chinese Zee en de Straat van Hormuz tussen de Verenigde Arabische Emiraten en Iran versterken. Dit zou de spanningen met Iran en China kunnen opdrijven.

Dat is niet genoeg. De “massale onzekerheid” in Europa is een gedroomde opportuniteit om ook Europa te betrekken bij deze militaire opbouw, ook al gingen de NAVO-leden in 2016 zélf al akkoord om “de grootste opbouw van onze collectieve defensie sinds de Koude Oorlog” door te voeren. Maar dat kan kennelijk niet snel genoeg gaan.

2% van ons inkomen naar wapens: politiek van de angst

Ook tijdens de NAVO-top in 2014 hadden de NAVO-leden hun engagement al herbevestigd om 2% van hun bruto nationaal inkomen aan defensie te besteden. De leden die het engagement op dat moment niet nakwamen, beloofden om het tegen 2024 te halen.

Europa was lang terughoudend omdat de dreiging na het einde van de Koude Oorlog voorbij was. Er was ook de financiële crisis van 2008. En net zoals in de VS bestaan in Europa verschillende opvattingen over wat uitgaven voor veiligheid moeten inhouden: investeren in defensie ten koste van diplomatie en ontwikkeling, lijkt een contradictie. Maar een bang Europa kan je de stuipen op het lijf jagen en dwingen tot onderwerping aan de wil van Trump.

NAVO-bondgenoten oefenen een amfibische aanval in de buurt van Ustka, in het noorden van Polen, op 17 juni 2015.

© NAVO​

Vergelijk even deze twee uitspraken:

• ‘De landen die wij verdedigen, moeten betalen voor de kosten van die verdediging. Als ze dat niet doen, moeten wij bereid zijn om die landen zichzelf te laten verdedigen’, aldus de bom die Trump dropte in een interview met de Duitse krant Bild. Hij noemde de NAVO tegelijk “verouderd” en “heel belangrijk”.

• ‘De VS zullen hun engagement voor de NAVO-bondgenoten matigen als zij geen plannen aannemen om hun militaire uitgaven te verhogen’, aldus de nuance die de Amerikaanse defensieminister James Mattis bouwde op het puin van getraumatiseerde Europese geesten.

Tijdens een NAVO-ontmoeting in Bonn en de veiligheidsconferentie in München twee weken geleden bevestigde hij dat collectieve defensie een bedrock committment blijft, maar dat NAVO-leden de 2%-norm moeten opnemen in beleid, defensieplannen en wetgeving. En dat ze jaarlijkse stijgingen zichtbaar moeten maken.

Europese leiders die kritisch stonden tegenover militarisme leken blij dat ze mochten investeren in defensie om Amerikaanse steun terug te kopen.

NAVO-secretaris generaal Jens Stoltenberg zei dat dat nu al gebeurt: ‘Sinds 2015 wordt er, voor het eerst in jaren, niet meer bespaard op defensie in Europa en Canada. In 2016 begonnen de uitgaven te stijgen met 3,8%, of 10 miljard dollar. 2017 wordt het derde jaar op rij van een stijging van defensie-uitgaven in Europa. Maar we hebben nog een lange weg af te leggen.’

Door de schok zijn Europese NAVO-leden bereid om die lange weg sneller af te leggen, dan na soortgelijke, minder dramatische waarschuwingen van eerdere Amerikaanse presidenten. Sommige Europese leiders die voorheen kritisch stonden tegenover militarisme leken in München haast blij dat ze mochten investeren in defensie om de steun van de VS terug te kopen.

Het rapport van de veiligheidsconferentie citeert Robert Kagan, de neoconservatieve historicus die de Amerikaanse invasie van Irak van intellectuele onderbouw voorzag: ‘De VS is uit de wereldorde-business gestapt.’ Vandaag lijkt het dat de VS nooit de intentie hadden om uit de wereldorde-business te stappen, maar dat het een dreigement was dat de geesten moest doen rijpen voor een massale investering in defensie.

Trump heeft de NAVO nooit willen afvoeren. Hij wist ook wel dat 75% van de Amerikaanse kiezers een behoud of zelfs een toename van de Amerikaanse toewijding tot NAVO wilde. En Mattis had zelf al eens het bevel over een NAVO-operatie. Het is zelfs niet zeker dat het verschil tussen de sloophamers van Trump en de voorzichtige diplomatie van establishment-figuren als Mattis een uiting zijn van verdeeldheid binnen team Trump, dan wel een bewuste strategie om verwarring te zaaien.

Europa is zo bang geworden, dat ze de VS opnieuw willen inkopen. Dat betekent niet dat de angst onbegrijpelijk is. Je kan de Europese paniekreactie overdreven noemen, maar Trump deed zijn uitspraken nadat hij ook al de Brexit had geprezen en suggesties had gedaan over een groot akkoord met de Russische president Vladimir Poetin, boven de hoofden van de Europeanen.

Toch is het niet zeker dat Europese landen zich enkel door angst zullen laten leiden.

‘Vooraleer wij kunnen investeren in de NAVO moeten wij weten of de bondgenoten met één stem over Rusland spreken.’

De Duitse minister van Defensie Ursula von der Leyen zei tijdens de veiligheidsconferentie dat Duitsland klaar is om de militaire uitgaven op te drijven, maar vroeg in ruil duidelijkheid over het Amerikaanse buitenlands beleid. ‘Vooraleer wij kunnen investeren in de NAVO moeten wij weten of de bondgenoten met één stem over Rusland spreken’, klonk het.

In december 2016 schaarde ook de Europese Raad zich voor het eerst achter de 2%-norm voor EU-lidstaten die ook lid zijn van de NAVO. Maar sommige EU-lidstaten willen niet meer aan defensie besteden gewoon omdat Trump dat vraagt, zeker niet voor een onzeker buitenlands beleid waar de EU zich niet achter kan scharen.

Dat Amerikaanse buitenlands beleid gaf al vele signalen dat het voorrang zou geven aan bilaterale contacten met Rusland en afzonderlijke Europese landen, in plaats van via de EU en de NAVO. Staalharde Amerikaanse garanties zouden dus wel eens kunnen uitblijven. Dit lijkt een impasse.

Een Amerikaanse tank in vuurt tijdens een oefening in Swietozow, Polen, op 16 januari 2017, als deel van Operation Atlantic Resolve. 2700 militaire voertuigen werden naar Polen getransporteerd voor de afschrikking van Rusland.

U.S. Army Staff Sgt. Timothy D. Hughes (public domain)​

Begroting en besparing in verkiezingstijd: is de belofte wel waar te maken?

Vele Europese ministers van financiën willen de nationale schatkist niet zomaar openen voor hun collega’s op defensie. Voorzitter van de veiligheidsconferentie Wolfgang Ischinger schuwde daarom de grote woorden niet: ‘Begrotingstekorten vermijden, dat zal toekomstige generaties niet veiliger maken, als de prijs de ondermijning van het fundament van onze welvaart is: veiligheid.’

Zonder militaire uitgaven, geen welvaart. En dus is besparen op defensie onverantwoord. Dat is de boodschap. Voor vele EU-lidstaten is het moeilijk om snel bijkomende miljarden te investeren in defensie, in tijden van besparingen.

Duitsland moet op 4 jaar tijd van 38 naar 60 miljard euro defensie-uitgaven gaan. Het zou de grootste macht van Europa worden, maar is het haalbaar?

Duitsland besteedt op dit moment 1,2% aan defensie. Militaire uitgaven zullen stijgen van 36 miljard euro naar 38 miljard in 2020. Dat betekent dat Duitsland in de laatste vier jaar, om de NAVO-norm te halen, van 38 miljard naar 60 miljard zou moeten gaan. Het zou van Duitsland de grootste militaire macht van Europa maken – vandaag zijn dat Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk – maar het is zo goed als onmogelijk, ook al heeft het land nog voldoende ruimte in het budget.

NAVO-secretaris generaal Jens Stoltenberg leek zo bang dat hij in München in naam van Duitsland sprak: ‘Angela Merkel zal de Duitse militaire uitgaven verhogen, dat is goed voor Europa en voor de NAVO.’ Maar Merkel is daar zelf niet zo zeker van. Ze zei dat Duitsland de 2%-norm op eigen snelheid zal halen. Ze zou zich niet door een Amerikaans ultimatum laten leiden.

Bijkomend probleem in onzekere verkiezingstijden: op dit moment wil slechts 30% van de Duitse kiezers een toename van de militaire uitgaven. En Merkel staat onder druk van links en rechts. De sociaaldemocraten van SPD proberen het pacifistische gevoel in Duitsland aan te spreken en het rechts-populistische AfD is zelfs voor afschaffing van de NAVO en terugtrekking van Duitse troepen in het buitenland.

De Duitse Bondskanselier Angela Merkel, de Poolse president Andrzej Duda, NAVO secretaris-generaal Jens Stoltenberg en de Belgische premier Charles Michel tijdens de NAVO-top in Warschau in juli 2016

© NAVO​

Merkels CDU’s, dat het defensieministerie onder zich heeft, wil het militaire budget wel opdrijven, maar ondervond jarenlang tegenkanting van coalitiepartner SPD, die het buitenlandministerie heeft. SPD wil met Martin Schulz de nieuwe bondskanselier leveren en ziet een kans om Merkel van de troon te stoten.

Zo’n massale investering in wapens, dan nog wel onder druk van een Amerikaanse president als Trump, is misschien wel politieke zelfmoord voor Merkel. In München was ze dan ook voorzichtig om niet militaristisch over te komen: ‘Duitsland besteedt nipt 0,7% aan ontwikkelingssamenwerking, en dat is niet genoeg. Veiligheid gaat ook over ontwikkeling, en mensen een beter leven geven.’

Buitenlandminister Sigmar Gabriel (SPD) wilde in München en Bonn met de pacifistische eer gaan lopen: ‘We kunnen die 2%-norm in vraag stellen. We moeten geen nieuwe wapenwedloop beginnen. Omdat militaire interventies in het verleden fout liepen, besteedt Duitsland nu 30 tot 40 miljard euro aan de integratie van vluchtelingen. Dat is ook een investering in veiligheid: vluchtelingen integreren, voorkomt dat ze strijders worden. Meer defensie betekent niet automatisch meer veiligheid en vrede.’

‘Omdat militaire operaties fout liepen, besteedt Duitsland nu 40 miljard euro aan integratie van vluchtelingen. Dat is ook veiligheidsbeleid.’

De Europese commissaris voor Buitenlandse Zaken Federica Mogherini bracht dezelfde boodschap: ‘Zijn we er zeker van dat hogere militaire uitgaven ons veiliger maken? Investeren in duurzame ontwikkeling van anderen is geen liefdadigheid, maar een egoïstische investering in onze eigen veiligheid.’

Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker beet het felst van zich af: ‘Europa mag niet buigen voor de Amerikaanse eisen.’

Europese politici vielen over elkaar om het meest pacifistisch over te komen. Uitzondering: de Britse defensieminister Michael Fallon, die in München zonder verpinken zei dat het Verenigd Koninkrijk sinds 2010 elk jaar bespaart op sociale zekerheid om 2% van het bruto nationaal inkomen aan defensie te kunnen besteden.

‘Let’s get real. Verstop je niet langer achter het excuus van besparingen’, zei Fallon. ‘Wij hebben gekozen om elders te knippen. Politiek is kiezen, en kiezen is verliezen.’

Sigmar Gabriel zag dat anders: ‘Griekenland besteedt wel 2% aan defensie, maar heeft geen geld voor pensioenen. Leidt dat tot meer stabiliteit in Griekenland?’

Fallon’s woorden komen ongetwijfeld staalhard aan in Spanje en Italië. Zij hebben geen enkele ruimte in hun begroting en hebben hun militaire uitgaven de afgelopen tien jaar terug gedrongen tot 1%. Het is voor hen haast onmogelijk om de NAVO-norm te halen en tegelijkertijd de strikte besparingseisen van de EU te respecteren.

Het Verenigd Koninkrijk bespaart sinds 2010 elk jaar op sociale zekerheid om 2% van het bruto nationaal inkomen aan defensie te kunnen besteden.

Italië zal de militaire uitgaven tegen 2020 zelfs met 1,3 miljard terugdringen. Slechts 26% van de Italiaanse kiezers wil een toename van de militaire uitgaven.

Om nationalistische populisten de wind uit de zeilen te halen en de overlevingskansen van de NAVO en de EU te verhogen, moet aan burgers nochtans financiële zekerheid geboden worden, zodat zij op het fundament van die zekerheid weer bezorgd kunnen zijn om deze instellingen en waarden. De bescherming van de oostelijke grenzen zijn het minste van de zorgen van gewone burgers die stemmen voor de partijen die maar al te graag de orde ondermijnen. Waarden hebben weinig concrete betekenis voor kwetsbare mensen, werklozen, of achterblijvers van de mondialisering.

De Poolse premier Beata Szydlo en de Poolse majoor-generaal Jaroslaw Mika inspecteren Amerikaanse en Poolse troepen tijdens een ceremonie in Zagan, Polen, in januari 2017. Poolse burgers verwelkomden de Amerikaanse divisies.

U.S. Army Staff Sgt. Timothy D. Hughes (public domain)​

Militaire opbouw in de Baltische staten en Polen

Pacifisme en besparingen in West-Europa maken vooral Polen en de Baltische staten zenuwachtig. ‘Militaire uitgaven lossen zeker niet alle veiligheidsproblemen op’, zei de voormalige Estse minister van Buitenlandse Zaken vanuit de zaal in München. ‘Maar het is pijnlijk te horen dat de grenzen van mijn land onbeschermd blijven omdat sommige NAVO-leden hun deel niet betalen.’

Trump is erin geslaagd om de verdeeldheid tussen Europese landen naar de oppervlakte te halen. Europese landen zullen het onder elkaar moeten uitvechten. De Baltische staten kunnen nu met de vinger wijzen, niet meer naar Trump zelf, maar naar de Europese achterblijvers die niet voldoen aan Trumps voorwaarden.

Polen en de Baltische staten vrezen vooral de Russische militaire opbouw in de Russische enclave Kaliningrad, gelegen tussen Polen, Litouwen en de Oostzee. Er staan Russische luchtdoelraketten die doelwitten op een afstand van 200 kilometer kunnen treffen. Rusland testte ook een kruisvluchtraket die een afstand van 1500 kilometer kan halen.

Voor het eerst sinds WOII staan Duitse soldaten op Litouwse bodem. België levert 150 troepen onder Duits bevel in Litouwen.

Ook de test van een Russische raket in schending van het _Intermediate Range Nuclear Forces-_Verdrag wekte in München bezorgdheid. Nu Trump wil investeren in raketafweergeschut, kunnen de akkoorden over de controle op wapens afbrokkelen en kan er opnieuw een wapenwedloop ontstaan?

52% van de Polen wil een toename van de militaire uitgaven. 65% wil NAVO-troepen in hun land. Voor de Russische annexatie van de Krim was dat nog 30%. Polen en Estland halen bovendien vandaag al de 2%-norm. Polen ging op een paar jaar van 7,5 miljard euro militaire uitgaven naar 10,5 miljard.

Na de Russische annexatie van de Krim in Oekraïne besliste de NAVO tot een historische ontplooiing van multinationale bataljons om landen aan de oostgrens gerust te stellen en aan Rusland te tonen dat de NAVO collectieve defensie ernstig neemt. ‘Een doorbraak in de internationale samenwerking tussen Europese en Amerikaanse legers in Oost-Europa’, klonk het.

In Estland hebben Britse troepen de leiding. In Letland Canadese troepen. In Litouwen Duitse troepen. België levert 150 troepen onder Duits bevel in Litouwen. Ze dienen er naast soldaten uit Nederland, Noorwegen en Luxemburg. ‘Voor het eerst sinds WOII staan Duitse soldaten op Litouwse bodem. Dit land speelde een belangrijke rol in de val van de Sovjetunie, waaraan ook Duitsland zijn vrijheid en hereniging dankt. Deze landen verdienen onze bescherming’, zei Von der Leyen.

Dalia Grybauskaitė, president van Litouwen: ‘Wij verwelkomen de druk van president Trump.’

© NAVO​

‘De radicalisering van de westerse politiek wordt stilaan een bedreiging voor Litouwen’, zei de Litouwse president Dalia Grybauskaitė. Ze verwees naar de verkiezingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland, waar anti-NAVO partijen hun macht kunnen vergroten. ‘Wij zijn Duitsland dankbaar dat het de leiding neemt over defensie en veiligheid in Litouwen. En wij verwelkomen de druk van president Trump.’

In Polen staan nu NAVO-troepen gelegerd, onder Amerikaans bevel. ‘Wij hebben vier strijdklare bataljons in Polen en de Baltische staten. En dat engagement zullen wij blijven nakomen’, zei de Amerikaanse vicepresident Pence in München. Applaus in de zaal. ‘Voor het eerst sinds ons NAVO-lidmaatschap voelden we ons gelijk behandeld’, zei de Poolse minister van Buitenlandse Zaken Witold Waszczykowski.

Ook Oekraïne, een land dat wél in oorlog is met Rusland maar geen NAVO-lid is, wil een deel van de koek. Burgemeester van Kiev Vitali Klytshko maakte in München van de kans gebruik om te pleiten voor de bewapening van het Oekraïense leger. Het is uitkijken naar hoe Trump daarop zal reageren. De republikeinse senator John McCain is alvast een groot voorstander. De NAVO zal alvast zijn aanwezigheid in de Zwarte Zee-regio uitbreiden.

Een Amerikaanse en een Estste soldaat tijdens een gezamenlijke oefening in Estland. Estland investeert als één van de weinige NAVO-leden 2% van zijn BNP aan defensie.

U.S. Army Europe (public domain)​

De één zijn dood is…: moeten we de belofte wel waarmaken?

Is dat allemaal wel nodig voor onze veiligheid? Het gecombineerde budget van de NAVO is nu al veel groter dan dat van Rusland. De VS alleen besteden 609 miljard dollar aan defensie, tegenover Rusland: 85 miljard.

Waarom in tijden van besparingen massaal investeren in wapens als er nu al meer dan genoeg militaire middelen voorhanden zijn die we gewoon efficiënter kunnen inzetten?

Zou het kunnen dat Trump de NAVO in vraag stelde, juist om de NAVO te kunnen uitbreiden? Een aanwijzing voor deze theorie is dat Trump de president is van de zakenwereld, en dat er in zijn team veel voormalige lobbyisten van grote bedrijven zitten. De wapenindustrie zal wel varen bij Trumps historische investeringen in het Amerikaanse leger en bij zijn druk op Europa om hetzelfde te doen.

Waarom investeren in wapens als de NAVO nu al een grotere militaire macht is dan Rusland? Waarom de huidige middelen niet gewoon efficiënter inzetten?

Rusland en IS: in politieke kringen is het een bedreiging, in zakelijke kringen een opportuniteit. Denktanks gefinancierd door wapenbedrijven publiceren het ene rapport na het andere over de bedreigingen, zodat NAVO-leden zeker niet zouden vergeten om wapens aan te kopen. Het zevende grootste Amerikaanse wapenbedrijf zei in december 2015 aan zijn aandeelhouders dat de industrie voor “historische opportuniteiten” staat. En dat was nog voor Trump en zijn historische militaire opbouw.

‘Vrede was uitgebroken, maar nu komt Rusland weer op en dat zet druk op de NAVO-bondgenoten’, klonk het. De National Defense Industrial Association, een lobbygroep voor de wapenindustrie, riep het Amerikaanse Congres op om het voor wapenbedrijven makkelijker te maken wapens aan bondgenoten in het buitenland te verkopen. Het zullen vooral Amerikaanse bedrijven zijn die profiteren van deze historische militaire opbouw.

U.S. Army Europe (public domain)​

Waarden?

De Amerikaanse vicepresident Michael Pence sloot zijn speech in München af met een verwijzing naar God. ‘Onze schepper gaf ons onze waarden. We moeten het kwade bestrijden.’ Waarna voorzitter Ischinger hem bedankte omdat hij München koos voor zijn eerste presentatie van het nieuwe Amerikaanse buitenlandbeleid in Europa.

Onder de koepel van veiligheid en stabiliteit die de NAVO ons biedt, zouden we kunnen werken aan de uitbouw van democratie en rechtsstaat. En iedereen die zich daarbij wil aansluiten, moet vrij zijn om dat te doen. Dat is volgens alle Amerikaanse en Europese ministers het hoofddoel van de NAVO.

‘Moeten we niet eerst zelf aan onze waarden werken, voor we de uitgaven doen stijgen om ze te verdedigen?’

‘Waarom heeft Trump, die landen aanmoedigt meer te investeren in defensie, op Twitter geschreven dat de New York Times de vijand van het volk is?’, vroeg een Turkse journalist vanuit de zaal in München. ‘Dat is stalinistisch en stemt niet overeen met onze waarden. Net zomin als de veroordeling van een Duitse journalist door een Turkse rechtbank, wegens “terrorisme”. Moeten we niet eerst aan onze waarden werken, voor we de uitgaven doen stijgen om ze te verdedigen?’

De vijf defensieministers in het panel knikten gerustgesteld toen de moderator de vraag wegwuifde als een “commentaar”. Toch stelde NAVO adjunct secretaris-generaal Rose Gottemoeler daarna zelf de vraag vanuit het publiek: ‘De NAVO als een bolwerk van de rechtsstaat. Wat betekent dat voor u?’

De enige die het woord kreeg, was Brits defensieminister Michael Fallon. Hij viel de Turkse journalist aan omdat die Trump in vraag had gesteld: ‘Het is Poetin, niet Trump, die raketten ontplooit. Het is Poetin, niet Trump die desinformatie en propaganda verspreidt. Laten we samenspannen tegen de echte bedreiging voor onze democratie.’

De komende maanden en jaren zullen wijsheid brengen, of ook Trumps grootste militaire opbouw in de recente geschiedenis een bedreiging is voor de wereldvrede. Een ongeziene opportuniteit voor de wapenindustrie is het alvast nu al.

MO* publiceert een reeks analyses over de eerste ontmoetingen tussen de nieuwe Amerikaanse regering en de Europese elite van 13 tot 20 februari 2017.
1. Vergis je niet, Europese vrienden. Amerika zal de EU blijven ondermijnen
2. Trump dwingt Europa tot “grootste militaire opbouw ooit”