Zien we in 2021 de doorbraak van duurzame consumptie in Europa?

‘Pesticiden? Neen bedankt!’ Een winkelraam in Beieren, Duitsland.

Boris Thaser (CC BY 2.0)

Minder autorijden, kiezen voor de trein in plaats van het vliegtuig, minder vaak rood vlees eten en vaker lokaal voedsel… Enquêtes tonen een sterk groeiende interesse in duurzaamheid bij de Europese consument. De economische realiteit kan wel nog roet in het eten gooien.

Als meerdere enquêtes onder tienduizenden mensen in heel Europa blijken te kloppen, zou 2021 wel eens het jaar kunnen zijn waarin ons consumentengedrag een belangrijke verschuiving maakt naar meer duurzaamheid, zeggen onderzoekers.

De bevindingen suggereren dat 2021 een kantelmoment kan zijn om een blijvende transitie in gang te zetten, die tegelijk de klimaatopwarming en een aantal sociale en economische ongelijkheden aanpakt.

De transformatie kan betrekking hebben op reizen, de werkomgeving en consumptiepatronen, maar ook ‘de onvrede over ongelijkheid, gemeenschap en identiteit’, zegt Timothy Garton Ash, de Britse historicus die een van de opiniepeilingen leidde. ‘Als we slim zijn, grijpen we deze kans.’

Verkeer

Zijn onderzoek in september onder meer dan dertienduizend mensen in achtentwintig lidstaten van de Europese Unie wees uit dat twee op de drie een verbod op korteafstandvluchten zouden steunen als de bestemming in minder dan twaalf uur met de trein kan worden bereikt.

Meer dan de helft van de respondenten vindt dat regeringen de luchtvaartmaatschappijen alleen financieel zouden mogen steunen als aan de steun ook milieuvoorwaarden zijn verbonden, zoals het geleidelijk afschaffen van erg vervuilende vliegtuigen.

Bijna de helft is voorstander van autovrije stadscentra, meer dan 50 procent wil liefst minder vaak de auto gebruiken en bijna twee derde is bereid om de consumptie van vlees te verminderen.

Omgeving bepaalt gewoonten

Sommige trends, zoals duurzaam eten, zijn niet nieuw, maar de verwoestende pandemie — die het dagelijks leven op een ongekende manier op zijn kop zette — heeft die trends ‘versterkt en versneld’, zegt Klaus Grunert van Aarhus Universiteit in Denemarken.

Grunert doet al decennia lang onderzoek naar consumentengedrag. Hij denkt dat veel van de nieuwe gewoonten zouden kunnen blijven bestaan.

‘Gewoonten zijn geworteld in stabiele omgevingen’, zegt hij. ‘Wanneer die omgeving verstoord raakt, kunnen ze gemakkelijker veranderen. De pandemie is een ontwrichtende gebeurtenis geweest … dus het is ook een goede situatie voor gedragsverandering.’

In september deed ook de Aarhus Universiteit een enquête, in opdracht van de Europese project EIT Food. De onderzoekers vroegen vijfduizend mensen in tien Europese landen naar de impact van de pandemie op hun winkelgedrag en voeding. Ook daaruit bleken aanzienlijke verschuivingen.

Bio en lokaal

Bijna de helft zei zich meer bewust te zijn van gezond eten en ongeveer drie op de tien wilde thuis blijven koken. Een derde zei dat lokaal kopen nu belangrijker is, terwijl bijna 30 procent zou kiezen voor onverpakte producten of producten met biologisch afbreekbare of recycleerbare verpakkingen. Meer dan 80 procent zei hun nieuwe gedrag te zullen voortzetten na de pandemie.

Ook uit de industrie komen er signalen. Zo ziet de wereldwijde voedingsgigant Archer Daniels Midland “duurzaamheid” als een van de vijf belangrijkste wereldwijde voedseltrends voor 2021.

Consumenten willen een positieve impact hebben op het milieu en velen weten nu meer over de verbanden tussen voeding en thema’s als arbeidsomstandigheden, vervuiling, waterkwaliteit en ontbossing, zegt het bedrijf in een rapport op basis van eigen onderzoek.

Geen generatiekloof

Opvallend is dat er uit het onderzoek door de Universiteit van Oxford weinig verschil blijkt tussen de verschillende generaties wat betreft aandacht voor het klimaat.

‘Dat was buitengewoon verrassend voor ons’, zegt Antonia Zimmermann van Europe’s Stories, het initiatief van de Universiteit van Oxford. ‘Het laat zien dat de meerderheid van de Europeanen in alle leeftijdsgroepen denkt dat er meer moet worden gedaan aan klimaatverandering, niet enkel de jongeren.’

Er was wel een duidelijk verschil tussen een enquête in maart, vóór een maandenlange lockdown, en een in september, toen respondenten meer open leken voor aanpassingen aan hun levensstijl om de klimaatverandering aan te pakken, zeggen de onderzoekers.

Hun keuzes werden ook duidelijk beïnvloed door kennis over het onderwerp, zegt Zimmermann. Bij het begin van het onderzoek zei bijvoorbeeld amper 40 procent bereid te zijn om minder vlees te eten. Maar als respondenten te horen krijgen dat de veeteelt verantwoordelijk is voor bijna 15 procent van wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, stijgt dat cijfer naar 68 procent.

‘Het is een van de thema’s waar Europeanen nog steeds vrij weinig over weten’, zegt Zimmerman. ‘We weten veel over de milieu-impact van onze auto of vliegreizen, maar veel minder over de impact van onze voedingskeuzes.’

Economie

Toch zou de toenemende bezorgdheid over de economische achteruitgang een belangrijke uitdaging kunnen vormen voor de groeiende interesse in duurzamer leven.

Uit de EIT Food-enquête bleek dat consumenten in heel Europa het financieel moeilijk hebben tijdens de pandemie. Een derde verloor minstens een deel van het inkomen, en 55 procent vindt het moeilijk om elke maand rond te komen.

Dat suggereert dat naast milieukwesties betaalbaarheid een cruciale drijfveer van consumentengedrag zal blijven.

‘Hoe hou je in moeilijke tijden het positieve momentum vast dat we zien in deze peilingen?’

Ook veel goede doelen kunnen het moeilijk krijgen op het moment dat hun diensten het meest nodig zijn. Dat blijkt bijvoorbeeld uit onderzoek van het Britse IT-bedrijf DSA Connect onder duizend volwassenen. Van de respondenten zei 28 procent dat ze hun donaties had verlaagd sinds het begin van de pandemie.

‘Het economische leven na COVID kan, althans op korte tot middellange termijn, een hogere werkloosheid, meer onzekerheid en hogere niveaus van overheidsschuld met zich meebrengen’, zegt Garton Ash.

Die omstandigheden kunnen mensen ertoe aanzetten zich weer zorgen te maken over banen en kunnen een vruchtbare grond bieden voor populisten, zegt hij.

Beleidsmakers moeten daarom ‘geloofwaardige en haalbare programma’s’ bedenken — of het nu gaat om een ​​universeel basisinkomen, flexibel werken of beter openbaar vervoer, zegt Garton Ash. ‘De grote vraag is hoe: hoe hou je in moeilijke tijden het positieve momentum vast dat we zien in deze peilingen?’

Deze analyse van Thin Lei Win, correspondente gevestigd in Rome, verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.