Zo wordt de Mapuche-cultuur door de markt beschermd

Tijdens onze reis door het zuiden van Chili ontmoeten we Noelia Carrasco. De antropologe werkt aan de universiteit van Concepción en bestudeert al jaren de relatie tussen de Chileense houtbedrijven en de Mapuche.

‘Vandaag wordt de cultuur van de Mapuche niet echt beschermd, al staat dat wel in enkele wetteksten’, aldus Carrasco. De belangrijkste is de 169ste IOL-conventie, die onder andere bepaalt dat een inheems volk moet geraadpleegd worden indien projecten worden voltrokken op hun terrein.

Toen Chili de conventie ondertekende, werd er gevierd onder de Mapuche, maar de overheid gebruikt er slechts een verdunde interpretatie van. ‘Enkel de markt slaagt er enigszins in om in dialoog te gaan met de Mapuche en hun wensen te vrijwaren’, zegt de antropologe.

‘Om dit te kunnen begrijpen, moet je weten dat Chili een neoliberaal land is. De markt regeert’, legt Carrasco uit. ‘De Europese consument wordt zich bewust van de sociale en economische achtergrond van het product. Hierdoor hebben bedrijven steeds vaker een certificaat nodig om succesvol te kunnen zijn op de Europese markt. Bewuste consumenten verplichten bedrijven dus om lokaal aan het werk te gaan om ecologische en sociale standaarden te behalen. Dit is het enige systeem dat het culturele aspect in deze industrie in acht neemt. De Mapuche varen hier wel bij.’

Het terrein waar een nguillatun doorging ziet er nadien verlaten en verdord uit.

© Kaja Verbeke

De handtekening

In Chili is vooral het certificaathuis Forest Stewardship Council (FSC) belangrijk. Vanessa Linforth van FSC International in Bonn vertelt ons dat de voorwaarden van FSC gedetailleerder en veeleisender zijn dan de IOL 169-conventie. ‘In ons systeem kan je duidelijker zien of en hoe de rechten van inheemse volken worden gerespecteerd op het terrein’, zegt Linforth.

Bedrijven kunnen het certificaat van FSC enkel behalen indien ze ecologische, economische en sociale voorwaarden respecteren. Vooral deze laatste zijn van belang voor de Mapuche. Het bedrijf dient in te zetten op de rechten van werknemers, gemeenschappen en inheemse volken.

Indien een bedrijf het certificaat wil behalen, maar zijn terrein overlapt met de lokale bevolking, dan dient het bedrijf de gesprekken te starten. In het zuiden van Chili moeten de houtbedrijven dus afspraken maken met de Mapuche omtrent zaken zoals de toegang tot en het gebruik van land.

Ook ceremoniële plaatsen moeten worden vastgelegd en beschreven, en de grenzen moeten worden geïdentificeerd. Alles wat belangrijk is voor de inheemse gemeenschap moet uitdrukkelijk besproken, vastgelegd en ondertekend worden. Het bedrijf wordt bovendien geacht zijn werkzaamheden zo aan te passen dat het de rechten van het inheemse volk niet schaadt. Indien ze dat wel doen, kan een klacht leiden tot de intrekking van het certificaat.

Enkel de markt beschermt de Mapuche volgens antropologe Noelia Carrasco.

© Kaja Verbeke

De lacune

‘Het is van belang dat de lokale bevolking volledige informatie krijgt zodat ze vrij en weloverwogen kunnen beslissen of ze al dan niet akkoord gaan met de afspraken. Ze kunnen dus ook weigeren, en dan kan het bedrijf het certificaat niet behalen. Bedrijven moeten dus wel blijven onderhandelen tot beide partijen zich kunnen vinden in de afspraken’, aldus Linforth.

De certificaten stellen de Mapuche in de mogelijkheid om te onderhandelen over zaken die voor hen belangrijk zijn.

De certificaten zijn belangrijk voor de Mapuche. Ze stellen hen in de mogelijkheid om te onderhandelen over zaken die voor hen belangrijk zijn. De Mapuche krijgen macht over hun situatie, want de bedrijven hebben dat certificaat nodig voor commerciële redenen. Het gesprek dat niet mogelijk is met hun overheid, kan wel worden gevoerd met de bedrijven.

En dat is een probleem voor Mapuche die wonen in een zone waar bedrijven geen interesse hebben in het behalen van een certificaat. Enkel Mapuche die een overeenkomst hebben gesloten met een bedrijf, hebben de mogelijkheid hun territorium, wensen en sacrale plaatsen te beschermen. Ook problemen tussen Mapuche en buurtbewoners bijvoorbeeld kunnen bijgevolg op geen enkele manier worden opgelost.

De Mapuche eisen meer respect voor hun ceremonieplaatsen.

© Kaja Verbeke

De stem

Belangrijk is dat FSC niet zelf het veldwerk doet. Een externe firma wordt ingehuurd om de ter plaatse een audit te doen, waarna door dezelfde firma wordt beslist of het bedrijf al dan niet voldoet aan de verschillende voorwaarden.

‘FSC beslist niet welke externe firma de zaak onderzoekt en ze doet daarnaast geen dubbelcheck’, zegt Carrasco. ‘Bovendien laat FSC grote plantages toe. Ze bekijken het economische en productieve aspect van grond, maar de Mapuche doen dat niet. De plek waar een ceremonie enkele maanden geleden plaatsvond, ziet er voor ons verdord en verlaten uit. We denken dat de plek enkel heilig is tijdens de ceremonie zelf, maar niets is minder waar. Bovendien is alle grond heilig voor hen. Grond dient niet om productief te zijn, om uitgeput te worden, maar louter om te voorzien in levensonderhoud.’

Nieuw is dat de lonko (leider) van een gemeenschap erkend wordt in zijn functie. FSC erkent de hiërarchie van de Mapuche –wat de Chileense overheid niet doet. Gesprekken worden vervolgens gevoerd met een lonko en de overheid wordt hierin niet betrokken. Ook zijn de Mapuche vertegenwoordigd in de kamers van FSC, waardoor klachten rechtstreeks kunnen worden ingediend. Dit schept vertrouwen. De Mapuche hebben voor het eerst een stem.

De antropologe onderzoekt al jaren de relatie tussen de Mapuche en de houtbedrijven.

© Kaja Verbeke

De troef

En toch zijn niet alle Mapuche overtuigd van dit systeem zegt Carrasco: ‘Iets radicalere gemeenschappen begrijpen niet hoe belangrijk het is. Het heeft geen waarde voor hen omdat het een onderdeel is van de markt en dus van een kapitalistische samenleving. Zij zijn van mening dat de eerste vijand de Spanjaarden waren, de tweede de Chileense staat en vandaag moeten ze het opnemen tegen de globale markt en de transnationale bedrijven, wat in hun territorium de houtbedrijven zijn.’

‘Er zijn ook markten die zich minder zorgen maken om de herkomst van het product. Denk maar aan de nieuwe, opkomende economieën.’

En dus is meewerken met het bedrijf zodat het een certificaat –en dus meer winst– kan behalen uit den boze. Andere gemeenschappen moeten wel meewerken door armoede, want veel Mapuche werken immers in de houtindustrie. Nog andere weten niet af van het bestaan van dit systeem.

Certificaten reguleren vandaag de markt waar bewuste consumenten wonen. ‘Het is minstens een troef voor de meeste bedrijven, maar het wordt steeds meer een must. De vraag stijgt al jaren op mondiaal niveau, al kunnen de bedrijven nog steeds overleven zonder het certificaat van FSC. Er zijn ook markten die zich minder zorgen maken om de herkomst van het product. Denk maar aan de nieuwe, opkomende economieën’, zegt de directeur van FSC België Bart Holvoet. Het systeem valt of staat dus met het belang dat consumenten geven aan duurzaamheid.