Zuid-Azië houdt de adem in na Indiase ingreep op Kasjmir

CC Kashmir Global (CC BY 2.0)

De grondwettelijke ingreep van India om de betwiste deelstaat Jammu & Kasjmir van zijn speciale status te beroven en op te delen in twee aparte territoria met beperkte inspraak dreigt de dertig jaar oude opstand en het zeventig jaar durende conflict met Pakistan alleen maar aan te vuren. Bovendien is er de internationale context: de VS willen een akkoord met de Taliban in Afghanistan en daarvoor is de actieve steun nodig van Pakistan. De “interne aangelegenheid” van Delhi is onvermijdelijk een regionale en zelfs internationale geopolitieke splinterbom.

De grondwet wijzigen: piece of samosa!

Jammu & Kasjmir, het deel van de historische prinselijke staat met dezelfde naam dat sinds de oorlog met Pakistan over het gebied onder India valt, kreeg een aparte status in de grondwet van 1950. Artikel 370 van die grondwet bevestigde dat Delhi enkel voor defensie, buitenlandse betrekkingen en communicatie verantwoordelijk zou zijn. De rest werd geregeld op basis van een eigen grondwet. Dat stond in het fameuze “Artikel 35”, dat onder andere ook stipuleerde dat alleen ingezetenen van de deelstaat eigendom konden verwerven in de deelstaat. Die regeling werd in de loop van de jaren voortdurend vertimmerd, tot er van die uitgebreide autonomie alleen nog historische sporen overbleven. De verantwoordelijkheid voor die gang van zaken ligt grotendeels bij de Congress-politici die de eerste decennia na de onafhankelijkheid zonder veel oppositie regeerden in India. Zij hadden te weinig geduld met de zelfbeschikkingsbehoeften van de noordelijke deelstaat. Maar ook de Kasjmirse politici die voordeel zagen in een sterkere band met Delhi, gaan niet vrijuit.

Het is dus niet dat Congress, vandaag een redelijk machteloze oppositiepartij in het Indiase parlement, zich altijd sterk gemaakt heeft voor betekenisvolle autonomie voor Jammu & Kashmir. Op maandag 5 augustus deden de woordvoerders van de partij dat wel, toen de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken, Amit Shah, zijn voorstel op tafel legde om zowel Artikel 370 van de grondwet, het Artikel 35 van de Kasjmirse grondwet als de administratieve status van het hele gebied te wijzigen. Dat verzet kwam te laat, woog te weinig en was nauwelijks geloofwaardig.

De grondwettelijke démarche was goed voorbereid, niet alleen door enkele andere partijen in het geheim over de streep te trekken, maar ook door de sfeer van urgentie te creëren

Amit Shah was de voorbije jaren, als partijleider van de hindoenationalistische BJP, de man die de machine achter Narendra Modi uitbouwde en mee verantwoordelijk is voor de groeiende greep van de BJP op de Indiase politiek. Zijn démarche was goed voorbereid, niet alleen door enkele andere partijen in het geheim over de streep te trekken, maar ook door de sfeer van urgentie te creëren: vorige week nog werden duizenden toeristen en pelgrims uit Kasjmir geëvacueerd omdat er imminente dreiging van terroristische aanslagen was.

Ook de – op zijn best al amechtige – democratie van Jammu & Kasjmir was al uitgeschakeld sinds juni 2018, toen de deelstaat onder het gezag van een door Delhi benoemde gouverneur geplaatst werd omdat de regeringscoalitie uiteenviel. Twee voormalige ministerpresidenten, Omar Abdullah – de zoon van de historische vrijheidsstrijd in Kasjmir midden vorige eeuw – en Mebhooba Mufti, die de deelstaat tot vorig jaar in coalitie met de BJP regeerde – werden dit weekend onder huisarrest geplaatst. Tienduizend of meer extra soldaten werden op straat ingezet – bovenop de 600.000 à 700.000 Indiase soldaten die vast gelegerd zijn in J&K. Internet, sociale media en ander communicatieverkeer werd platgelegd.

De BJP had in 2014 al beloofd dat ze de “speciale privileges” van Jammu & Kasjmir zou schrappen, en herhaalde die belofte tijdens de verkiezingen van dit voorjaar. Die verkiezingen werden trouwens op eclatante wijze gewonnen door de BJP van Modi en Shah, dankzij een aanslag op een legerkonvooi in Kasjmir en de daaropvolgende golf van opgepookt nationalisme. Met een nog grotere meerderheid dan de vorige legislatuur heeft de regering ditmaal dus doorgezet. Het zegt iets over de machtslogica die de BJP hanteert: de partij hanteert haar nationale mandaat duidelijk als legitimatie om in te gaan tegen historische afspraken en een – gemuilkorfde — lokale meerderheid. Want niet alleen gewapende militanten, protesterende jongeren, stakende winkeliers en separatistische politici verwierpen vooraf de idee om de autonomie voor Jammu & Kasjmir te schrappen, ook BJP-verkozenen uit de Kasjmir Vallei lieten weten dat het een reden zou zijn om de wapens op te nemen tegen India.

Jammu, Kasjmir, Ladakh … et les autres

De deelstaat Jammu & Kasjmir wordt niet alleen ontdaan van haar speciale statuut, ze wordt ook in twee gedeeld: Jammu & Kashmir enerzijds, Ladakh anderzijds. Beide delen worden Union Territories in plaats van States, waarbij het nieuwe Jammu & Kashmir wel een eigen parlement behoudt, Ladakh niet. In principe worden ze in de toekomst dus rechtstreeks vanuit Delhi bestuurd, via een aangestelde Luitenant Gouverneur.

Jammu & Kasjmir is als een Russische matroesjka vol verborgen diversiteiten

De reden voor de splitsing is dat de bevolking van Ladakh een heel andere samenstelling heeft: ongeveer de helft van de mensen is er boeddhistisch. Maar ongetwijfeld probeert de BJP zo ook een wig te drijven tussen de moslimmeerderheid in de regio Kargil van Ladakh en de bijna uitsluitend uit moslims bestaande bevolking van de Kasjmir-vallei.

Jammu & Kasjmir is als een Russische matroesjka vol verborgen diversiteiten. Naast de grote moslimmeerderheid in Kasjmir, was er immers ook de kleine, maar zeer invloedrijke Panditgemeenschap: opperkastehindoes die al eeuwen de sleutelposities in onderwijs en administratie bezetten. De meerderheid in Kasjmir is soennitisch, terwijl Kargil overwegend sjiitisch is, net als Gilgit in hedendaags Pakistan. In Jammu is de religieuze situatie heel verschillend naargelang het district, met wisselende posities voor hindoes, moslims en sikhs. Lees hier meer over de hele complexe samenstelling van Jammu & Kasjmir en de politieke implicaties daarvan.

Met deze stap geraakt het vroegere gebied verder gebalkaniseerd. Ook Pakistan deelde het gebied onder zijn controle eerder al op in Azad Kasjmir enerzijds en Gilgit-Baltistan anderzijds. En dan is er nog China dat een deel van de hoge Himalaya naast Ladakh in 1961 annexeerde als Aksai Chin.

India geïsoleerd?

Sommige critici van de regering Modi denken dat het spierballengerol rond Kasjmir bedoeld is om de aandacht af te leiden van de economische problemen of om een vlammend oranje loper uit te rollen voor de traditionele onafhankelijkheidstoespraak van de premier op 15 augustus.

Niets is onmogelijk in India, maar de ingrijpende grondwetswijziging wordt wellicht veel beter begrepen door haar gewoon te zien als een deel van het ideologische en politieke programma van de BJP, die [héél India als een hindoenatie](http://Zie: https://www.mo.be/dossiers/hindoenationalisme) wil zien. Dat hoeft niet te betekenendat er alleen plaats is voor hindoes, wel dat minderheden zich vanzelf aan de religieus-culturele meerderheid zouden moeten onderwerpen.

Dat Donald Trump de voorbije weken tweemaal aangekondigd heeft dat hij wil bemiddelen tussen India en Pakistan, maakt Delhi uiterst zenuwachtig

Tegelijk is het belangrijk om de geopolitiek als kader te gebruiken om de huidige ontwikkelingen te begrijpen. Het feit dat de Amerikaanse president Donald Trump de voorbije weken tweemaal aangekondigd heeft dat hij wil bemiddelen tussen India en Pakistan in het conflict over J&K, maakt Delhi uiterst zenuwachtig – ongeacht de politieke partij of meerderheid aan de macht.

India vindt namelijk dat het om een bilateraal conflict gaat sinds de overeenkomst uit 1972 waarmee Delhi en Islamabad ook het conflict over Oost-Pakistan of Bangladesh regelden. India was tevreden dat die tekst sprak over een toekomstige oplossing voor Kasjmir ‘op vreedzame wijze via bilaterale onderhandelingen’, waarmee er volgens Indira Gandhi een einde moest komen aan zowel de VN-betrokkenheid als het inzetten van gewapende groepen door Pakistan. De Pakistaanse premier Zulfikar Ali Bhutto zou van die illusie weinig heel laten in zijn toespraak tot het parlement, minder dan twee weken na de ondertekening van het Akkoord.

Trump is niet de eerste Amerikaanse president die het belang inziet van een regeling voor Kasjmir. Il sera bien etonné de se retrouver ensemble, maar ook Bill Clinton noemde Kasjmir al in 1998 ‘een van de gevaarlijkste plaatsen op aarde’ en presidentskandidaat Barack Obama zei vijf dagen voor zijn verkiezing dat de Verenigde Staten ‘wellicht zullen moeten proberen de Kasjmir-crisis op te lossen’.

Maar Trump zou zichzelf niet zijn als hij niet verder zou gaan. De eerste keer beweerde hij dat de vraag van premier Modi zelve kwam – wat die prompt ontkende. De tweede keer formuleerde hij het “aanbod” in het kader van het zéér vriendschappelijk verlopen bezoek van de Pakistaanse premier Imran Khan. Dat laatste is opmerkelijk omdat president Trump de Pakistaanse overheid er bij herhaling van beschuldigt verantwoordelijk te zijn voor de blijvende aanvallen van Afghaanse opstandelingen tegen het Amerikaanse leger in Afghanistan.

De sfeer zit goed tussen Washington en de Taliban, maar niet in Delhi

De voorbije maanden zijn er ernstige gesprekken aan de gang tussen vertegenwoordigers van de Amerikaanse regering en van de Afghaanse Taliban. Voorlopig is de Afghaanse regering daar niet bij betrokken en de gesprekken – die je nog geen vredesonderhandelingen mag noemen – blijven erg kwetsbaar en zorgen op het terrein alvast niet voor minder geweld. Maar ze vormen wél de meest concrete stap in de richting van een onderhandelde oplossing voor de burgeroorlog in Afghanistan.

Het is voor iedereen duidelijk dat zulke gesprekken onmogelijk zouden zijn zonder actieve betrokkenheid en steun vanuit het Pakistaanse leger en inlichtingendiensten. Het feit dat Trump weg wil uit Afghanistan en dat er blijkbaar schot zit in de verkennende gesprekken, verklaart de plots amicale relatie tussen de president en de Pakistaanse premier.

Het feit dat Trump wég wil uit Afghanistan en dat er blijkbaar schot zit in de verkennende gesprekken, verklaart de plots amicale relatie tussen de president en de Pakistaanse premier

Die hernieuwde toenadering is een streep door de diplomatieke rekening van India, dat sinds Obama de voorkeurpartner van Washington in Azië was. Voor de VS was India een plausibel tegengewicht voor het steeds nadrukkelijker opkomende China. Voor India was een alliantie met de VS (en Japan) een manier om zich boven zijn economische gewicht toch zoveel mogelijk op gelijke hoogte te hijsen met China.

China heeft echter nooit afstand gedaan van zijn voorkeurrelatie met Pakistan. Die “all weather friendship”, zoals de innige relatie tussen Islamabad en Beijing omschreven wordt in de Pakistaanse pers, belemmert blijkbaar ook de relatie tussen Islamabad en Washington niet langer. India had erop gerekend dat het meer en langer gebruik kon maken van de internationale verontwaardiging over de aanslag in Pulwama van begin dit jaar, waarmee het toen ook internationaal krediet opbouwde. De belangen in Afghanistan dicteren blijkbaar een andere geopolitiek, en de BJP voelde dat groeiende isolement en de dreigende bemoeienis van Trump duidelijk aan als een reden om zelf snel, doortastend en eenzijdig te handelen.

Bovendien was India internationaal al in nauwe schoentjes gekomen door behoorlijk vernietigende VN-rapporten in juni 2018 en juli 2019, waarin de mensenrechtenschendingen door de Indiase troepen in J&K erg gedetailleerd gedocumenteerd werden.

Dinsdag 6 augustus, daags na de aankondiging van de grondwettelijke bom in Delhi, meldde een Taliban-woordvoerder dat de problemen over de terugtrekking van de Amerikaanse troepen opgelost zijn en dat er ook duidelijkheid is over het doorknippen van de banden tussen de Taliban en “andere extremistische groepen”. Ook de Amerikaanse toponderhandelaar Zalmay Khalilzad had het over “excellente vooruitgang” in de gesprekken.

Kortom: de sfeer zit goed in Qatar, waar de gesprekken plaatsvinden, en dat weegt voor president Trump zwaarder door dan het feit dat er in India een deelstaat opgesplitst wordt en of dat er permanent 700.000 Indiase soldaten nodig zijn om daar de wil van het volk te smoren. De kans dat de Kasjmiri, of de andere inwoners van de nu voormalige deelstaat Jammu & Kasjmir zich daar snel bij zullen neerleggen, is nihil.

‘De regering wil Kasjmir Indianiseren, maar riskeert met deze ingreep India te Kasjmiriseren’, zei oppositieparlementslid Asaduddin Owaisi tijdens het parlementair debat in Delhi op dinsdag. Ook al krijgt hij maar voor een deel gelijk, dan nog dreigt de hele regio meteen te Afghaniseren.