“‘Het is nu of nooit, president Tshisekedi!’

Zowat elke TV-zender in Europa bracht het nieuws van de moord in het journaal, behalve onze VRT

© France 24

Op 22 februari 2021 overleefde Italiaanse ambassadeur in de DRC, Luca Attanasio, een poging tot ontvoering niet. Duizenden Congolezen stierven haast ongemerkt, maar misschien kan de dood van de ambassadeur de wereld een geweten schoppen?

Ooggetuigen zagen hoe zes gewapende mannen de chauffeur van zijn wagen doodschoten om daarna de zes inzittenden gedwongen mee te voeren naar een geheime schuilplaats. Ze kwamen echter oog in oog te staan met een patrouille parkwachters, waarop zich een vuurgevecht ontspon.

De ambassadeur en zijn lijfwacht raakten dodelijk verwond (door gerichte schoten? Of in het spervuur?) en overleden kort nadien. De overige vier gegijzelden, waaronder de adjunct-directeur van het WFP (het Wereldvoedselprogramma van de VN) in Congo, kwamen er met een trauma vanaf.

Tipgevers

De overheid reageerde eerst gecrispeerd. Vanuit de hoek van de Gouverneur van de provincie Noord-Kivu kwam de reactie dat zij niet op de hoogte waren van het bezoek van de diplomaat. Het klonk niet alleen als een laffe poging om hun verantwoordelijkheid te ontvluchten, maar ook haast als een beschuldiging.

Ga me niet vertellen dat een diplomaat met het lijnvliegtuig van Kinshasa naar Goma vliegt, daarbij in de beide steden door de migratie- en inlichtingendiensten wordt gescreend, zonder dat bekend zou zijn dat zijn plan was om met de leiding van het WFP een school te bezoeken waar een programma voor verbetering van de voeding van de scholieren loopt.

Wel integendeel: de aanvallers waren bijzonder goed ingelicht om op het juiste moment op de juiste plaats te zijn, en dat kan er alleen maar op wijzen dat tipgevers van de overheid medeplichtig zijn.

Onderzoek

Het voorval gooide me meteen terug in de hinderlaag waar ikzelf anderhalf jaar geleden met enkele collega’s was in beland. Alleen hadden wij meer geluk. Onze alerte chauffeur kon dankzij zijn bliksemsnelle reacties ons leven redden en de politieman die ons escorteerde en vijf kogels kreeg te verwerken, heeft het overleefd. Maar het scenario was heel gelijkaardig.

Straffeloosheid is hier de regel, niet de uitzondering.

Ook wij hadden een duidelijk vermoeden dat de aanvallers getipt waren, maar bewijzen kan je dat natuurlijk niet. De Gouverneur, die ons meteen na het incident bij zich had geroepen in Goma, had ons beloofd een onderzoek te laten doen naar de daders, maar daar hebben we, zoals verwacht, nooit nog iets van gehoord.

Ook nu wordt die belofte meteen gemaakt, deze keer door de president in persoon. Misschien zal de aankondiging door Italië dat een team van hun recherche zal komen meewerken toch tot een resultaat leiden, maar dat is ver van zeker. Er zijn teveel partijen die er belang bij hebben dat de onveiligheid voortduurt om nu toe te laten dat bovengespit wordt wie hier achter zit. Straffeloosheid is hier de regel, niet de uitzondering.

Drie antennes

Volgens Kinshasa gaat het nu, zonder dat er ook maar één onderzoeksdaad wordt gesteld, om de FDLR, de Rwandese rebellen die al een kwarteeuw de regio teisteren. Maar er komt al snel een formele schriftelijke ontkenning door henzelf. Er is inderdaad niets dat erop wijst dat de FDLR er bij betrokken zouden zijn.

Ontvoeringen zijn in de regio de afgelopen jaren schering en inslag en velen hebben zich daarin bekwaamd, toen bleek dat het om een formule gaat die relatief snel grote resultaten geeft in termen van financieel gewin. De meeste losgelden worden immers betaald omdat er geen enkel alternatief is. Tenzij je geliefden laten ombrengen. Op politie en leger moet je hier niet rekenen.

De meeste losgelden worden betaald omdat er geen enkel alternatief is.

Het hele voorval is het zoveelste schrikwekkende bewijs dat grote delen van Noord-Kivu volledig ontsnappen aan de controle van de Staat. Zes gewapende mannen kunnen op de hoofdweg die Goma met Butembo verbindt, niet zo ver van een legerkamp, bij klaarlichte dag een aanslag plegen omdat ze weten dat hen weinig kan overkomen.

Er circuleert op internet een filmpje waarop je de aanvallers hoort schieten en de mensen roepend commentaar geven op wat zich voor hun ogen afspeelt. Dit was geen donker hoekje in diep struikgewas maar een brede hoofdweg waar dagelijks honderden voertuigen voorbijkomen, waar ons team en ikzelf heel frequent langsrijden.

De plaats heeft een zekere iconische betekenis gekregen toen er in 2012 tegen de rebellenbeweging M23 een beslissende slag werd geleverd op de plaats, die haar toponiem ‘Trois Antennes’ ontleent aan de drie GSM-masten die er aan de voet van de Nyiragongovulkaan staan opgesteld.

Een eindeloze reeks ongestrafte misdaden

De DRC-minister van Buitenlandse Zaken bood de condoleanties van haar land aan Italië aan, maar zweeg over het Congolese slachtoffer, tot ergernis van de Congolezen. Op bijna hetzelfde moment stierven in Oïcha, 250 km noordwaarts in vogelvlucht, zes mensen, en in Hululu, langs de weg Beni-Kasindi, vielen er twee doden, telkens door aanvallen van vermeende ADF-rebellen. Geen woord over hen.

Alsof de levens van de vele burgerslachtoffers van Congo in ontelbare gelijkaardige incidenten niet meetellen.​​​

Geen woord over de naar schatting meer dan 5.000 slachtoffers in Oost-Congo van een eindeloze reeks ongestrafte misdaden, gepleegd door meer dan honderd gewapende groepen die niemand echt kent en waarvan we zelfs niet weten waarom ze mensen afmaken als beesten. Geen woord erover in Kinshasa, ook niet in de ambassades.

Officiële reacties hebben het enkel over de jonge, geëngageerde diplomaat, alsof de levens van de vele burgerslachtoffers van Congo in ontelbare gelijkaardige incidenten niet meetellen.

Geen woorden, maar daden, zeggen de mensen van Oost-Congo

Bron: sociale media

President Tshisekedi is het mikpunt van de wanhoop van de mensen van het Oosten. Bij zijn bezoek aan Bukavu in oktober 2019 had hij beloofd dat hij snel een einde zou maken aan de onveiligheid. Eerst had hij gezegd dat hij bereid is zijn leven te geven om vrede te brengen.

Bij een later bezoek aan Goma verbond hij zich er toe om zich persoonlijk in Goma te komen vestigen om de vrede te komen bewerkstelligen Hij wordt hier nu uitgebreid aan herinnerd op alle sociale netwerken. Het heeft hem gedwongen om opnieuw voor de camera te herhalen dat dit zijn prioriteit is en dat hij er voortaan meer werk zal van maken.

Geweten

Maar de man zit gevangen in een web van politieke intriges in Kinshasa. Het pact dat hij sloot met politieke duivel Kabila om aan de macht te komen, slorpt nu al zijn energie op om de politieke kaart te hertekenen in Kinshasa. Dat kan hij echter alleen maar doen met de politieke bouwstenen die hij in de instellingen aantreft, en die al bewezen hebben hoe opportunistisch, onstandvastig en zelfverrijkend ze aan politiek doen. Het is een straatje zonder eind.

Ondertussen sterven Congolezen bij bosjes door belagers waar hij alleen maar kan naar kijken, en waarvan iedereen weet dat bepaalde politici zelf sterke banden hebben met diverse gewapende groepen. Maar daar kan hij blijkbaar niet aan raken. Als de man een geweten heeft, moet hij nu toch erg slapeloze nachten doormaken.

Rwanda heeft er duidelijk baat bij dat die toeristen worden afgeschrikt om de grens over te steken.

De vraag over een eventuele betrokkenheid van buurland Rwanda blijft ook nu weer onbeantwoord. Het is misschien geen toeval dat het in Trois Antennes is dat de aanslag werd gepleegd. De grens met Rwanda ligt daar op minder dan vier kilometer. Heel frequent worden Rwandese militairen gespot die de grens oversteken en dan in het Virungapark verdwijnen. Met welke opdracht?

Dat de Rwandese mineralenindustrie afhangt van de grondstoffen uit Congo is algemeen geweten en af en toe wordt illegale uitvoer onderschept (wellicht wanneer betrokkenen te weinig smeergeld willen betalen). Rwanda is bang dat het Virungapark, met zijn ongeëvenaarde biodiversiteit, een veel sterkere aantrekkingskracht zou hebben op toeristen. Het buurland heeft er duidelijk baat bij dat die toeristen worden afgeschrikt om de grens over te steken en zich ertoe beperken de gorilla’s aan de Rwandese kant van de vulkanen te bezoeken, waar de ingangstarieven veel hoger liggen.

Laat het nu net de Europese Unie zijn, waarvan Italië een vooraanstaand lid is, dat de ontwikkeling van het toerisme in het Virungapark steunt. Er is voor veel Congolezen niet meer nodig om dan meteen dat verband te leggen, en Tshisekedi op te roepen om niet langer zoete broodjes te bakken met de sterke man van Rwanda, Paul Kagame.

Geweld bestrijden

Het is in alle geval zonneklaar dat zolang de onveiligheid in deze regio blijft bestaan, de inspanningen van prins de Merode, directeur van het Virungapark, zonder resultaat zullen blijven. Het is toch wel merkwaardig dat dit de EU er niet van weerhoudt om miljoenen vrij te maken zonder er mee voor te zorgen dat die investeringen zullen renderen. Daar bestaat geen mirakeloplossing voor: geweld moet met geweld worden bestreden. Hier kan je niet gaan over onderhandelen. Er zijn teveel gewapende groepen die los van elkaar opereren.

Er zijn teveel gewapende groepen die los van elkaar opereren. De enige uitweg is een doeltreffende militaire operatie.

De aanlokoptie voor ontwapening is al jaren vergeefs geprobeerd. Hulpgoederen in ruil voor het inleveren van een wapen worden verkocht en vele jongeren keren na hun demobilisatie terug naar hun gewapende groep bij gebrek aan enig ander perspectief. Soms wordt zelfs hun wapen weer in omloop gebracht.

De enige uitweg is een doeltreffende militaire operatie. Dat vinden steeds meer Congolezen die uitgekeken zijn op al die mislukte pogingen om te demobiliseren. Een krachtige militaire operatie, zoals Artemis in Ituri, aan het begin van deze eeuw. Maar dan multinationaal, met deelname van al die landen die nu middelen investeren in de ontwikkeling van een gebied waar de overheid geen greep op heeft.

Verkwist niet al die miljarden aan een tandeloze MONUSCO maar breng een troepenmacht op de been die slagkracht heeft en samen met een beter uitgerust Congolese leger de veelsoortige vijand te lijf gaat. Laat de president bewijzen dat hij het meent met zijn slogan ‘het volk eerst’, door effectief veiligheid te verzekeren voor de bevolking van Oost-Congo.

Laat hem vooral werk maken van het neutraliseren van al de broodheren van die vele gewapende groepen, zodat ze er niet meer in slagen hen te bewapenen. En van een doelgerichte diplomatie, om ook de landen wiens bedrijven uitkijken naar Oost-Congolese grondstoffen tot engagement op te roepen: als voorzitter van de Afrikaanse Unie heeft hij een uitgelezen kans om zich te bewijzen.

Het is nu of nooit. Als hij deze onverwachte opening met zijn volle gewicht helemaal open duwt om dit te realiseren, zal hij een levende held worden voor zijn volk.

Ambassadeur Luca Attanasio

© Presse présidentielle