“‘Vrijheid is het lange leven als je jong bent op de Cookeilanden’

Soul en zijn vrienden zijn klaar om uit te varen met een vaka moana (Polynesische oceaan kano)

© Greet Brauwers

Soul (14) twijfelt tussen hier en ginds. Na enkele jaren in Australië keerde hij op zijn vijfde terug naar Rarotonga, het grootste van de Cookeilanden. Nu, 10 jaar later, verhuist hij opnieuw, naar Brisbane, Australië. Net de goede leeftijd misschien om de vleugels uit te slaan. Opnieuw zal zijn leven grondig veranderen. Want Rarotonga, hoe klein ook (en misschien juist daarom) heeft hem zoveel gegeven. Nu wacht de stenen stad. De derde en laatste blog uit de Cookeilanden met de steun van 1Planet4All van 11.11.11.

Vlak bij het huis waar we bijna 3 maanden woonden ligt de luchthaven van Rarotonga. Na een tijd herkennen we alles wat daar landt of opstijgt. De propellerjets (met hoop en al 15 stoelen) vliegen naar de andere eilanden van de archipel, of naar Tahiti. De grote jets vliegen naar Nieuw-Zeeland. Er wonen zo’n 6 keer meer Cookeilanders buiten dit land, in Nieuw-Zeeland of Australië, dan hier. We horen dat zo dikwijls.

Migreren is het lot van zoveel eilanders. Ze willen elders hun leven ontplooien, al zijn er ook die de Cookeilanden te klein en dus beklemmend vinden, en vluchten. Of ze een beter leven vinden in Auckland, Melbourne of nog verder weg, is de vraag. Wat we namelijk ook vaak horen, is dat veel eilanders in het verre buitenland aan de zelfkant leven. Ze hebben niet eens de middelen om terug te keren.

Vrijheid is het lange leven als je jong bent in Rarotonga. De pick-ups rijden ons voorbij, met in de laadbak kinderen, rechtop met wapperende haren, de ogen dichtgeknepen voor het stof, of zittend op een kist of een stoel. Banale praktijk hier, iedereen doet het.

In Rarotonga wonen de mensen in het laagland. De zee is vlakbij. Kinderen springen op de fiets, tieners springen op de brommer. Ze rijden naar zee, naar de lagune die doorloopt rondom het hele eiland, en ze gaan stunten in het ondiepe water, dobberen, grappen maken.

De 500 meter lange muurschildering op de zeewering naast het vliegveld van Rarotonga.

© Greet Brauwers

Met harpoenen

In de lagune kan er weinig gebeuren. Maar verderop, voorbij het rif van versteend koraal, duikt de bodem steil naar de diepte en kolkt het, als in een wasmachine. Daar gaan de jongens speervissen, met harpoenen achter de grote vissen aan. De veertienjarige Soul doet het ook. Hij laat zich door de stroming in de passages meezuigen in de oceaan ‘en dan ga je vrijduiken achter het rif en you just shoot the fish’.

Tegen de stroming kun je niet op. Je moet je laten meevoeren.’

De passages, diepe geulen in de lagune die naar doorgangen in het rif en de open zee voeren, zijn gevaarlijke plekken. De stroming is er heel sterk want op het ritme van het getij loopt het zeewater in en uit de lagune, met vers voedsel voor de vissen. Daar vind je de grootste rijkdom aan variëteiten, tot haaien, pijlstaartroggen en schildpadden toe.

Rond Rarotonga zijn er vier of vijf van die doorgangen. ‘Wat je daar niet moet doen’, zegt Soul, ‘is proberen sterker te zijn dan de stroming. Tegen de stroming kun je niet op. Je moet je laten meevoeren en dan duik je onder de stroming door om weer aan land te raken.’

Soul is dikwijls in zijn eentje gaan jagen en vissen. ‘Liever alleen, dan kan ik me beter concentreren.’ Hij leerde de knepen van het vak door naar de oudere jongens te kijken.

Van de school naar de swamps

Sommige kinderen moetan al vroeg hun plan leren trekken, zegt Soul. ‘Ze moeten voor zichzelf instaan. Veel vaders op dit eiland vergeten hun tradities en gewoonten. Ze gaan werken in de bouw, en ze werken en drinken. Thuis zijn de kinderen op zichzelf aangewezen. Dus ja, zij leren hoe ze voor zichzelf moeten zorgen. Maar ook dat je uit je doppen moet kijken – you got to watch your back.’

Opgroeien zonder ouderlijk gezag: noem het vrijheid. Soul is goed op school. Maar, dat is dan de keerzijde, onlangs werd hij betrapt terwijl hij graffiti spoot. De directie van zijn school heeft hem aan de deur gezet. Er is op het eiland geen andere school waar hij naartoe kan.

Het gaf zijn leven opnieuw een onverwachte wending: Kōrero O Te ‘Ōrau palmde hem bijna helemaal in. De voorbije maanden trok hij op met deze milieuorganisatie, die jongeren weer voeling geeft met de natuur en de basistechnieken van het leven van het land.

‘Dat is misschien wel het voornaamste: dat je leert hoe je voor jezelf en je familie kunt zorgen.’

Kōrero o te ‘ōrau is Maori en betekent ‘kennis van de lucht, het land en de zee’. En dat is ook exact wat de organisatie doet. Ze leert de jongeren taro planten, een knolgewas, in de drassige moerassen, hogerop in de valleien naar de bergen. Ze neemt hen mee naar het rif, waar ze leren vissen met netten en geeft hen intussen de boodschap dat ze niet hebberig mogen zijn. ‘Vang zoveel vis als je nodig hebt voor jezelf en je familie, te veel vis vangen brengt ongeluk.’

‘Als je die traditionele dingen leert,’ zegt Soul, ‘dan voel je pas hoe verbonden je kunt zijn met de natuur, met de dieren. Ik begin weer te letten op de planten en ervoor te zorgen. En je leert ook hoe je kunt overleven. We zeggen niet dat iedereen nu traditioneel moet leven. Maar we weten wel dat als er helemaal niets naar het eiland komt, geen voedsel, geen brandstof, we nog altijd de giften van de natuur hebben. Het is goed dat ze ons voor zulke crises, zoals ook met covid, leren wat we van de tradities kunnen onthouden.’

‘Dat is misschien wel het voornaamste: dat je je plan leert te trekken met je omgeving, hoe je voor jezelf en je familie kunt zorgen. Ook de school heeft daarvoor aandacht, maar lang niet genoeg. De school is veel meer gericht op latere studies, dat je naar de universiteit gaat en een diploma haalt.’

Taro planten met de ngo ‘Kōrero O Te `Ōrau’

© Greet Brauwers

Navigeren op de sterren

De climax van de weken met Kōrero o te ‘ōrau was de zeereis met een vaka, een traditionele zeilboot met een dubbele romp. De vaka met 6 jongeren aan boord vertrok in stormweer, de zee was woest. Ze vaarden noordwaarts van Rarotonga naar Aitutaki, een kleiner eiland, zonder hulpmiddelen, navigerend op de sterren. Ze deden 44 uur over die tocht. De terugtocht met goede wind duurde maar 18 uur. Op Aitutaki bezochten ze een wetenschapsbeurs over het klimaat.

Soul sprak daar over de doornenkroon, een zeester met doornachtige stekels. Ze is een plaag voor de kusten van de eilanden. Het zijn namelijk koralivoren, ze eten koralen. Kōrero o te ‘ōrau trekt met duikers naar zee om de dieren te spietsen en te liquideren. Ze hebben blijkbaar geen natuurlijke vijanden meer. Op de enige bekende predator, de triton of charonia-zeeslak, wordt namelijk gejaagd omdat haar fraaie spiraalschelpen in zeerituelen als hoorn worden gebruikt.

Wat zal hij missen ginds? ‘Lekker vers fruit’.

Soul is ook bezorgd over de plannen om metaalknollen – nodules – op te graven op de zeebodem. Ze hebben die plannen besproken met Kōrero o te ‘ōrau. ‘We vechten ertegen’, zegt Soul, want mijnbouw in de diepzee kan schadelijk zijn voor de vissen in dat ecosysteem.

Tegenover buitenlandse journalisten spreekt de ngo zich niet zo expliciet over deze kwestie uit. Ze blijft liever discreet. Want, zoals een plaatselijk spreekwoord zegt: als een krab in een krabbenmand te veel naar boven klimt, trekken de andere krabben haar terug naar beneden.

En nu staat Soul voor een nieuwe wending. Zijn vader stuurt hem naar familie in Brisbane in Australië, 4800 km hiervandaan, waar hij de middelbare school kan afmaken. Wat zal hij missen ginds? ‘Lekker vers fruit.’ Op Rarotonga pluk je papaya, mango, lychees zo van de bomen. En op de vraag wat hij van Brisbane verwacht, antwoordt hij laconiek: ‘Weet ik niet. We zien wel. Snacks eten, zeker, bij McDonald’s.’

Greet Brauwers en Raf Custers vanuit Rarotonga, de Cookeilanden.

***

Medegefinancierd door de Europese Unie
Dit artikel werd gemaakt met de financiële steun van de Europese Unie. De inhoud ervan valt uitsluitend onder de verantwoordelijkheid van de auteur en weerspiegelt niet noodzakelijk de standpunten van de Europese Unie.