“‘Op zoek naar alternatieven voor de allesvernietigende sojateelt’

Bruno Kelly / Amazônia Real / Flickr (CC BY-NC-SA 2.0)

Wereldblogger Luc Vankrunkelsven heeft goed nieuws uit Brazilië: Braziliaanse universiteiten gaan er de negatieve impact van de massale sojateelt onderzoeken. Want die leidt tot ontbossing, schendingen van de mensenrechten, het gebruik van pesticiden en honger. ‘Door het exportbeleid lijden 20 van de 240 miljoen Brazilianen honger.’

In Brazilië moet je je soepel opstellen, want agenda’s veranderen er regelmatig. Dit keer omwille van het weer: we zouden een bijzonder boslandbouwbedrijf bezoeken, maar door hevige regen valt dat op het laatste moment in het water. Een geluk bij een ongeluk, want ik heb hier alleen sandalen.

We praten met professor Antônio Inácio Andrioli. Hij schreef al diverse boeken over de gecontesteerde sojateelt, zowel in het Duits als in het Portugees. Voor zijn doctoraat vergeleek hij genetisch gemanipuleerde soja met biologische soja in Duitsland. In juli gaat hij terug naar Hamburg voor een postdoctoraat.

Andrioli heeft goed nieuws. Dankzij de openheid van de groen-rode regering in Duitsland is er heel wat mogelijk, ook wat betreft de sojakwestie. De Duitse regering wil onderzoeken of de soja die het land importeert niet het resultaat is van ontbossing, schending van mensenrechten en giftige pesticiden.

De Duitse regering wil ingrijpen in de productie van Duits gif dat in Europa niet gebruikt, maar wel geproduceerd en geëxporteerd mag worden.

Daarom wordt nu in Brazilië een observatorium opgericht met diverse universiteiten. Ook de Cerrado, een gigantisch, savanneachtig gebied in Centraal-Brazilië, wordt in het project geïntegreerd. Eindelijk.

Als nu de Europese Commissie nog mee wil, dan komen we dichter bij een “oplossing”. De Commissie deed al maanden geleden een voorstel om geen overzeese producten meer te importeren die voortkomen uit ontbossing.

Het is jammer dat het project de savannes en andere ecosystemen niet omvat. Organisaties zoals de internationale ngo Fern, het Wereld Natuurfonds (WWF) en milieuorganisatie Greenpeace proberen de Europese Commissie daarom op andere gedachten te brengen. Als alleen de wouden worden beschermd, neemt de druk op de Cerrado en andere savannes, ook in Afrika, nog toe.

Ik krijg ook een telefoontje van Larissa Mies Bombardi, professor aan de universiteit van São Paulo. Zij bracht goed nieuws uit Duitsland: de regering wil er ingrijpen in de productie van Duits gif dat in Europa niet gebruikt, maar wel geproduceerd en geëxporteerd mag worden.

Kritiek op het kapitalisme

‘s Avonds volgen we een debat met heel wat studenten en professoren aan de Federale Universiteit Fronteira Sul (UFFS), campus Chapecó.

De universiteit heeft zes campussen in de drie zuidelijke deelstaten Rio Grande do Sul, Santa Catarina en Paraná. Ze is een overwinning van de sociale bewegingen Fetraf, Via Campesina en andere organisaties. De campussen bevinden zich in streken waar tot vijftien jaar geleden geen universiteit was. Ook het project Terra Solidária, dat de jonge generatie landbouwers vormt en de vakbond verder uitbouwt, is verbonden met de UFFS.

Het woord ‘kapitalisme’ klinkt regelmatig in de zaal. Dat woordgebruik en de analyses van het systeem komen hier vlotter dan in Europa.

Het debat gaat over de perspectieven van de agricultura familiar, de familiale landbouw. De regering van president Jair Bolsonaro steunt alleen de industriële landbouw van de agrobusiness, gericht op de export. De gezinslandbouw krijgt dus geen ondersteuning meer. Nochtans gaat het om vier miljoen gezinnen in het land. De zuidelijke staat Santa Catarina telt bijvoorbeeld 150.000 kleine bedrijven.

Het woord ‘kapitalisme’ klinkt regelmatig in de zaal. Dat woordgebruik en de analyses van het systeem komen hier vlotter dan in Europa. De uitwassen van en de uitsluiting door het kapitalisme zijn hier dan ook opvallender dan bij ons in Vlaanderen. Nochtans gaat het om hetzelfde wereldwijde systeem, dat sinds de stichting van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in 1995 nog is scherpgesteld.

Boeren op de hele planeet moeten met elkaar concurreren. Ze zijn afhankelijk van de lage prijzen die de handel, de voedingsindustrie en de supermarkten hen opleggen.

Agro-ecologie

Naast het woord ‘kapitalisme’ duikt ook de term ‘agro-ecologie’ op, de meer ecologische benadering van landbouw. Het is de weg om het geteisterde milieu te herstellen, om opnieuw als familiale boer autonoom te worden en meer regionaal te werken. De sociale beweging Fetraf Santa Catarina is bezig met een project om haar achterban meer op dat agro-ecologische spoor te zetten.

Agro-ecologie leidt niet alleen tot autonomie, maar ook tot samenwerking in coöperatief verband, tot spiritualiteit en tot andere menselijke waarden. Het gaat in tegen de onmenselijkheid van het huidige exportmodel.

In Vlaanderen proberen we met Voedsel-Anders, een synergie tussen 25 organisaties, ook het landbouw- en voedselsysteem in de goede richting te veranderen.

Ook in Brazilië is er nog heel wat werk aan de winkel. Door het exportbeleid lijden nu 20 miljoen van de 240 miljoen Brazilianen honger. Er wordt geëxporteerd, vooral veel soja, maar het basisvoedsel van de Braziliaan, bonen (feijão), is er onvoldoende en moet geïmporteerd worden.

Goedkope soja

Praten over minder vleesconsumptie

is in Brazilië een nog groter taboe dan in Europa.

Elk jaar wordt er ook meer gif gebruikt. In 2019 werden 475 nieuwe agrotóxicos of pesticiden door de regering erkend. In 2020 waren dat er 493, en in 2021 nog meer, 499. Door de wet-Kandir van 1996 moeten producenten geen belasting betalen op pesticiden, en evenmin op de export van onverwerkte of half verwerkte producten.

De Braziliaanse soja wordt dus niet belast, noch bij export vanuit het land, noch bij import in Europa (sinds 1962). Het is begrijpelijk dat ons landbouwmodel op die tot voor kort goedkope soja is gebaseerd. Ondertussen gaat 55 procent van het geïmporteerde gif in Brazilië naar de sojateelt.

Bijna 80 procent van de soja wereldwijd gaat naar veevoeding. Hier weerklinkt veel kritiek op de enorme monocultuur van soja. Maar over minder vleesconsumptie beginnen praten is in Brazilië nog een groter taboe dan in Europa.

De landen van het Mercosul-handelsblok (Argentinië, Brazilië, Uruguay, Paraguay) importeerden voor bijna 600 miljoen euro aan gif vanuit Europa. De landbouw- en houtexport van de vier landen richting Europa klokt af op precies 21.229.222.000 euro, ofwel meer dan 21,2 miljard euro.

Ook dieren sterven door het vergif. Zo ontvang ik een bericht dat in de Pantanal, een moerasgebied in het zuidwesten van Brazilië, twee dode panters en 17 andere dieren zijn gevonden. Allemaal vergiftigd.

Agro-ecologie is de weg, al zal die optie niet alle problemen oplossen. Er is ook politiek werk nodig, zowel in Brazilië als in Europa.