“‘Antwerps stadsbestuur verbiedt kleurige vis op gevel’

Het kunstwerk van Joachim Lambrechts

© Joachim Lambrechts

Het stadsbestuur van Antwerpen verplicht de eigenares van een rijtjeshuis in de wijk 2060 haar vrolijk beschilderde gevel te grijs te verven. Vanuit het verre Mexico pleit Sofie Leemans voor meer kleur in Antwerpen.

Sinds een aantal weken bevind ik me in een klein stadje in Mexico waar de tijd een beetje is blijven stilstaan. De mensen zijn er doorgaans levenslustig en wensen steevast een goede morgen. Of ze je nu kennen of niet. Op de markt proberen ze je als westerling al eens wat extra geld af te troggelen, maar meestal krijg je waar voor je geld. Het regent hier bijna nooit en hoewel het hier ook winter is, zijn de temperaturen doorgaans betrekkelijk aangenaam.

Wat hier het meest opvalt voor mij zijn de kleuren. Niet alleen de kleurrijke dagelijkse markt, maar ook de mensen, de bloemen, de kleren, de huizen. Overal zie je kleur. En dat doet wat met mensen. We zijn er ons vaak niet van bewust, maar kleuren beïnvloeden ons. De Egyptenaren waren er al heel vroeg bij om zich bezig te houden met de heilzame werking van kleuren op de mens. Net zoals de chinezen. Ze geloofden dat kleuren een specifieke werking op ons hebben. Zo wordt rood geacht om ons lichaam en onze geest te stimuleren en de bloedcirculatie te verbeteren. Blauw daarentegen werd gezien als een kleur die ziekte kalmeert en pijn verlicht.

Pastel of fel

Vandaag staan psychologen en onderzoekers eerder sceptisch tegenover kleurtherapie. In verschillende culturen wordt er ook anders naar gekeken en hebben bepaalde kleuren een andere betekenis. Toch zijn er heel wat studies die het belang van kleuren en hun invloed op onze gemoedstoestand benadrukken en dat op heel verschillende manieren, reclamebureaus maken hier bijvoorbeeld vaak gebruik van.

Ik heb zelf weinig achtergrond als het gaat over kleurtherapie of de eigenlijke invloed van kleuren en moet zeggen dat dingen me soms al snel wat zweverig overkomen. Ik heb ooit een kleuranalyse laten doen en hoewel ik zelfs daar destijds heel sceptisch tegenover stond (ik kreeg de boodschap dat pastel het beste bij me past, terwijl ik voornamelijk felle kleuren droeg), merk ik nu dat er toch wel wat in zat.

Ik heb zelfs ontdekt dat sommige pastelkleuren me inderdaad niet alleen goed staan, maar dat ik ze eigenlijk stiekem ook mooi vind en er telkens weer naar op zoek ga.

Mijn bedoeling is echter niet om u te overtuigen van de effectiviteit van kleurtherapie of kleuranalyse of van wat dan ook. Integendeel. Het enige waar ik naar toe wil, is dat kleur iets met mij doet, kleur maakt me vaak vrolijk. En ik merk dat dat niet enkel voor mij geldt. Hier worden steevast foto’s getrokken van kleurrijke marktjes, mensen en gevels. Omdat we het mooi vinden. En mooie dingen maken ons blij.

Toen ik enkele dagen geleden op Facebook zag passeren dat een mooi geschilderde gevel van een viswinkel in Antwerpen achter de hoek van waar ik gewoond heb, zijn gevel moest overschilderen, viel mijn mond dan open van verbazing. Dus, in een buurt waar de ene gevel er al slechter en groezeliger uitziet dan de andere, moet een gevel die heel wat mensen instant een beter gevoel geeft over hun wijk, verdwijnen? Omdat hij niet in het straatbeeld past?! Say what?

‘In een buurt waar de ene gevel er al slechter en groezeliger uitziet dan de andere, moet een gevel die heel wat mensen instant een beter gevoel geeft over hun wijk, verdwijnen’

Het maakte me opstandig en triest tegelijk. Is dat echt waar we naartoe willen in onze samenleving? Naar een steriel en saai straatbeeld waar alles ‘past’? Weg kleur en weg alles dat uit de toon valt? Weg mooie dingen? Weg kunst en weg goed gevoel? Zodat we een saai en groezelig straatbeeld overhouden, maar waar alles tenminste ‘past’. Eenheidsworst dus.

Stel je voor dt de stad dat destijds ook beslist had bij de Art Deco huizen op het Zuid? Elke Antwerpenaar kent ongetwijfeld het huis waar een halve boot uit de gevel tevoorschijn komt. Wat als dat destijds had moeten verdwijnen? Op die manier beknotten we niet alleen de creativiteit, maar ook ons culturele erfgoed.

Focus op zekerheid

Ik werk als psycholoog met mensen die de weg een beetje kwijt zijn. Mensen met een burn-out, mensen die het gevoel hebben vast te zitten, mensen die niet meer goed weten (voelen) wat ze willen en mensen die het gevoel hebben dat ze er niet helemaal inpassen. Net als de gevel van de viswinkel, krijgen ze direct en indirect de boodschap dat ze niet ‘passen’. Want ze verlangen naar iets anders, naar meer vrijheid bv. en dat maakt mensen bang. Zelf heb ik het ook ondervonden. Toen ik bijna vier jaar geleden een jaar loopbaanonderbreking nam en de wereld in trok, zorgde dat voor heel wat vragen en bedenkingen. Je eigen weg gaan, letterlijk en figuurlijk, is niet zo makkelijk in onze samenleving.

Wanneer het gaat over mensen die afwijken van de norm, kan ik dat in ‘psychologietermen’ nog begrijpen. Het gaat over angst. Mensen reageren met jaloezie of op een andere negatieve manieren vanuit angst. Als ze er positief op zouden reageren of er open voor zouden staan, wil dat zeggen dat ze hun eigen leven onder de loep moeten nemen en mogelijks één en ander moeten aanpakken.

En als mens zijn wij doorgaans niet zo’n fan van verandering. We houden het liever op een soort status quo. We blijven liever in onze bekende comfortzone. Zelfs als dat alternatieve iets ons op lange termijn zelfs meer zou kunnen opleveren.

Dat laatste heeft alles te maken met onze hersenen die niet zo sterk zijn in de korte termijn consequenties af te wegen tegen die op lange termijn. Een prefrontale cortex die niet (meer) zo goed werkt. Het heeft ook te maken met onze maatschappelijke focus op zekerheid. We kunnen er beter zeker van zijn dat ons leven ‘ok’ is, niets meer en niets minder, dan dat we misschien een veel beter iets voor onszelf zouden creëren. Misschien, verandering én werk. Nope, dan blijven we liever bij ‘ok’.

De knustenaar in actie

© Joachim Lambrechts

Vissen op gevels

Maar hoe zit dat met zo’n kleurrijke gevel? Wat kan daar de reden voor zijn. Ik heb het dan niet over de ‘officiële’ reden. Daar gaat het over een bouwovertreding, want er was geen vergunning aangevraagd. Een vergunning om je gevel te schilderen? De eigenares in kwestie heeft vervolgens een regularisatie ingediend, in een poging om het op de ‘juiste manier’ in orde te brengen, maar die werd geweigerd. Waarom? Wel, omdat de muurschildering hinderlijk is voor het straatbeeld en er geen kwaliteitsvolle relatie tussen de oude en nieuwe architectuur is. Again, say what?!

Hoewel ik al een hele tijd voornamelijk in het buitenland vertoef, heb ik nog steeds een appartement in de 2060 wijk. Waarschijnlijk zo ongeveer de lelijkste wijk van heel Antwerpen. Ik heb het soms oprecht lastig met de troosteloze aanblik van heel wat gevels, huizen en straten. De rommel die er vaak op straat ligt, de huisjesmelkerij, de wildgroei aan nachtwinkels, kappers en kebabzaken.

Alles wat de wijk een fijner gevoel geeft, zou aangemoedigd moeten worden. Die vrouw die de vis op haar gevel liet schilderen, Katleen Linders, verdient subsidies! Omdat ze onze wijk een beetje meer kleur en leven geeft. Maar in de plaats moet ze het prachtige kunstwerk van kunstenaar Joachim Lambrechts met grijs overschilderen, op straffe van een geldboete én een gevangenisstraf. Say what?! Onbegrijpelijk.

Waar leggen wij onze prioriteiten? Bij een kwaliteitsvolle relatie tussen oude en nieuwe architectuur? Trouwens… welke architectuur? We hebben het hier over een straat vol met lelijke gevels! En ik hoor de argumenten al aankomen. Er moet wel ergens een grens getrokken worden, niet? Misschien, maar alleszins niet bij een vis. Ik weet dat smaken en meningen verschillen. En dat mensen die meningen maar al te graag laten horen. Maar wat kan iemand in godsnaam hebben tegen een vrolijk geschilderde gevel?

Zoals ik eerder al aangaf, komen we niet alleen op het terrein van onze creativiteit die aan banden gelegd wordt, maar ook ons cultureel erfgoed. Heel wat cultureel erfgoed gaat over dingen die afwijken van de norm. Denk aan het nieuwe justitiepaleis, het MAS, het havenhuis, enz. Waar trek jij als toerist foto’s van? Van gevels die bij elkaar passen of van dingen die uit de toon vallen, kleurrijk en anders zijn? Ik dacht het wel.

Regels en regelgeving

Ik geloof niet zo in regels. En nog minder in regels die ik voor geen meter begrijp zoals ‘er moet een kwaliteitsvolle relatie zijn tussen de oude en nieuwe architectuur’. Natuurlijk hebben we basisregels of afspraken nodig. Agreed! Maar met gezond verstand, komen we vaak al een heel eind. En het loont om mensen te leren voor zichzelf denken en beslissen. Teveel regels beknotten de creativiteit, vrijheid en het denkvermogen van mensen. Teveel regels zorgen er enkel voor dat we de hoekjes ervan af gaan lopen of geneigd zijn de regels, al dan niet stiekem, te gaan overtreden.

In de bedrijfscultuur worden steeds meer bedrijven zich bewust van de waarheid achter dit laatste. En dus geven ze hun werknemers meer vrijheid. Ze schaffen tikklokken af, laten ze hen van thuis werken en soms geven ze hen zelfs alle vrijheid en moeten ze enkel zien dat ze hun werk gedaan krijgen. Maar of ze dat op 38 uur of 25 uur doen, dat kiezen ze zelf. Wat blijkt? Mensen lopen de hoekjes er niet meer af. Integendeel. Ze gaan harder werken, identificeren zich meer met het bedrijf waarvoor ze werken en voelen meer voldoening. Hun werk is ook pakken efficiënter en kwaliteitsvoller.

‘Er zijn zoveel regels en kleine lettertjes en moeilijke woorden dat we specialisten nodig hebben om ons de regels uit te leggen. En zelfs dan, wanneer je een brief krijgt met de uitleg waarom je een regel overtreden hebt, snap je er nog geen bal van’

Regels en regelgeving zijn nodig om de orde in een maatschappij te handhaven. Opnieuw, akkoord. Maar dat nut zijn we al lang voorbij. Wanneer er teveel regels zijn, wordt er geen duidelijkheid meer gecreëerd, integendeel.

Er zijn zoveel regels en kleine lettertjes en moeilijke woorden dat we specialisten nodig hebben om ons de regels uit te leggen. En zelfs dan, wanneer je een brief krijgt met de uitleg waarom je een regel overtreden hebt, snap je er geen bal van.

Ik heb al vaak ondervonden dat ik betrekkelijk weinig heb aan mijn twee masters bij het invullen van mijn belastingbrief of het doen van mijn job zonder ongewild regels te overtreden. En heel vaak snap ik met de beste wil van de wereld niet wat er nu precies van mij verwacht wordt. Brieven van overheidsdiensten zijn daar steevast een mooi voorbeeld voor. Alsof gewone mensentaal niet volstaat bij regelgeving.

Is dit echt vooruitgang? Of zijn we als maatschappij al een tijdje aan het stagneren? Onze economie en technologie mogen dan blijven groeien en vernieuwen en steeds sneller gaan, datzelfde geldt echter niet voor onze samenleving als je ’t mij vraagt. In aantal blijven we groeien, maar voor de rest zie ik geen vooruitgang. Integendeel. Nooit zijn er meer mensen langdurig afwezig geweest, nooit hadden we met z’n allen zo uitgesproken last van burn-out en een algeheel gevoel van ‘vastzitten’ of ‘de weg kwijt zijn’. We zijn eigenlijk met z’n allen tussen de strikte regelgeving de weg een beetje kwijt.

Oude en nieuwe dromen

Waarom gaan we niet terug naar verkleinen? Waarom laten we een buurt bijvoorbeeld niet zelf beslissen wat zij van de gevel vinden? Stel je eens voor? Kleurrijke wijken, strakke wijken, wijken vol speelstraten omdat er veel kinderen wonen enz. Een stad die divers is en floreert omdat haar eigen inwoners beslist hoe ze eruit ziet. Ik ben er zeker van dat dit volgens heel wat mensen onrealistisch is. Naiëf. Ongetwijfeld.

Toch blijf ik dromen. Over een tinder-app waar je instemming met een vrolijke vis kan aangeven door die vis simpelweg naar rechts te swipen. Over een wijkvergadering waar iedereen simpelweg zijn hand opsteekt. Wij willen dat de vis blijft! Of zou ik door te blijven dromen binnenkort ook een brief in de bus krijgen met de boodschap dat er kwaliteitsvolle relatie moet zijn tussen onze huidige maatschappij en oude (of nieuwe) dromen?