“‘Blog do Brasil 2: Kamperen tussen kogels en kunst (bis)’
“Aan de WK-gekte valt toch nergens meer te ontsnappen”, zei de voetbaldummie en ze nam het vliegtuig naar Brazilië. Op dinsdag 17 juni, toen de Rode Duivels hun openingsmatch tegen Algerije speelden, landde Emmeline (23) in Rio De Janeiro. Ze houdt een blog bij vanuit de favela’s. Vorige week schreef ze een post over de kogels in de buurt van het cultureel centrum waar ze logeert. Vandaag deel 2: over de kunst.
Wie de heuvels van Complexo do Alemao niet te voet wil beklimmen heeft drie mogelijkheden:
1. Achterop een brommer-taxi, aan een griezelige vaart, de berg opzoeven.
2. Een kaartje kopen voor de kabelbaan, die de favela sinds 2011 doorkruist. De bouw ervan maakt deel uit van een overheidsprogramma dat de buurt met infrastructurele ingrepen moet opwaarderen. Veel bewoners zaten echter niet te wachten op de komst van een dure teleférico. Die zien ze in de eerste plaats als een toeristische attractie van waaruit buitenstaanders hoog, droog en lekker veilig op de favela kunnen neerkijken.
3. Meerijden met een taxi-minibusje. Gezelligheid troef. Op drukke momenten zijn die zo volgestouwd dat je in een soort groepsknuffel op wielen stapt.
Barraco#55: broedplek die bruggen slaat
Ik haal een busje aan en vraag de chauffeur of hij naar Rua Da Assembleia rijdt, de straat van de kerk is dat. De man vraagt of ik soms een evangelistische missionaris ben. Ik grinnik “nao”, maar verder schiet mijn Portugese woordenschat tekort. Een passagier schiet me te hulp: “Nee, een buitenlander in deze buurt wil geheid naar het huis nààst de kerk. Die werken daar aan projetos.”
Nagel op de kop: ik rijd mee richting Barraco#55, een broedplek waar onderzoekers en kunstenaars van buiten de favela projecten opzetten in wisselwerking met de lokale gemeenschap. Het cultureel centrum wordt uitgebaat door een Braziliaans-Nederlands stel. Edu is een muzikant die in Complexo do Alemao opgroeide. Ellen is een onderzoeker die voor haar masterproef naar de favela uitweek, om er nadien niet meer weg te gaan.
Vandaag speelt het koppel sociaal ondernemers in op de groeiende vraag van onderzoekers, journalisten, kunstenaars en sociaal werkers die aan de slag willen in de favela. “Sinds de pacificatie breekt Complexo do Alemao stilaan uit haar isolement,” vertelt Ellen. “Wij willen dat proces faciliteren. Enerzijds nodigen we artists in residence uit om hier een tijd te wonen en werken, en helpen we hen met contacten in de lokale gemeenschap. Anderzijds worden de projecten die gasten hier opzetten ook in dienst gesteld van of teruggekoppeld naar de buurtbewoners.”
“De favela maak je zelf!”
Zo liep de voorbije maand de expo ‘Favela, vôce mesmo faz!’ - over het gebruik van publieke ruimtes in de wijk. Heel wat huizen en winkels in Complexo do Alemao moesten vier jaar geleden plaats ruimen voor de bouw van de kabelbaan. Nu die er staat, blijft rond de haltes nog veel braakliggend terrein over. “Met de tentoonstelling wilden we buurtbewoners prikkelen om na te denken over hoe die ruimte gebruikt kan worden”, stelt Ellen.
Werk van een Nederlandse fotograaf en stedenbouwkundige maakte deel uit van de tentoonstelling. Een Amerikaanse architect tekende een project rond stadslandbouw uit. Ellen zelf maakte een documentaire over sluikstorten, want veel openbare ruimte is vandaag vuilnisbelt geworden. Ook schetsen van studenten architectuur en urbanisme, van de UFRJ-universiteit in Rio, waren een onderdeel van de expositie.
“Eigenlijk hoeven we mensen hier niet veel te leren over het benutten van braakliggend terrein hoor”, benadrukt Ellen. “De buurtbewoners hebben het puin rond de kabelbaan zelf geruimd, de boel geasfalteerd, pleintjes aangelegd. Als hier een huis ergens half gesloopt wordt achtergelaten, is iemand er in een mum van tijd alweer een verdieping op aan het bouwen. Vandaar ook de naam van de tentoonstelling: de favela, die maken ze hier zelf.”
Amor, paz, tranquilidade
Eén luik van de tentoonstelling was daarom gereserveerd voor de buurtbewoners. In de weken voor de expo trokken de logees van Barraco#55 de straat op. Ze vroegen de buren ideeën en suggesties voor hun wijk op papier te zetten. De workshops trokken vooral veel kinderen aan. En hoewel de tentoonstelling in de eerste plaats om fysieke interventies in de buurt zou gaan, bleken hun dromen voor Complexo do Alemao veel grootser: het jong geweld vroeg om liefde, vrede en harmonie.
Het is laat en terwijl ik mijn stuk afrond, klinken schoten op straat. Gisteren was er een vuurgevecht in de buurt waarbij twee jongens en een politieman omkwamen. Maar binnen is het veilig. Barraco#55 is een bunker waarin het prachtig potentieel van de favela wordt uitgebroed. Want de grootste kunst bestaat er hier in voorbij de kogels te blijven denken.
© 2014 – C.H.I.P.S. StampMedia – Emmeline Vandeputte