“‘Bolivië brengt maritieme eis voor Internationaal Gerechtshof’

Het was een topdelegatie onder leiding van de Boliviaanse Minister van Buitenlandse Zaken, David Choquehuanca, die woensdag de langverwachte klacht - het resultaat van twee jaar voorbereidingen – neerlegde bij het internationaal tribunaal in Den Haag. Centraal staat de eis om met buurland Chili ‘ter goeder trouw’ een soevereine doorgang naar de zee te onderhandelen.

Bolivië, samen met Paraguay de enige landlocked state op het Zuid-Amerikaanse continent, raakte zijn toegang tot de Stille Oceaan meer dan 130 jaar geleden kwijt, toen het van 1879 tot 1884 samen met Peru de Oorlog van de Grote Oceaan uitvocht tegen Chili. In dat conflict - ook wel de Salpeteroorlog genoemd, verwijzend naar de mineralen waarover gevochten werd - verloor het land maar liefst 120 000 km² van zijn grondgebied, waaronder een kuststrook van 400 kilometer in de kurkdroge Atacamawoestijn.

De nieuwe grenzen tussen beide Andeslanden werden vastgelegd in het Verdrag van Vrede en Vriendschap, dat de Chileense en Boliviaanse regering in 1904 ondertekenden.

Het armste land van Zuid-Amerika is de economische opdoffer van het verlies tegen Chili nooit echt te boven gekomen. Door het gebrek aan een toegang tot zee ziet het zich aanzienlijk belemmerd in het drijven van handel en loopt het ook belangrijke inkomsten uit de visserij mis. De Boliviaanse staat probeert daarom al geruime tijd om opnieuw een open en soevereine verbinding met de Stille Oceaan te verkrijgen.

Dag van de Zee

Het eeuwenoude grensconflict met Chili blijft tot op vandaag een erg gevoelige kwestie in Bolivië. Veel Bolivianen beschouwen het terugwinnen van een doorgang tot de Grote Oceaan als niets minder dan een patriottische plicht van hun overheid en het land huisvest ook nog steeds een kleine zeemacht.

Hoe diep het verlies van een directe zeetoegang is doorgedrongen in de nationale psyche, blijkt ook uit het feit dat 23 maart in Bolivië geboekstaafd staat als ‘Día del Mar’ (Dag van de Zee). Op deze dag staan de Bolivianen elk jaar stil bij de oorlog die ze destijds verloren, eren ze nationale helden en herhalen ze hun ‘historische eis’ om opnieuw een directe toegang tot de Stille Oceaan te bekomen.

De huidige Boliviaanse president, Evo Morales, aan de macht sinds 2006, ziet het terugwinnen van een corridor naar de Stille Oceaan als een zaak van nationaal belang. Hij verwierp het verdrag van 1904 en noemde het verlies van een directe toegang tot zee een open wond die geheeld moet worden. In 2009 gaf een nieuwe grondwet zelfs een constitutioneel karakter aan de eis van een maritieme terugvordering.

Dreigende taal uit Chili

In de hoop de kwestie in goede harmonie met Chili op te lossen, kaartte Morales het territoriaal dispuut meermaals aan op internationale fora. De Aymara president ving daarbij echter steeds bot. Met de klacht bij het Internationaal Gerechtshof, verandert Bolivië nu het geweer van schouder en gaat het op zoek naar een legale oplossing voor een internationale rechtbank. Een echte verrassing is het verzoek bij het tribunaal evenwel niet, want in 2011 liet Morales reeds verstaan dat hij niet langer wou dialogeren en zinnens was om met het geschil naar Den Haag te stappen.

Ondertussen laten de vijandige reacties uit Santiago niet op zich wachten. “Ik wil elk van mijn landgenoten de grootste garantie bieden dat we, gebruikmakend van alle verdragen en het internationale recht, elke vierkante meter van ons territorium en onze zee met alle kracht van de wereld zullen verdedigen” reageerde de Chileense president, Sebastián Piñera, in een publieke mededeling. Hij voegde daaraan toe dat Chili “aan geen enkel land zijn soevereiniteit zal afstaan”.

Eerder had de Chileense Minister van Binnenlandse Zaken, Andrés Chadwick, al laten optekenen dat “als zij (de Bolivianen) aanspraak willen maken op de Chileense maritieme soevereiniteit, er geen dialoog mogelijk is”.

Peruaans precedent?

Hoe gaat het nu concreet verder? De Boliviaanse klacht betekent nog niet dat er sowieso een zaak komt voor het Internationaal Gerechtshof. In de komende weken zal het tribunaal het verzoek van Bolivië eerst onderzoeken, waarna het Santiago officieel in kennis zal stellen van de aanklacht tegen het land. Op dat moment zullen de Chileense vertegenwoordigers de kans krijgen om aan te tonen dat de neergelegde klacht ongegrond is wegens het bestaan van het vredesverdrag uit 1904. Wanneer er verdragen tussen de betrokken partijen bestaan, treedt het Internationaal Gerechtshof immers niet op.

Blijkt de Boliviaanse klacht toch gefundeerd, komt de zaak voor en wordt gestart met de orale fase waarin beide partijen hun argumenten te berde brengen. Hoewel Bolivië tijd noch geld spaarde bij de voorbereidingen van zijn aanvraag, lijken er echter nauwelijks juridische argumenten waardoor het land zijn voormalig kustgebied zou kunnen terugvorderen.

Met voorbarige conclusies springt men echter best voorzichtig om, getuige de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof in een gelijkaardige zaak over maritieme grenzen tussen Colombia en Nicaragua vorig jaar. Tegenstrijdig met de overheersende verwachting, verdeelde het tribunaal de taart in dat geschil tussen de twee betrokken partijen.

Het is in dat opzicht ook uitkijken naar de uitkomst van het maritiem grensconflict tussen Chili en noorderbuur Peru. Beide landen zijn sinds 2008 verwikkeld in een zaak voor het Internationaal Gerechtshof waarbij Peru zijn maritiem grondgebied tracht uit te breiden ten nadele van Chili. Een uitspraak in deze kwestie wordt verwacht tegen mid-2013 en zal mogelijk de toon zetten voor een eventuele rechtszaak tussen Chili en Bolivië.

Peru lijkt zich bij monde van zijn Minister van Buitenlandse Zaken, Rafael Roncagliolo, alvast te distantiëren van de Boliviaanse klacht door te benadrukken dat het om een louter bilaterale kwestie gaat. “De twist tussen Chili en Bolivië zal geen impact hebben op Peru’s eigen zaak tegen Chili”, zo viel vandaag te lezen in het Peruaanse dagblad El Comercio.