“‘Congolese koffiedroom lijdt onder wapengeweld’

Als je enigszins cynisch bent aangelegd, zal je wellicht zeggen: “ja zeg, dat hebben jullie nu toch wel zelf gezocht hé. Wie gaat er nu iets opbouwen in Oost-Congo, of all places?”.

Akkoord, het oosten van Congo is niet bepaald de meest rustige streek op aarde. Wel één van de mooiste, met een pak troeven, waaronder een ondernemende bevolking, een enorme diversiteit aan agro-ecologische systemen en andere natuurlijke rijkdommen en een goede verbinding met de wereldeconomie via Oost-Afrika en zijn zeehavens.

Er waren de voorbije jaren ook veel tekenen van hoop. De eerste vrije verkiezingen ooit in 2006 na jaren van oorlog en hereniging van het land, een economie met een merkwaardig stabiele munt tot een jaar geleden, na decennia van wanbeheer, nooit eerder geziene groeivoeten, een militaire overwinning op de M23-rebellen.

Navelstaarderij

Maar het mocht allemaal niet baten. De man die de geschiedenis had kunnen ingaan als de vader van de Congolese democratie, kiest er nu voor om die democratie én zijn eigen reputatie diep de grond in te boren. Dat vraagt zoveel tijd, middelen en energie, dat voortdurend uitstellen van verkiezingen, dat er dan uiteraard niets meer overblijft om het land te besturen. Resultaat: de aan hun lot overgelaten landsdelen gaan in kramp. Niemand heeft immers nog de legitimiteit om te besturen, dus eigenen allerlei groepen zich gewapenderhand dat recht toe, met alle gevolgen van dien.

Wapens doen iets met een mens. Die moeten worden gebruikt. En die trekken andere wapens aan. De regio’s in Noord-Kivu die we hadden uitgekozen omdat er geen gewapende groepen actief waren, worden nu dan ook steeds meer ingepalmd door nieuwe gewapende bendes. Soms vechten die al eens tegen elkaar of tegen het leger. Meestal zijn het de burgers die hun wapengeweld en hun pseudo-autoriteit moeten ondergaan. Door de navelstaarderij van Kinshasa gaan die groepen nu woekeren als een kanker. Voor een koffie-coöperatie als Kawa Kabuya is dat een regelrechte ramp.

Kwetsbaar

Het principe van Kawa Kabuya is dat de koffie in micro-wasstations (MWS), verspreid over de hele regio, middenin de velden van de boeren om de afstanden te verkleinen, wordt verwerkt tot kwaliteitskoffie. Een prachtig model in een basisdemocratie, maar zeer kwetsbaar waar anarchie de norm is.

Ik vroeg aan de raad van bestuur van Kawa Kabuya, die vandaag in zitting is, om een overzicht te geven van wat ze de laatste maanden moesten meemaken.

Het is vanaf de maand januari 2017 dat de incidenten zijn begonnen. Een steeds weerkerend patroon: aanval van milities, reactie van het leger, vergelding van het leger op de burgers omdat ze als handlangers van de milities worden gezien. In Kipese leidde dat tot een jojo-beweging. De maïmaï Mazembe en de FARDC (het regeringsleger) hebben hun kamp op slechts een kilometer van elkaar. Om beurten vallen ze elkaar aan, nu al een paar maanden lang. Het burgerleven valt stil. De marktdag wordt niet meer gehouden. Beide kampen vermoorden burgers, die dan na elke golf in latrines of massagraven worden teruggevonden, zonder dat de wereld daar ook maar iets over verneemt of Kinshasa zich daarom bekommert. Kipese is een ruraal knooppunt, onontbeerlijk om de activiteiten van de coöperatie te coördineren.

Belasting

Op 28 oktober 2017 schrok Bulambo op van een gewapend treffen. Het zware geschut was te horen tot in Butembo. Het hele dorp vlucht dan de velden in en brengt de nacht onder de sterrenhemel door. Meer dan twee maanden geleden zijn er twee priesters ontvoerd waar sindsdien niets meer van gehoord is.

Meer naar het Zuiden, in Hutwe, werd de lokale traditionele chef door onbekenden omgebracht. Het huis van de manager van het MWS van Hutwe is in vlammen opgegaan. In MWS Kavisa hebben de maï maï de vochtmeter en ander werkgerief gestolen. Ze hebben de koffieboeren verplicht ze terug te kopen voor 100.000 Congolese frank.

De Mazembe dwingen elk MWS om 20 $ te betalen als belasting voor de uitrusting van hun kampen. Wanneer het hen ook maar zint gaan ze langs in de MWS om voedsel en meer geld op te eisen.

Levensgevaarlijk

Wanneer de staf van de coöperatie in dit drukke koffieseizoen het terrein opgaat om de MWS op te volgen, stonden ze al verschillende keren oog in oog met die milities. Het is elke keer maar de vraag of ze er levend onderuit geraken. De directeur en de voorzitter wagen letterlijk hun leven voor hun koffie. De ondervoorzitter is dan weer in Buhoyo door de militairen lastiggevallen toen hij de evacuatie van de koffie van de MWS ging organiseren. Ze hadden hem gewoon aangehouden op beschuldiging van medeplichtigheid met de maï maï. Hij heeft zich letterlijk moeten vrijkopen.

Haast elke dag krijgen we berichten over weer nieuwe aanvallen, op steeds weer wisselende plaatsen. De verst afgelegen MWS kunnen niet meer worden bezocht, dat is levensgevaarlijk geworden. En dat op een moment dat het koffieseizoen uitzonderlijk goed is. Massa’s koffie liggen in een tiental MWS ten westen van het Edwardmeer te wachten op evacuatie. Maar geen vrachtwagen durft er nog heen te rijden. Ik voeg dit berichtje ongewijzigd toe, zoals ik het kreeg:

!!!!!!!!!!!!!SOS!!!!!!!!!!!!!!!!!! Nous ne savons plus évacuer nos cafés !!!!!!!!!!!!!! Les 50 tonnes bloquées à Buholu y sont toujours bloqués !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!  Le traitement de café  nous échappe dans ces sites insécures !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Que faire mon Dieu %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%

Een nieuwe oorlog

Intussen doen hardnekkige geruchten de ronde dat de tientallen militiegroepen aan mekaar worden gelijmd tot een heuse rebellenbeweging, de MNR, de Nationale Beweging van de Revolutie. Het was al opgevallen dat de aanvallen op de legerkampen alsmaar driester worden en de bewapening krachtiger. Er zit dus wel duidelijk een hogere macht met poen achter. Dat bracht de gouverneur van de provincie Noord-Kivu himself tot de uitspraak dat er een nieuwe oorlog in voorbereiding is en dat het leger moet ophouden die incidenten weg te wuiven als lokale opstootjes.

De woordvoerder van de MNR zegt het zo: “We hebben nu al uitvalsbasissen in Noord-Kivu in Beni, Lubero en Nyamilima. Omdat we nationale ambities koesteren, zullen we geleidelijk uitbreiden naar de andere provincies van Congo, om grote acties te ondernemen. Wanneer precies, dat kan ik niet zeggen, maar het zal alleszins binnenkort zijn”.

Kawa Kabuya heeft handelsrelaties aangeknoopt met diverse aankopers die staan te popelen om hun topproduct te mogen aanschaffen. Volgens de vooruitzichten van dit seizoen zou de coöperatie voor het eerst, drie en een half jaar na haar geboorte, tien koffiecontainers uitvoeren, haar rendabiliteitsdrempel overschrijden en financiële zelfstandigheid verwerven. Haar toekomst ziet er zo veelbelovend uit. Maar niet in een land waar politiek een krabbenmand is, de staat een systeem tot persoonlijke zelfverrijking en alleen wapens het voor het zeggen krijgen.

Of zou het nóg erger zijn? Zou Machiavelli zijn meesters hebben gevonden in de huidige machthebbers? Daar komen we hier binnenkort op terug.