“‘“Congolese Wiskunde” tegen stereotypen over Afrika’

In 1994 was er de genocide in Rwanda. De media in Europa berichtten over “etnisch geweld” en “stammentegenstellingen”. In Koli Jean Bofane woonde toen al geruime tijd in België en vond de manier waarop de media de gebeurtenissen voorstelde niet correct. Zoals hij zelf zegt : ‘Schrijven werd een noodzaak. Ik wilde spreekbuis zijn voor Afrika.’

Bofane : ‘Ik wilde spreekbuis zijn voor Afrika.’

Hij begon met een kinderboek. Maar niet zomaar een kinderboek : Pourquoi le lion n’est plus le roi des animaux (1996) gaat over dictatuur en wat je daar tegen kan doen. Zijn tweede kinderboek Bibi en de Eenden (2000) handelt dan weer over het heikele sociale thema ‘migratie’.

In 2008 verscheen zijn eerste roman: Mathématiques congolaises. Bofane vond het schrijven van een roman erg moeilijk. Hij zegt er over: ‘Als je je niet goed voelt, kan je ook niet schrijven.’ Bij andere jobs valt er soms nog een mouw aan te passen, maar bij schrijven komt het erg nauw. Bovendien moest Jean Bofane erg veel tijd steken in onderzoek voor de roman, omdat hij nooit een klasbak was in wiskunde.

Het thema ‘wiskunde’ loopt als een rode draad door de roman heen. Het hoofdpersonage Célio heeft namelijk eigenlijk niets, behalve een oud en versleten wiskundeboek. Vanuit die positie, probeert hij te bedenken: Wat kan ik met een oud wiskundeboek doen? Juist omdat hij niets te verliezen heeft, neemt hij een job aan bij de overheidsdienst gespecialiseerd in communicatie.

Als ik Bofane vraagt wat zijn centrale thema is, antwoordt hij zonder aarzelen: ‘Mensen’; waar mensen centraal staan, krijgen stereotypen geen kans.

Aanvankelijk gaat hij zonder veel scrupules mee in het bedrog van de dienst; in een wereld met weinig alternatieven valt er niet veel te kiezen. Maar gaandeweg beseft hij dat de gevolgen van de manipulaties van de communicatiedienst verstrekkende gevolgen hebben (gehad). Eén van de interventies heeft zelfs de dood van een goede kameraad van Célio tot gevolg gehad. In zijn eigen wiskundige stijl lokt Célio daarom de verantwoordelijken uiteindelijk in de val, voor zover ze zichzelf al niet de das hebben omgedaan.

Zoals gezegd: vrijwel alle stereotypen over Afrika komen in het boek aan bod, Maar als je goed tussen de regels doorleest, begrijp je de standpunten van de personages. De lezer wordt uitgenodigd om de leefwereld van de personages te doorgronden en hun redeneringen te volgen. De auteur zegt hierover: ‘Ik stelde die problemen centraal, maar creëerde meerlagige personages en bracht het verhaal ook niet door één perspectief. In plaats van één hoofdpersonage, schreef ik de verhaallijnen vanuit verschillende personages tegelijk. Ik bracht hun wereld in kaart. ’ Als ik Bofane vraagt wat zijn centrale thema is, antwoordt hij zonder aarzelen: ‘Mensen.’ Dat is de nagel op zijn kop ; waar mensen centraal staan, krijgen stereotypen geen kans.

Met dank aan In Koli Jean Bofane

Verder lezen:

In Koli Jean Bofane, Mathématiques congolaises (2008, vertaald in het Nederlands als: Congolese wiskunde).