“‘De 37 geesten van Myanmar’

In Myanmar is het nat-geloof veel ouder dan het boeddhisme. 37 nats of geesten (lees: verpersoonlijkingen van oude al dan niet straffe fictieve verhalen) beschermen de bevolking tegen onheil. Op de meest afgelegen paden, in de bergen, langs meren of tussen grote tempels in steden staan kleine schrijnen ter ere van één van de nats. Tijdens onze rondreis ontmoetten we minzame, glimlachende en gastvrije Birmezen die hun nat-geloof met veel waardigheid beleden en ons vrijwaarden van onheil. Niet dat dit op de loer lag.

De geest van het verleden

Toerisme is een recent fenomeen in Myanmar en de bewegingsvrijheid van buitenlanders is beperkt. Daarom zijn de stops op een rondreis voor de hand liggend. Bagan met zijn 3142 pagoda’s ligt in een droge vlakte in centraal-Myanmar. Het is een onvermijdelijke halte die absoluut de moeite loont. Sithu, een lokale gids, neemt ons op sleeptouw. Sithu behoort tot het Bamar-volk, de grootste etnische groep in Myanmar. Sinds twee jaar gidst hij, daarvoor struinde hij de meest populaire tempels af om kunstwerken aan toeristen te verkopen.

Sithu is blij met het toerisme en deelt enthousiast zijn kennis over het verleden van Bagan. Net als vele Birmezen heeft Sithu dubbele gevoelens bij de regeringen van vroeger en nu. De huidige regering werd in 2015 verkozen en het waren de eerste ‘democratische’ verkiezingen sinds lange tijd. Het valt nog af te wachten hoe democratisch het er in de toekomst aan toe gaat, gezien een groot aantal regeringsleden ex-militairen zijn die in het verleden maar wat graag de kant van het dictatoriale bestuur kozen.

Het is duidelijk dat Sithu eerder bang dan blij is wanneer het woord “government” valt.

Het is duidelijk dat Sithu eerder bang dan blij is wanneer het woord “government” valt. We brachten hem tegen beter weten in in verlegenheid toen we hem vroegen om Nan Myint te bezoeken, een toren die uitkijkt over de stoffige vlakte waarin Bagan ligt.  De toren blijkt een van de vele notoire overheidsprojecten te zijn die vooral een symbool van nepotisme is, dan wel een eervolle toevoeging aan de tempelruïnes. Het toegangsgeld gaat volledig richting staatskas en voor we er erg in hebben, staan we op het hoogste platform en krijgen we een frisdrank in onze handen geduwd.

Sithu is nerveus en wij stamelen beschaamd dat we geen idee hadden van de aard van dit project. Vanaf dan zijn we een pak voorzichtiger wanneer we een publieke plek bezoeken. Desalniettemin blijft het voor een buitenlander op dit moment quasi onmogelijk om de staatskas niét te spekken: service tax, government tax, toegangsgelden, …

Bagan

© Georgie Randle​

Ook de restauratie van de tempels van Bagan is een illustratie van wanbeleid: het is een lappendeken van recentelijke opsmuk en vaak van bedenkelijke kwaliteit. Het hangt ervan af waar de gelden vandaan komen en op welk moment. We speculeren dat de uitkijktoren wel deels met restauratiegeld gefinancierd kan zijn.

De geest van het land en de bergen

Kort nadien reizen we naar de Shan-staat. De militaire aanwezigheid is er opvallend, maar verdwijnt in het niets tegen de achtergrond van groene bergflanken en kleine agrarische dorpen. We trekken in twee dagen van Kalaw naar het Inle-meer en verbazen ons over de stilte, de vele tinten groen en de families die op zondag samen het land staan te bewerken.

De Pa-O is het dominant aanwezige volk in deze regio. Ze doen aan landbouw en verbouwen vooral kool, aardappelen, pinda’s en gember op de vruchtbare flanken. De kleine Pa-O nederzettingen zijn een voorbeeld van duurzaamheid: bamboe hutten zonder elektriciteit, maar met een zonnepaneel dat stroom geeft aan een kleine batterij, landbouw zonder machines, maar met een ossenspan. Het is de eenvoud van hun leven die tot duurzaamheid leidt.

Landbouw in de Shan-staat

© Elke Van dermijnsbrugge​

Het is de eenvoud van hun leven die tot duurzaamheid leidt.

Min Min gidst ons doorheen de bergen, terwijl hij onophoudelijk betelnoot kauwt. Zijn broer, Yaza, is kok en drager, maar heeft ambitie om ook gids te worden. In augustus zal hij de gidsencursus volgen. Die bestaat uit drie weken Engelse les. Volgens Min Min en Yaza zijn het op dit moment vooral Fransen die hun weg vinden naar de Shan-staat, maar ze zouden maar wat graag meer buitenlanders op sleeptouw nemen. We horen hier hetzelfde geluid als in Bagan.

De broers komen uit een doorsnee gezin van zes. Moeder heeft een kleine winkel in Kalaw en vader is elektrieker voor de overheid. Geen van beide doet politieke uitspraken. Ze kwijten zich volledig aan de taak van het zorgen voor ons, als grote broers.

We overnachtten in een klein boeddhistisch klooster waar Min Min duidelijk goeie connecties heeft met de chief monk. ’s Morgens, wanneer we hem gaan begroeten om hem te danken voor zijn gastvrijheid, treedt Min Min treedt op als vertaler. De monnik blijkt verblijd te zijn met bezoek uit Zimbabwe en België. Wij zitten ongemakkelijk op onze knieën voor hem en proberen geen kramp te krijgen terwijl we de vragen beantwoorden en onze beperkte kennis over de nats met hem delen. Dat bleek een schot in de roos te zijn.

De geest van het water

Het Inle-meer is waarschijnlijk de meest toeristische plek in Myanmar en dat is begrijpelijk. Het meer en zijn vele zij-armen, mooi gelegen tussen de groene bergflanken heeft veel te bieden. De Intha-vissersbevolking leeft letterlijk op het water. Dorpen zijn verspreid in de vele kleine kanalen en inhammen van het meer, vissers vissen op de traditionele manier met een peddel die bedient wordt met een voet, er worden tomaten gekweekt in drijvende tuinen en het kleurenpalet bij zonsondergang is fenomenaal.

Intha-visser op het Inle-meer

© Elke Van dermijnsbrugge​

So Man, die ons met een boot meeneemt op het meer, is een Intha-visser die ook geld bijverdient door buitenlanders rond te gidsen in een boot op het meer. Zijn Engels is zeer beperkt, dus het gesprek gaat niet zo vlot als gewenst. We delen onze noten met hem en leren dat hij al van kindsbeen af heeft leren vissen en zich dus beter thuis voelt op het water. Een eigen vissersboot heeft hij niet, want dat kan hij zich niet veroorloven.

Nyaung Shwe, de toeristische uitvalsbasis aan de noordkant van het meer is in volle ontwikkeling. Het straatbeeld kent niet alleen vissers en landbouwers die met hun waar naar de markt gaan, maar ook nieuwe hotels en restaurant, reisagenten en wifi.

Deze groei zou wel eens een illustratie van de toekomst kunnen zijn.

Het spook van de toekomst

Wat die toekomst voor Myanmar precies zal brengen, is onduidelijk. Dat er een groei in de toeristische sector zal zijn, is zeker. Dat er meer ‘positieve’ internationale belangstelling zal zijn, is ook zeker. Aung San Suu Kyi is niet langer onder huisarrest en fungeert als ‘state counselor’. Ze is de nationale trots van het Birmese volk en haar portret hangt in quasi elke huiskamer, van bamboe hut tot hotel.

De huidige regering probeert een democratisch elan hoog te houden, maar het getroebleerde staatsverleden zal niet plotsklaps verdwijnen. Het is erg moeilijk in te schatten wat er achter de schermen gebeurt. Thierry Falise, Belgisch journalist en auteur, brengt al jaren de ándere zijde van Myanmar in beeld. De uitdrijving van het Karen-volk is slechts een van de vele duistere voorbeelden uit Myanmar’s verleden en heden.

Hopelijk zijn er voldoende “nats” om het land in de toekomst tegen onheil te beschermen.

Een snelle groei van het toerisme of, bij uitbreiding, de economie, heeft ook een keerzijde. In Noord-Thailand bijvoorbeeld, betekent die snelle groei ook een hang naar materialisme en een sterk geloof in de illusionaire Amerikaanse droom. Het is de duistere zijde van de medaille.

Myanmar is een fascinerend land dat op een keerpunt staat. Het kan alle richtingen uit met de 135 verschillende etnische minderheden die het land telt. De diverse landschappen, heerlijke keuken, rokken dragende mannen, make-up bestaande uit een mengsel van sandelhout en water om wangen tegen zonnebrand  te beschermen, de eindeloze ‘Mingalabar!’ zijn slechts een aantal van Myanmar’s unieke gezichten.